10(6) Dowrebap tehnologiya-konspekt-IV

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň temasy:

Önümçiligiň daşky gurşawa ýetirýän ýaramaz täsirini

kemeltmegiň usullary

Sapagyň maksatlary:

1)Bilim berijilik maksady:

Önümçiligiň daşky gurşawa ýetirýän ýaramaz täsirini

kemeltmegiň usullary barada umumy düşünje bermek.

2) Terbiýeçilik maksady:

Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.

Sapagyň görnüşi:

Täze maglumatlary öwretmek sapagy.

Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:

Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Adam. Tebigat. Önümçilik

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Nebiti gaýtadan işleýän zawody ýerleşdireniňizde nähili görkezijileri göz öňünde tutardyňyz?

2. Adamyň hojalyk işiniň daş-töweregimizdäki dünýä nähili täsir ýetirýändigi barada prezentasiýa taýýarlaň.

3. «Tebigaty goraň!» atly temadan prezentasiýa taýýarlaň.

4. Täze temany düşündirmek:

Önümçiligiň daşky gurşawa ýetirýän ýaramaz täsirini

kemeltmegiň usullary.

Senagat önümçiligi we daşky tebigy gurşaw – bu häzirki zaman dünýä medeniýetiniň (siliwizasiýasynyň) ösüşini emele getirýän iki garşylykly we üznüksiz düzüjidir. Bu gün biziň planetamyzda 7mil-liarddan köp adam ýaşaýar, olar has gowy we howpsuz ýaşamaga ymtylýarlar. Adamyň häzir hem-de geljekde mundan beýläk hem bar bolmagynyň, ýeke-täk ýolunyň daşky gurşaw bilen doly sazlaşykda ýaşaýşydygy äşgär bolup, ol tebigatyň bähbitlerini göz öňünde tutmak bilen, senagat önümçiliginiň ösüşini we işini talap edýär. Häzirki zaman dünýä medeniýetiniň ösüşini ekologik üpjünçiliksiz, ýagny daşky gurşawa seresaply we oýlanyşykly gatnaşyksyz göz önüne ge-tirmek mümkin däl. Senagatyň we daşky gurşawyň özara täsirleşme-gi «adam-tebigat» ekologiýa ulgamynyň düzüji elementi bolup durýar (23-nji surat). Parallel amallar bolan kärhanalaryň ösüş amaly we ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşma amalynyň arasyndaky gatnaşyk-lar daşky tebigy gurşawyň gorag meseleleriniň çözgüdine aşakdaky ýaly çemeleşmeleri belleýär: senagat kärhanalarynyň işiniň olaryň ekologik taýdan howpsuzlygynyň goldanmak mümkinçiligi bilen oňaýly sazlaşygydyr. Adam özüniň ýaşaýan tebigy gurşawynyň sazlaşykly gatnaşygyny ösdürmeli we muňa mejburdyr. Adamyň işi diňe häzirki zaman tebigaty goraýyş we gor tygşytlaýjy tehnolo-giýalarynyň esasynda, onuň ekologik taýdan üpjünçiligi bolan ýag-daýynda amala aşyrylmalydyr (23-nji surat). Senagat kärhanalary taslananda, gurlanda we ulanylanda akdyrylýan suwlaryň aras-

salaýjy ulgamynyň enjamlaşdyrylmagyna, howply hapalaýjy serişde-leriň ýygnalmagy üçin göwrümleriň enjamlaşdyrylmagy na gönükdirilen tebigaty goraýjy tehnologiýalar ulanylmalydyr.

5. Täze temany berkitmek.

Sorag-jogap alyşmak: Dünýäde tebigaty goramaklyga gönükdirilen meseleleriň çözgüdi üçin ylmy-tehniki ösüşiniň gazanylanlarynyň ula-nylmagy gitdigiçe möhüm görkezijä öwrülýär. Ilkinji nobatda, ekologik taýdan zyýansyz, gor tygşytlaýjy tehniki amallary kämilleşdirmek zerurdyr.

