Ачык сабак А. Осмонов

Кыргыз адабияты

Тема:

Алыкул Осмоновдун

Ө м ү рү , чыгармачылыгы.

Мугалим: Таалайбек кызы Карлыгач

Саламатсыӊарбы окуучулар?

Жакшы эс алдыӊарбы?

Алыкул Осмонов.

Өмүрү,

чыгармачылыгы

Сабактын максаты:

Билим бер үү ч ү л ү к:  Окуучулар Алыкул Осмонов ж ө н ү нд ө г ү т ү ш ү н ү кт ө р ү н тере ң детишет. Акындын ө м ү р таржымалы, жеке турмушу ырларынын жаралышына негиз болгондугун байкашат, т ү ш ү н ү ш ө т. Ырларынын идеялык мазмунун аныкташат.

Ө н ү кт ү р үү ч ү л ү к:  Акындын  поэзиясындагы к ө рк ө м чеберчиликти, кыскалык менен тактыкты, конркретт үү л ү кт ү  далилд үү мисалдар менен талдоого жетишишет.Лирикаларын к ө рк ө м окуу менен акындын тагдыры, башынан ө тк ө рг ө н армандуу ө кс ү к, к өңү л ч ө кк ө н маанайын, ө з чыгармаларында  устаттык менен чагылдыргандыгын байкашат. Ө з чыгармаларына болгон мамилесин, ө кт ө м талабын ачык-айкын мисалдар менен   далилд үү т ү ш ү н үү г ө ү йр ө н ү ш ө т.

Тарбия бер үү ч ү л ү к:  Алыкул Осмоновдун ырлары да, ө м ү р ү да жаштар ү ч ү н ү лг ү экендигине ынанышат, тарбиялык маанисин аныкташат. Акындын тир үү л ү кт ө н ү м ү т ү зб ө г ө н оптимистиги  чындыкты таамай айткан  кеменгерлиги  окуучуларга ү лг ү .

Уюштуруу . Жагымдуу  маанай т ү з үү . Улуу  акын,  алп акын  Алыкулга арналган кириш үү сабагында Алыкулдун ысымы жазылган карточка таратылат. Алыкул деген ысымдын ар бир тамгасына анын сапаттарын, ырларынан ү з ү нд ү л ө рд ү чыгармачылык менен жазуу жагы тапшырылат .Мисалы,

  А — аалам алпы  Шекспирдей  к ү ч  менен,

Л — лирикалуу ырлар жазат с ү й ү кт үү ,

Ы—ырына  бир да жолу калп айталбайт,

К—кудайга  ми ң   мертебе калп айтса да,

У—ушул адам, ушул сырдуу кийимчен,

Л—лирик акын, ө лб ө с акын — Алыкул.        

Жа ң ы тема:  

Интерактивд үү    доска    менен    ишт өө   ж ү рг ү з ү л ө т . Акындын портрети интерактивд үү доскадан к ө рс ө т ү л ө т да, акынды  ким  канчалык  билет? — деген суроо окуучуларга узатылат. Окуучулардын жоопторунун негизинде кластер т ү з ү л ө т.

Окуучулар  билгендерин  айтышат,  мугалим   же 

бир  окуучу  интерактивд үү    доскага  жазып кластер т ү з ө т. Ошентип  6-класстын  окуучулары А.Осмонов  ж ө н ү нд ө   к ө п  маалыматтарды билише тургандыгы аныкталат.

Алыкулдун    ө м ү р ү н ө ,   чыгармачылыгына   арналган   слайд   к ө рс ө т ү л ө т .

Фото пленка

Мугалимдин   с ө з ү : Ошентип, балдар ө з үңө р билгендей б ү г ү н биз с ө з ө н ө р ү н ыйык туткан, ”Танса бардыгынан танган,  бирок ырдан танбаган, ыры жок ө м ү р ү н ө канааттанбаган”, жашоо турмушка ыр менен келип, ыр менен кеткен, ө м ү р ү ырга айланган, алп акыныбыз, кыргыз поэзиясынын чолпон жылдызы Алыкул Осмонов ж ө н ү нд ө с ө з кылабыз. (Т ө м ө нк ү ыр к ө рк ө м окулат)

            Таштан  болоор ,кумдан болоор,т ө ш ө г ү м

             Аз болсо да,сыртта калаар с ө зд ө р ү м,

             Ө лс ө м дагы жара тээп м ү рз ө мд ү ,

             Буудан болуп таскак салып ө т ө рм ү н .

