Беларуская мова (професійная лексіка)

1. Паняцце мовы і маўлення. Функцыі мовы.

Мова і маўленне. Мова – сістэма гукавых знакаў, пры дапамозе якіх адбываецца камунікацыя. Гэтая сістэма можа выразіць усю сукупнасць ведаў і ўяўленняў чалавека пра грамадства, людзей, цэлы свет.

Маўленне – канкрэтнае гаварэнне, якое адбываецца ў вуснай ці пісьмовай форме.

Мова і маўленне – дзве катэгорыі, якія ў сукупнасці ўтвараюць адзіны феномен мовы.

Пад функцыяй мовы разумеюць яе прызначэнне і ролю, якую яна выконвае ў жыцці чалавека і грамадства.

Галоўная функцыя мовы — камунікатыўная.

Сувязь чалавека з навакольным светам ажыццяўляецца праз намінатыўную функцыю мовы.

У свядомасці чалавека, у яго ўнутраным свеце адлюстроўваюцца знешняя рэчаіснасць, навакольны свет. Такім чынам, мова выконвае і функцыю адлюстравання.

Пазнавальная функцыя. Чалавечае пазнанне грунтуецца на ведах, якія фіксуюцца, назапашваюцца, абагульняюцца з дапамогай мовы.

Мова з’яўляецца і галоўным спосабам выражэння думак і пачуццяў кожнага чалавека і тым самым выконвае экспрэсіўную функцыю.

Эстэтычныя функцыя. Увасабляецца ў мастацкай прозе, паэзіі, сцэнічным маўленні, красамоўстве.

1. Паняцце білінгвізму. Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму. Віды інтэрферэнцыі.

Двухмоўе, або білінгвізм – гэта валоданне дзвюма мовамі і папераменнае іх выкарыстанне ў залежнасці ад умоў моўных зносін; носьбіты двухмоўя –білінгвы, двухмоўныя індывіды.

Вылучаюць два тыпы функцыянавання моў:

1. абедзве мовы ўтвараюць дзве асобныя сістэмы асацыяцый, якія не маюць паміж сабою кантакту. Абедзве мовы ўтвараюць у даным выпадку дзве аўтаномныя галіны ў мысленні асоб, што сталі двухмоўнымі. Пры гэтым двухмоўная асоба не можа аўтаматычна пераключацца з адной мовы на другую, таму пераклад уяўляе для яго цяжкасці;

2. дзве мовы ўяўляюць у мысленні толькі адну сістэму асацыяцый, дзе любы элемент мае свой непасрэдны эквівалент у іншай мове, так што пераклад не ўяўляе цяжкасці.

Калі сістэмы паняццяў беларускай і рускай моў атаясамліваць, тады ў выказванні ўзнікнуць непазбежныя памылкі.

Інтэрферэнцыя – парушэнне білінгвам правіл суадносін кантактуючых моў, якое праяўляецца ў яго маўленні як адхіленне ад нормы.

Асноўныя віды моўнай інтэрферэнцыі:

Фанетычная (насып, сем – насыпь, семь).

Акцэнтная (хόраша, пазаўчόра, вярбá– хорошό, позавчерá, вéрба).

Лексічная (дыван (рус. "ковёр") – диван (прадмет мэблі).

Марфалагічная (боль, жаль, шынель, медаль, насып, накіп, стэп, пыл, палын, цень – у беларускай мове м. р., а рускай мове усе – ж. р.).

Сінтаксічная (спазніўся праз сястру, прайшоў праз вароты, смяяўся праз слёзы – опоздал из-за сестры, прошёл через ворота, смеялся сквозь слёзы.

1. Паняцце функцыянальнага стылю. Класіфікацыя функцыянальных стыляў

Функцыянальны стыль — разнавіднасць мовы, якая абслугоўвае пэўную сферу чалавечай дзейнасці: навуку, мастацтва, палітыку, дзелавыя і паўсядзённыя (бытавыя) зносіны. Функцыянальныя стылі характарызуюцца формай (вусная, пісьмовая, дыялагічная, маналагічная), мэтай (паведамленне, просьба, загад) і ўмовамі зносін (узрост, характар узаемаадносін субяседнікаў).

Стылі называюцца функцыянальнымі таму, што іх асаблівасці вызначаюцца асаблівасцямі функцый мовы ў дадзенай сферы зносін.

Кожны стыль рэалізуе спецыфічную мэту зносін, мае свае моўныя асаблівасці (лексічныя, марфалагічныя, сінтаксічныя), стылявыя рысы, сістэму падстыляў.

Моўны стыль – разнавіднасць літаратурнай мовы, сукупнасць моўных сродкаў, ужыванне якіх залежыць ад мэт і зместу выказвання. Асаблівасці таго ці іншага стылю, яго адметныя рысы вызначаюцца складам лексікі, характарам сказаў і граматычнымі формамі слоў. 3 улікам гэтага лексіка размяркоўваецца па стылістычных разрадах: навуковы, афіцыйна-справавы, публіцыстычны, мастацкі, гутарковы.

1. Навуковы стыль: падстылі, жанры.