 ^{Saýlap ýumuşlary ýerine ýetiriň}

1. Türkmenistanyň oba hojalygynda tebigaty goraýyş tehnologiýalary hakynda prezentasiýa taýýarlaň.2. Aşakdaky soraglara jogap beriň:

a) senagat we ulag serişdeleri daşky gurşawa nähili zyýan ýetirýär?

b) daşky gurşawyň (atmosferanyň, suwuň, topragyň) ýagdaýynyň gowulandyrylmagyny tehnologiýalaryny teklip ediň;

ç) adamyň zerurlyklarynyň we tebigatyň mümkinçilikleriniň arasyndaky gabat gelmezlik nämede jemlenýär?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek . Sah.: 84-86

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Önümçiligiň daşky gurşawa ýetirýän ýaramaz täsirini

kemeltmegiň usullary diýen tema barada gürrüňdeşlik geçmek.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Türkmenistanyň oba hojalygynda tebigaty goraýyş tehnologiýalary hakynda prezentasiýa taýýarlaň.

2. Aşakdaky soraglara jogap beriň:

a) senagat we ulag serişdeleri daşky gurşawa nähili zyýan ýetirýär?

b) daşky gurşawyň (atmosferanyň, suwuň, topragyň) ýagdaýynyň gowulandyrylmagyny tehnologiýalaryny teklip ediň;

ç) adamyň zerurlyklarynyň we tebigatyň mümkinçilikleriniň arasyndaky gabat gelmezlik nämede jemlenýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Galyndysyz önümçilik. Galyndylaryň gaýtadan ulanylmagy.

Galyndysyz diýlip ähli çig mallary we galyndylary taýýar önüme öwürýän önümçilige diýilýär. Bu hili amalyň konsepsiýasy ahlak ýa-da fiziki taýdan könelenden soňra hem islendik önümiň gaýtadan işlenmegini göz öňünde tutýar. Häzirki zaman önüm-çilik önümleriniň öndürilmeginiň galyndy serişdeleriň müm-kingadar azalmagyna, esaslanmagyna çalyşmalydyr. Haçanda önümiň görnüşleri ýeterlik derejede köp bolan halatynda, uni-wersal çig malyny ýa-da ýarym taýýar önümleri ulanmak has amatlydyr, soňra sanalan ähli bu düzüjileriň ahyrky harydyň birlikleriniň köp mukdarda taýýarlanmagyna laýyk gelmegi üçin tehnologik amaly gurnamalydyr. Galyndysyz we az ga-lyndyly tehnologiýa şulary üpjün edýär: çig malyň dolulygyna gaýtadan işlenmegi; dürli görnüşli täze önümleriň çykarylmagy we taýýarlanmagy; galyndylaryň ulanylmagy; senagatda suw üpjünçiliginiň ýapyk tapgyrlarynyň ulanylmagy; galyndysyz toplumlaryň taýýarlanmagy. Mysal üçin, Ýaponiýada suwuň azlygy suw üpjünçiliginiň ýapyk ulgamyny ulanylýan senagat kärhanalarynyň işlenip düzülmegine mejbur edýär. Ýurtda ýapyk tapgyr boýunça balyklary ýetişdirmek üçin howuz hojalyklary bo-lup, olardaky suw häzirki zaman tehnologiýalarynyň esasynda arassalaýyş we filtrleme amallaryndan geçýär. Ýaponiýada ýapyk suw üpjünçilik ulgamlarynyň paýy 74%-e ýetdi.

Hojalyk galyndylaryna we senagat galyndylaryna haý-sy galyndylary degişli edýärsiňiz?

Ekologiýa üçin aýratyn howpy zir-zibiller üçin hapa dökülýän ýerler emele getirýär. Bu hili hapa dökülýän ýerler ýokanç kesel-leriň çeşmeleri bolup durýar. Şol bir wagtyň özünde-de, hojalyk zir-zibilleriniň düzüminde köpsanly gymmatly maddalar: ka-gyz, karton, aýna we başga-da, köp maddalar bardyr. Şol sebäpli hem, dünýäde zir-zibilleri gaýtadan işlemek üçin häzirki zaman tehnologiýalaryň oturdylmagy işjeňdir. Zir-zibilleri gaýtadan işlemek boýunça ýörite ýokary tehnologiýaly zawodlar gurulýar. Bu hili zawodlar zir-zibilleri ýakyjy gurluşlara garanda, daşky gurşaw üçin has ygtybarlydyr.