Мугалим   с ө з ү н    улантат : Мына быйыл Алыкулдун 108 жылдыгы белгиленип жаткан учурда, ушул сабагыбызда акындын буудандай таскактаганына к ү б ө болуудасы ң ар. Мындай ыр саптарын улуу акын Алыкул гана жаза алат.

  Окуучулардын ойлору суралат

Мугалим : Алыкулга арналган ар бир сабак методист Б.Алымов агайы ң ар  айткандай: “…ыр менен башталып, ыр менен б ү т үү г ө тийиш…”  Н.Байтемировдун “Алыкулга” деген ырын к ө рк ө м окуу менен сабакты баштагым келип турат.

К ө рк ө м окуу :

                                            Койчу досум мени акын дебечи,

                                        Мени акындын улпагына те ң ечи.

                                       Кыргызы ң да кандай сонун акын бар!

                                       Десе ң келет, Алыкулдун элеси.

                                     Жатса дагы жер астында денеси,

                                     Жанда турат, ыр канаттуу  элеси.

                                     О, досум ай, акын болгу ң келеби?

                                     Таланты ң ды Алыкулга те ң ечи !.                             

болот-

эмне болот?

Сөз түркүмү боюнча

Этиш

Мугалим суроо узатат:  1. Ушул ырды укканда силерде кандай сезимдер пайда болду?

2. Насирдин Байтемиров деген ким?

3. Атактуу акын Насирдин Байтемиров “мени акын  дебечи”, ”кыргызы ң да  канчалаган акын бар”,  “таланты ң ды Алыкулга те ң ечи” —  деп жатат. Бул ыр  cаптарынын сыры эмнеде?

Окуучулардын ойлору суралат да, “Алыкулга арноо кеп” минутасы (5 м ү н ө т) жарыяланат. Окуучулардын ойлору, ырлары, эссе, арноолоруна орун берилет. Мыктылары дубал-газеталарга сунушталат.

Мугалим к ө рк ө м окуйт:

                         Бар бололу, т ү г ө нб ө йл ү , курдаштар

                         Узак, узак, узак, болсун бул сапар,

                         Кылым б ү т ү п, д ү йн ө д ө н жок болсок да,

                         Кайра кайтып жолугушчу к ү нд ө р бар –

демекчи, мына б ү г ү н биз  алп акын Алыкул менен ушул сабакта дагы бир жолу (шарттуу т ү рд ө ) жолугушуп, ө з ү айткандай “кайра кайтып жолугушчу к ү нд ө рд ө ” кездешип отурабаз.

Эмесе, б ү г ү нк ү сабагыбыз.

Т ү б ө л ү кт үү ыр калтырган акынга

                         Бир сабакта бизден койгон г ү л десте – болсун.

                         Мен тансам, жаштан танам ырдан танбайм

                         Ыры жок ө м ү р ү м ө канааттанбайм

                         Кудайга ми ң мертебе калп айтсам да,

                         Ырыма бир мертебе калп айта албайм – дейт акын.

        Улуу акын ө з ө м ү р ү н ырга гана арнаганын, ө м ү р ү н ырсыз элестете албай турганын мугалим баса белгилейт да, сабактын нугун Алыкул Осмоновдун жеке турмушуна, чыгармачылык менен айкалышкан ө м ү р жолуна бурат.

Окуучулар буга чейин Алыкул Осмоновдун ө м ү р ү , чыгармачылыгы ж ө н ү нд ө маалымат алышкан. Ошондуктан аларды кайталап отурбастан улуу таланттын башка акындарга окшошпогон б ө т ө нч ү л ү г ү н ө , акындын устаттыгына, жеке тагдыры чыгармачылыгы менен тыгыз байланыштуулугуна, новаторлугуна ке ң ири токтолуу керек.

Акындын жеке тагдыры аркылуу анын поэзиясына с үң г ү п кир үү (сабак поэзия) сабактын башкы максаты экендигин айтып, сабакты андан ары улантабыз.