5. Täze temany berkitmek. Sorag-jogap alyşmak: Adamyň hojalyk işini alyp barmagy düzedip bolmajak netijeleriň ýüze çykmagyna sebäp bolup biler. Durnukly daşky gurşawyň ýagdaýy adamyň çykdajylaryny hasaba almak bilen, öz-özünden dikeldilmegini göz öňünde tutýar. Daşky gurşawyň durnuklaşmagy üçin ekologik taýdan arassa we galyndysyz tehnologiýalaryň ulanylmagy örän ähmiýetlidir

 ^{Saýlap ýumuşlary ýerine ýetiriň}

1. Internet ulgamyny ulanmak arkaly galyndysyz tehnologiýalaryň mysallaryny getirmek bilen habarnama taýýarlaň.

6. Öý işini tabşyrmak:

2. Mysal.Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek . Sah.: 87-89

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Galyndysyz önümçilik. Galyndylaryň gaýtadan ulanylmagy

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Internet ulgamyny ulanmak arkaly galyndysyz tehnologiýalaryň mysallaryny getirmek bilen habarnama taýýarlaň.

2. Mysal. Ortaça her bir ýaşaýjy zir-zibil geçirijilerine her gün 0,5 kg-den 2 kg-e çenli diňe öý ýa-da hojalyk galyndylaryny taşlaýar. Haçanda 1 kg-dan galyndy taşlananda, ýene 25 kg galyndy taşlandy diýlip hasaplanylýar, çünki adam tarapyndan ulanylan harydyň önümçilik amalynda eýýäm 25 kg galyndy emele gelipdi. Okuw jaýyňyzdaky okuwçylaryň ýylda taşlaýan galyndylarynyň mukdaryny kesgitläň.

4. Täze temany düşündirmek:

Türkmenistanda infrastrukturanyň döwrebaplaşdyrylyşy.

Infrastruktura näme? Infrastruktura – jemgyýetiň işini üpjün edýän kärhanalaryň, guramalaryň, dolandyryş ulgamlarynyň, aragatnaşygyň jemidir. Türkmenistanyň ägirt ykdysady mümkin-çilikleri we amatly geografik ýerleşişi, tükeniksiz tebigy baýlyklary durnukly ösüş we abadançylygyň ugrunda ýokary gazanylan-laryň esasy bolup çykyş edýär.

«Döwrebaplaşdyrma» adalgasynyň nämäni aňladýan-dygyny düşündiriň.

Türkmenistanyň infrastrukturasynyň döwrebaplaşdyrylyşy häzirki zaman tehnikalarynyň we täze tehnologiýalaryň ulanyl-magy arkaly ykdysadyýetiň ýokary depginde ösüşine gönükdirilen-dir. Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy bilen, Türkmenistanda ýurduň geljegi üçin durnukly ösüşini üpjün edýän maksatnamalaryň we konsepsiýalaryň birnä-çesi işlenip düzüldi. Senagatyň döwrebaplaşdyrylyşy senagat kärhanalarynyň innowasion ulgamynyň döredilmegini göz öňünde tutup, ol hem innowasion önümleriň öndürilmegine esaslanar. Mysal üçin, elektroenergiýa senagatynda başlan döwrebaplaşdyrylyş 2007–2017-nji ýyllar aralygyndaky döwürde elektrik energiýanyň öndürilmegini 1,7 esse köpeltdi. Nebit-gaz toplumy hem güýçli depgin bilen özgerýär. Türkmenbaşydaky nebiti gaý-tadan işleýän zawodlar toplumy dolulygyna döwrebaplaşdyryldy we şunuň netijesinde öndürilýän önümiň göwrümi 40 görnüşe çenli köpeldildi. Himiýa senagatynyň döwrebaplaşdyrylmagynyň netijesinde ýurtda ýokary tehnologiýalar bilen üpjün edilen iri göwrümli häzirki zaman toplumlar peýda boldy. Olaryň arasynda himiýa senagatynyň öňdebaryjysy hökmünde «Marykarbamid» toplumyny görkezmek bolar.

Türkmenistanda «Ýaşyl şäher» taslamasy barada gürrüň beriň.

Ulag infrastrukturasynyň döwrebaplaşdyrylyşy hem ýokary depginler bilen amala aşyrylýar. Ulag we aragatnaşyk ulgamyn-da maglumat tehnologiýalary bilen enjamlaşdyrylan ulgamlar döredilip, olarda sanly tehnologiýalaryň ulanylmagy giň gerime eýedir.

5. Täze temany berkitmek.

Sorag-jogap alyşmak: Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň baştutanlygynda ýurduň ösüşine gönükdirilen döwlet Meýil-namalary üstünlik bilen amala aşyrylýar we milli ykdysadyýet täze dünýä amallaryna laýyklykda uýgunlaşdyrylýar. Bu amal ykdysadyýetiň ähli ugurlarynyň döwrebaplaşdyrylyşy bilen bilelikde amala aşyrylýar.

 ^{Saýlap ýumuşlary ýerine ýetiriň}

1. Türkmenistanyň haýsy üstünligini özüňiz üçin wajyp ha-saplaýarsyňyz diýen sorag boýunça öz pikiriňizi beýan ediň.

6. Öý işini tabşyrmak:

2.Mysal.Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek . Sah.: 90-92

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Türkmenistanda infrastrukturanyň döwrebaplaşdyrylyşy

3. Geçilen temany jemlemek: Öýe berlen temany soramak.Sorag-jogap alyşmak: 1. Türkmenistanyň haýsy üstünligini özüňiz üçin wajyp ha-saplaýarsyňyz diýen sorag boýunça öz pikiriňizi beýan ediň.2. Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Türkmenistan Durnukly ösüşiň maksatlaryna ýetmegiň ýolunda» atly kitabyny ulanmak bilen, aşakdaky 14-nji tablisany dolduryň. 14-nji tablisa

4. Täze temany düşündirmek:

Innowasiýalary goldamak boýunça döwlet syýasaty.

Döwlet goldawy – innowasion işlere täsirini ýetirýän esasy gör-kezijidir. Döwlet goldawy diýlip, ylmy we intellektual amalyň ösüşi üçin kesgitli şertleriň döredilmegine düşünilýär. Türkmenistanda in-nowasion işleriň döwlet goldawynyň maksady innowasiýa bazarynyň emele getirilmegi we işlemegi, ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň döwrebaplaşdyrylyşynyň amala aşyrylmagy, ilatyň ýaşaýşynyň hili-niň gowulanmagy üçin amatly şertleriň döredilmegidir.Türkmenistanda innowasion ösüşiň döwlet goldawy döwlet maksatnamalarynyň, meýilnamalaryň we konsepsiýalaryň ama-la aşyrylma işinde ýerine ýetirilýär.

Türkmenistanda nähili ösüş maksatnamalaryň, meýilnamalaryň we konsepsiýalaryň kabul edilendigini ýadyňyza salyň.

Türkmenistanda innowasion işiň döwlet tarapyndan goldanyl-magy aşakdaky ugurlar boýunça amala aşyrylýar ( 25-nji surat).Türkmenistanda innowasion işiň döwlet goldawy kanun çyka-ryjy esas bilen berkidilýär. Şeýlelikde, 2017-nji ýylyň oktýabr aýyn-da «Türkmenistanyň innowasion işi hakynda» Kanuny güýje girip, bu kanun ýurduň çäklerinde innowasion amalyň hukuk, ykdysadyýet we guramaçylyk esaslaryny düzgünleşdirýär. Türkmenistanyň «Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda» Kanunyna laýyklykda, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan Türkmenistanda 2018–2024-nji ýyllar aralygynda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça döwlet Maksatnamasy tassyklanyp, bu maksatnama ýurduň innowasiýalar we ylmy-tehniki işleriniň esasynda durnukly ösüşiniň geljekdäki üpjünçiligine gönükdirilen-dir. Türkmenistanyň ykdysadyýetinde innowasiýalaryň goldanmagy pudaklaryň ösüşi üçin döwlet maýa goýumlarynda aýdyň görünýär.

5. Täze temany berkitmek.

 ^{Saýlap ýumuşlary ýerine ýetiriň}

1. «Döwlet goldawynyň esasy ugurlary», «Türkmenistanyň döwlet we hukuk esaslary», «Geografiýa», «Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary» dersleri boýunça bilimleri ulanyp, tablisany dolduryň.