Бул проблемалуу суроо-жооптор аркылуу ж ү рг ү з ү лс ө , натыйжалуу болорун ө з тажрыйбабыздан к ө рд ү к.

1 — суроо:   Таланттуу акын Алыкул Осмонов 35 жыл гана жашады. Ушул жылдар аралыгында жеке турмушунда кейишт үү , аянычтуу жоготууларды башынан ө тк ө рд ү .

   Алар кандай жоготуулар?  (окуучулар  т ү рд үү   ойлорду айтышат,  айтылган ойлор  топтоштурулат) .  Акын ымыркайынан апасынан, ү ч жашында атасынан ажыраган. Аталаш агасы аны жетим балдар ү й ү н ө ө тк ө р ө т. Ал киндик каны тамган туулган жеринен да айрылат, б ө т ө н жерде, чоочун жерде тарбияланганын окуучулар айтышат, демек

Биринчи жоготуу

Ата-энесинен, туулган жеринен айрылганы акындын ж ү р ө г ү нд ө г ү айыкпаган дарты. Бул акындын балалык мезгилдеги жоготуусу эле.

Окууучуларга акындын ар кайсы жылдарда жарыяланган китептери таратылат да, окуучулардан акындын ата-энесиз калып, балдар ү й ү нд ө тарбиялангандыгы ырларында к ө рк ө м чагылдырылгандыгын табуу тапшырылат.

2-суроо  Т ө м ө нк ү ыр саптары  акындын ө м ү р жолунун кайсы учурун айтып турат?

Мугалим к ө рк ө м окуйт

                        Силер менен бирге б ү т ө т элем го,

                        Кубанычта бирге ж ү р ө т элем го,

                        Педагогдун бири болуп калдым деп

                        Мен ташкындап дагы к ү л ө т элем го

                        Бат эле мен чо ң окууга барбасам

                         Жанды берип абдан окуп салбасам.

                          Ө м ү р ү мд ү н баары кетсе мейличи,

                          Билимд үү н ү н бири болуп калбасам.

  Кайрылгыс балалыгын Токмокко калтырган Алыкул Фрунзе шаарына келип педтехникумга кирет. 1932-жылы  акын катуу ооруп калат да, окуусун таштап айылга кетет. Бирге окуган  курсташтары педагогикалык окуу жайды б ү т ү рг ө н ү н ө   кубанган

акын “Кубанам, бирок айыбым бар” деген ырын аларга арнаган. Бир жылдан кийин “Чабуул” журналынын редакциясына кызматка орношот.

                      …  Мен турмуштан к ө пт ү ү йр ө нд ү м к ө п к ө р ү п,

                         Бек чыдамкай жигит болдум ө зг ө р ү п…- дейт.

Экинчи жоготуусу —  Алыкулдун ишке ашпаган армандары.

Бул учурга окуучулар жооп издешет да, ырларынан мисал келтиришет. Окуучулардын тапкан мисалдарынын айрымдары т ө м ө нк ү л ө р:

                            Мен с ү рд ө нб ө йм с ү рд үү   жолборс с ү р ү н ө н,

                         Мен к ү йм ө нб ө йм анын к ү чт үү к үү н ө н.

                         Мен с ү рд ө н ө м, жаш балача жалтанам

                        С ү йг ө н кыздын с ү з ү л үң к ү с ү р ү н ө н…

                        … С ү й үү эмне? С ү тт ө й таза колукту!

                         Ансыз анан алтын ө м ү р толукпу?

                         Ошондуктан э ң биринчи ак с ү й үү

                         Бермет, жакут, каухар кийип жолукту…

                          Кучактадым, ө пт ү м, кыстым боорума,

                            Бул турмушта ө лг ө нч ө бир болууга.

                             Бирок, с ү й үү э ң жалганчы нерсе экен

                            Кош деди да, от карматты колума.

Ү ч ү нч ү жоготуусу:

Кызы Жыпардан, ү й-б ү л ө с ү н ө н айрылган к ү й ү тт үү к ү нд ө р ү . К ө пт ү н катарында Алыкул ү й-б ү л ө к ү тт ү . Ө з ү жактырып, Зейнепке ү йл ө нд ү . Эгер ту ң гуч с ү й үү с ү н Айдайга арнаган болсо

                               … Экинчиси: андан сулуу, андан жаш,

                                Жалынына жана турган жансыз таш.