6. Öý işini tabşyrmak:2.Mysal.Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek . Sah.: 93-95

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Innowasiýalary goldamak boýunça döwlet syýasaty

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. «Döwlet goldawynyň esasy ugurlary», «Türkmenistanyň döwlet we hukuk esaslary», «Geografiýa», «Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary» dersleri boýunça bilimleri ulanyp, tablisany dolduryň.

2. «Innowasiýalary goldamagyň döwlet syýasaty» temasyny berlen (26-njy surat) surat bilen baglanyşdyryň we habarnama taýýarlaň.

4. Täze temany düşündirmek:

Taslama döretmek

Arkadag Prezidentimiziň başda durmagynda berkarar döwletimiziň kämil derejede ösüşini alamatlandyrýan ykdysady görkezijiler bu günki gün Türkmenistany ösen senagatly, ykdysadyýetli döwlet hökmünde dünýä äşgär edýär. Milli Liderimiziň öňdengörüjilikli ykdysady çaklamalary milli ykdysadyýetimizi ösen döwletleriň derejesine ýetirmekde belent sepgit boldy. Ýurtda amala aşyrylýan ykdysady özgertmeler gönüden-göni bagtyýar raýatlarymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmaga, ilatyň saglygyny goramaga, kämil bilimli, sagdyn ýaşlary ösdürip ýetişdirmäge gönükdirilendir. Ýurdumyzda bolup geçýän düýpli özgertmeleriň öň hatarynda barýan ak mermerli Aşgabat özüniň ajaýyp binagärlik gurluşy bilen haýran galdyrýar. Soňky ýyllarda paýtagtymyz onlarça nusgalyk binalara we desgalara, şol sanda iri ýaşaýyş toplumlaryna beslendi. Milli Liderimiziň täzeçillik strategiýasyna baglylykda, sazlaşykly ösýän türkmen paýtagty şäherde ýaşamagyň döwrebap we ähli amatlyklary bolan köpugurly nusgasyny özünde jemleýär.
Şunuň bilen baglylykda, häzirki wagtda şular ýaly giň möçberli özgertmeleriň Türkmenistanyň ähli sebitlerinde, şäherlerinde we obalarynda giňden ýaýbaňlandyrylandygyny aýratyn bellemek gerek.

5. Täze temany berkitmek. Sorag-jogap alyşmak.

1.Infrastruktura näme?

2.Hojalyk galyndylaryna we senagat galyndylaryna haýsy galyndylary degişli edýärsiňiz?

3.Senagat we ulag serişdeleri daşky gurşawa nähili zyýan ýetirýär?
4.Daşky gurşawyň (atmosferanyň, suwuň, topragyň) ýagdaýynyň gowulandyrylmagyny tehnologiýalaryny teklip ediň;
5. Adamyň zerurlyklarynyň we tebigatyň mümkinçilikleriniň arasyndaky gabat gelmezlik nämede jemlenýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Taslama döretmek

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. «Döwlet goldawynyň esasy ugurlary», «Türkmenistanyň döwlet we hukuk esaslary», «Geografiýa», «Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary» dersleri boýunça bilimleri ulanyp, tablisany dolduryň.

2. «Innowasiýalary goldamagyň döwlet syýasaty» temasyny berlen (26-njy surat) surat bilen baglanyşdyryň we habar-nama taýýarlaň.

4. Täze temany düşündirmek:

Taslama döretmek.

Okuwçylaryň pikirlerini diňlemek.Döretjek taslama işleriniň beýanyny diňlemek.Kompýuterde ýerine ýetrişlerine gözegçilik etmek.