                                Анын к ө рк ү ми ң бир т ү рл үү к ө р ү н ү ш

                                Мен андыктан: кайра кумар, карма мас…

                                С ү й үү кызык, с ү й үү таттуу бир башка

                                Кимдер с ү йб ө йт дени таза жаш чакта, — деп акын ө з

жашоосуна ыраазы, ө з ү н бактылуу сезип жашоосун улантты.

3-суроо:  Бактылуу турмушта жашаган акын “Эч мынчалык  ууланбаган ж ү р ө г ү м” деп кайгыга батты, эмне ү ч ү н?  Окуучулар ыр менен жооп айтышат:

                               … Торуй басып тосуп, чыгып жолумдан,

                                Бурай кармап, майыштырып о ң умдан,

                                Жаш ө м ү рд ө жа ң ы б ө б ө к к ө р өө рд ө

                                Таш боор ө л ү м тартып кетти колумдан…

                                  К ү нд ө р болду ырас, аздым ж ү д ө д ү м

                                   Эртесинде кайра унутуп к ү лг ө м ү н,

                                Бирок чиркин, б ө б ө к деми к ү ч экен,

                                  Эч мынчалык ууланбаган ж ү р ө г ү м…

                                  Ө лд ү б ө б ө к ж ү рг ө н каны токтогон,

                                 Бир жылт этип ө чк ө н чырак окшогон…

                                Энесиндей эссиз эмес болуучу

                                Атасындай кекчил эмес болуучу…

Акын ата-энесинин мээримин к ө рб ө й чо ң оюп, эми эле наристел үү болуп ага болгон мээрими ченемсиз болуп турганда 15 к ү нд ү к болуп, кызы Жыпардын чарчап калышы Алыкулдун ж ү р ө г ү н сыздатып бул чо ң жоготууга ка ң ырыгы т ү т ө п кайгырды. Кайрадан ү й-б ү л ө н ү н ыркы кетти.

Эс алуу мүнөтү:

Биз бөлөбүз апельсин,

Баарыбызга теӊ болсун.

Бул бөлүгү кирпиге,

Бул бөлүгү түлкүгө,

Бул бөлүгү чычканга,

Бул бөлүгү чымчыкка,

Карышкырга кабыгы.

Ал бизге каарданды,

Туш тарапка качалы .

Мээге чабуул

Кайсыл купюрага Алыкул Осмоновдун сүрөтү киргизилген?

Бышыктоо:   Алп акын Алыкулдан алган сабагы ң ар?

Окуучулар…

Акындын ырларынын таасирд үү л ү г ү , та ң калтырып келет.

Эмгектен үү н ү н баркын т ү ш ү нд ү м

Ден соолук, ө м ү р, тир үү л ү к ж ө н ү нд ө ойлонууга т ү ртк ү болду.

Адам ө з ү н ө - ө з ү талап коё бил үү с ү керектигин т ү ш ү нд ү м.

Акындын ырлары гана эмес, анын ө м ү р ү , баскан жолунан да ү лг ү алууга болот. Ал — оптимист акын

Мен Алыкулдан Ата журтту с ү йг ө нд ү ү йр ө нд ү м.

Мен с ү й үү эмне экендигин т ү ш ү нд ү м ж.б.

Окуучуларды ү ч топко б ө л ү п, ар бир топко ө з- ө з ү нч ө тапшырма берилет да, долбоор т ү з ү п, презентацияга даярданып кел үү тапшырылат.

1-топ:   “С ү йг ү м келет жан жандырып жаш болуп”

             С ү й үү темасы Алыкулдун чыгармачылыгында.

2-топ:     “Токточу ө м ү р, токточу ө м ү р токтой тур”

Ө м ү р, ө л ү м, жашоо-турмуш тир үү л ү к ж ө н ү нд ө г ү филасофиялык ырлары.

3-топ:    “Сен ооруба, мен ооруюн Ата журт”

Мекен темасы Алыкул Осмоновдун чыгармаларында

Үйгө тапшырма:

Алыкул Осмоновдун ырларын жаттап келүү.

Окуучуларды баалоо:

Көӊүл бурганыӊар үчүн рахмат!

Көрүшкөнчө!