Arkadag Prezidentimiziň başda durmagynda berkarar döwletimiziň kämil derejede ösüşini alamatlandyrýan ykdysady görkezijiler bu günki gün Türkmenistany ösen senagatly, ykdysadyýetli döwlet hökmünde dünýä äşgär edýär. Milli Liderimiziň öňdengörüjilikli ykdysady çaklamalary milli ykdysadyýetimizi ösen döwletleriň derejesine ýetirmekde belent sepgit boldy. Ýurtda amala aşyrylýan ykdysady özgertmeler gönüden-göni bagtyýar raýatlarymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmaga, ilatyň saglygyny goramaga, kämil bilimli, sagdyn ýaşlary ösdürip ýetişdirmäge gönükdirilendir. Ýurdumyzda bolup geçýän düýpli özgertmeleriň öň hatarynda barýan ak mermerli Aşgabat özüniň ajaýyp binagärlik gurluşy bilen haýran galdyrýar. Soňky ýyllarda paýtagtymyz onlarça nusgalyk binalara we desgalara, şol sanda iri ýaşaýyş toplumlaryna beslendi. Milli Liderimiziň täzeçillik strategiýasyna baglylykda, sazlaşykly ösýän türkmen paýtagty şäherde ýaşamagyň döwrebap we ähli amatlyklary bolan köpugurly nusgasyny özünde jemleýär.

“Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary” dersiň baş maksady okuwçylarda häzirki zaman dünýäde tehnologiýalaryň ähmiýetine düşünmekligi emele getirmekden, döredijilik başarnyklaryny we ukyplaryny ösdürmekden ybaratdyr.

Häzirki zaman dünýäde “Türkmenistanda sanly bilimi ösdürmek hakynda” kabul edilen Konsepsiýa laýyklykda, okuwçylaryň tehnologiýa sowatlylygyny emele getirmek has ähmiýetli bolýar. Bu ders okuwçylara diňe bir tehnologiýa işiniň mümkinçiliklerini we netijeligini göz öňüne getirmeklige we düşünmeklige ýol açman, eýsem özleriniň durmuş we hünär geljegini meýilnamalaşdyrmagyna we kesgitlemegine hem ýol açar.

5. Täze temany berkitmek. Sorag-jogap alyşmak. 1. Nebiti gaýtadan işleýän zawody ýerleşdireniňizde nähili görkezijileri göz öňünde tutardyňyz? 2. «Paýhas çeşmesi» kitabyndan tebigat barada nakyllary ýazyp alyň .3.Innowasiýa näme?
4.Innowasiýalaryň görnüşlerini we kysymlaryny aýdyň.

6. Öý işini tabşyrmak: Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Taslama döretmek diýen tema boýunça okuwçylaryň döreden taslamalryna seretmek.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak..Sorag-jogap alyşmak.

1. Nebiti gaýtadan işleýän zawody ýerleşdireniňizde nähili görkezijileri göz öňünde tutardyňyz? 2. «Paýhas çeşmesi» kitabyndan tebigat barada nakyllary ýazyp alyň .3.Innowasiýa näme?

4. Täze temany düşündirmek:

Önümçilik kärhanalara gezelençler.

Türkmenistanda ýerli hususy kärhanalaryň we daşary ýurt kompaniýalarynyň şahamçalarynyň işlerini ýöretmek Türkmenistanyň Raýat kodeksi, Türkmenistanyň “Kärhanalar hakyndaky” kanuny, Türkmenistanyň “Daşary ýurt maýa goýumlary hakyndaky” kanuny we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

Kärhanalary açyp, telekeçilik işlerini alyp barmak esasan hojalyk jemgyýeti, hususy kärhana ýa-da açyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti hökmünde amala aşyrylýar.

Kärhana näme?

Kärhanalar işini şu aşakdaky guramaçylyk-hukuk görnüşlerde amala aşyrýarlar: 

• döwlet kärhanasy; 

• hususy (ýekebara) kärhana; 

• hyzmatdaşlyk kärhanasy; 

• bilelikdäki kärhana; 

• jemgyýetçilik guramasynyň kärhanasy; 

• hojalyk (şereketi) jemgyýeti; 

• paýdarlar jemgyýeti.

Türkmenistanyň kanunçylygy tarapyndan başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhanalaryň hem döredilmegi göz öňünde tutulyp bilner.

Kärhanany döretmek we dolandyrmak

Kärhana ony esaslandyryjynyň (esaslandyryjylaryň) karary boýunça döredilýär.

Kärhana hökmünde Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryna laýyklykda önüm öndürmek, harytlary ýerleşdirmek, ýerine ýetirilýän işler we bitirilýän hyzmatlar üçin jemgyýetiň zerurlyklaryny kanagatlandyrmak we girdeji almak maksady bilen döredilýän ykdysady işiň özbaşdak subýekti hasaplanýar.Hususy kärhananyň esaslyk maýasynyň iň pes möçberi Türkmenistanda bellenilen zähmet hakynyň iň pes möçberinden 25 esse möçberden ybarat bolmalydyr. Mysal üçin, bu möçber 2019-njy ýyl üçin 19 750 (on dokuz müň ýedi ýüz elli) manat hökmünde kesgitlenendir.Hususy kärhanany dolandyrmak onuň eýesi tarapyndan amala aşyrylýar ýa-da onuň eýesi kärhananyň işlerini alyp barmagyň ygtyýarlaryny şertnama boýunça beýleki adama (dolandyryja, ýerine ýetiriji direktora) bermäge haklydyr.Hususy kärhananyň eýesi hususy kärhananyň alan borçnamalary boýunça doly emläk jogapkärçiligini çekýär. Kärhana döwlet belligine alnan pursatyndan başlap, hukuk subýektine öwrülýär.Kärhanalary döretmek bilen bagly giňişleýin maglumaty 2000-nji ýylyň 15-nji iýunynda kabul edilen №28-II belgili Türkmenistanyň “Kärhanalar hakynda” kanunyna seredip öwrenip bilersiňiz.

5. Täze temany berkitmek. Sorag-jogap alyşmak.1.Hususy kärhäna diýip haýsy kärhanalara aýdylýar.2.Ol kärhanalary kim dolandyrýar?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek .

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________

Mekdebi: _______ Senesi

Dersiň ady: Döwrebap tehnologiýalaryň esaslary Synpy: IX

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak.

2. Gatnaşygy hasaba almak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

5. Agyz-burun örtügini peýdalanmagyň düzgünlerini düşündirmek.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Önümçilik kärhanalara gezelençler

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

4. Täze temany düşündirmek:

Ylmy-gözleg laboratoriýalara gezelençler

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkezi işi barada gysgaça maglumat (barlaghanalaryň, bölümleriň we merkezleriň atlary):

— Merkezi barlaghana;

— Derman serişdelerini öndürmegiň tehnologiýalary barlaghanasy;

— Daşky gurşawy goramagyň tehnologiýalary barlaghanasy;

— Nanotehnologiýalar barlaghanasy;

— Geografiki maglumat ulgamlary barlaghanasy;

— Täze maddalary sintezlemegiň tehnologiýalary barlaghanasy;

— Biotehnologiýalar barlaghanasy;

— Maglumatlar we aragatnaşyk tehnologiýalary barlaghanasy;

— Energiýany öndürmegiň we tygşytlamagyň tehnologiýalary barlaghanasy;

— Iýmit tehnologiýalary barlaghanasy;

— Maliýe-ykdysady bölümi;

— Işgärler we umumy işler boýunça bölüm;

— Tehnologiýalary önümçilige ornaşdyrmak bölümi;

— Taslama-konstruktorçylyk we tejribe desgalarynyň gurnaýyş, abatlaýyş bölümi;

— Hojalyk-tehniki bölümi;

— Patent-maglumat we ýörite bölümi;

— Halkara gatnaşyklar bölümi;

— Aspirantura bölümi;

— Elektron kitaphana;

— Çaphana.

Ylmy-barlaglar alnyp barylýan esasy ugurlar:

Merkezi barlaghana kärhanallarynyň we guramalarynyň talap edýän düýpli ylmy barlaglaryny geçrimäge we önümçiligiň çylşyrymly amaly meselelerini çözmäge ukyply ylmy meýdança hökmünde çykyş edýär. Barlaghananyň iň öňdebaryjy enjamlar bilen enjamlaşdyrylmagy nano-, bio-, fiziki-himiki, himiki, mikroskopiki barlaglary geçirmäge mümkinçilik berýär.

Nanotehnologiýalar barlaghanasy nanoölçegli örtükleri almak we nanobölejikleri sintezlemek, täze häsiýetli materiallary döretmek we fotoöwrüji gurluşlary taýýarlamak boýunça ylmy-barlag işleri alyp barýar.

5. Täze temany berkitmek.

Sorag-jogap alyşmak.1.Nähili barlaghanalar bar.2.Olarda nähili bölümler bar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen tema barada umumy gürrüň bermek .

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Sapaga işjeň gatnaşan okuwçylary bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ___________________________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________________________