Навуковы стыль абслугоўвае патрэбы грамадства ў галіне навукі, тэхнікі і адукацыі. Гэта стыль навуковых прац, жанраў: падручнікаў, манаграфій, лекцый, артыкулаў, рэцэнзій. Для яго характэрна лагічнасць, аб’ектыўнасць, дакладнасць, яснасць, доказнасць выкладу; лексіка абстрактнага значэння; вузкаспецыяльная і агульнанавуковая тэрміналогія; абрэвіятуры; пэўны парадак слоў у сказе; устаўныя і разгорнутыя сінтаксічныя канструкцыі. Лексіка з эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкай, вобразныя сродкі, пытальныя і клічныя сказы, як правіла, не ўжываюцца.

Навуковы стыль мае тры падстылі: уласна навуковы, навукова-папулярны і навукова-вучэбны.

Такім чынам, навуковы стыль, маючы тры падстылі, абслугоўвае адну з важных сфер чалавечай дзейнасці і грамадскай свядомасці – сферу навукі, а таксама звязаную з ёй сферу адукацыі і асветы.

1. Афіцыйна-справавы стыль: жанры і падстылі.

Афіцыйна-справавы стыль — гэта стыль дзяржаўных дакументаў, указаў, законаў, пастаноў, пратаколаў, даведак, справаздач, заяў і іншых справавых папер афіцыйнай і дзелавой перапіскі.

Афіцыйна-справавы стыль абслугоўвае канцылярскую, юрыдычную, адміністрацыйную сферы дзейнасці людзей, і рэалізуецца пераважна ў маналагічнай пісьмовай форме (пастановы, загады, інструкцыі, рэзалюцыі, указы, інструкцыі, кодэксы, дзелавыя пісьмы, аб‘явы, характарыстыкі, даверанасці, распіскі, аўтабіяграфіі, статуты, распараджэнні, пагадненні, пратаколы, акты і іншыя дакументы).

Асноўная форма бытавання гэтага стылю — пісьмовая.

Дакументы афіцыйна-дзелавога стылю патрабуюць дакладнасці, лагічнасці, паслядоўнасці, адназначнасці вербальных фармулёвак, сцісласці, эканомнасці, таму часта афармляюцца на адпаведных бланках ці па ўстаноўленай форме.

Выкарыстанне афіцыйна-дзелавога стылю мае на мэце два асноўных прызначэнні – інфармацыйную і пабуджальную, г. зн. у адпаведных дакументах падаюцца не толькі звесткі, але і патрэбы, заклікі, пабуджэнні да іх выканання тымі, каму яны скіраваны (загады, распараджэнні, пастановы, указы).

Афіцыйна-дзелавым стылем мовы павінны добра валодаць кіраўнікі, вербальная дзейнасць якіх часта рэалізуецца сродкамі гэтага стылю, але ўжывацца павінен ён толькі ў афіцыйных варунках, у штатных службовых сітуацыях, пры падрыхтоўцы дакументаў.

1. Публіцыстычны стыль: жанры і падстылі.

Публіцыстычны стыль маўлення ўяўляе сабой функцыянальную разнавіднасць літаратурнай мовы і шырока выкарыстоўваецца ў разнастайных сферах грамадскага жыцця: у газетах і часопісах, на тэлебачанні і радыё, у публічных палітычных выступленнях.

Характэрнымі асаблівасцямі публіцыстычных твораў з’яўляецца актуальнасць праблематыкі, вобразнасць, вастрыня і яркасць выкладу.

Падстылі і жанры публіцыстычнага стылю:

1. Газетныя: артыкул, фельетон, рэпартаж.

2. Тэлевезійныя: аналітычная праграма, інфармацыйнае паведамленне, дыялог у прамым эфіры.

3. Аратарскія: выступленне на мітынгу, дэбаты.

4. Камунікатыўныя: прэс-канферэнцыя, тэлемасты.

5. Рэкламныя: аб’ява, плакат, лозунг.

Такім чынам, публіцыстычны стыль – гэта маўленчая дзейнасць у галіне палітыкі ва ўсёй разнастайнасці яе значэння. Асноўныя сродкі публіцыстычнага стылю разлічаны не толькі на паведамленне, інфармацыю, лагічную доказнасць, але і на эмацыянальнае ўздзеянне на слухача.

7. Ахарактарызуйце тэрмін. Адрозненне тэрмінаў ад прафесіяналізмаў

Тэрмін (ад лац. terminus — граніца, мяжа) — спецыяльнае слова ці словазлучэнне, створанае для дакладнага выражэння спецыяльных паняццяў і абазначэння спецыяльных прадметаў. Кожнае слова-тэрмін мае дакладнае вызначэнне, зафіксаванае ў спецыяльных навуковых даследаваннях ці тэрміналагічных слоўніках. Тэрмін абазначае пэўнае паняцце якой-небудзь спецыяльнай галіны навукі, тэхнікі ці мастацтва. Тэрмін можа быць простым, які складаецца з аднаго слова (рынак, банк), або складаным, які ўключае два і болей слоў (доўгатэрміновая пазыка, валавы прадукт). Тэрміны, якія складаюцца з некалькіх слоў, могуць мець абрэвіятуру (скарачэнне).

Прафесіяналізмы – гэта словы і выразы, уласцівыя мове прадстаўнікоў якой-небудзь прафесіі або сферы дзейнасці.

У той жа час тэрміны і прафесіяналізмы адрозніваюцца паміж сабой цэлым шэрагам прыкмет:

– тэрміны свядома ствараюцца ў працэсе асэнсавання іх неабходнасці, прафесіяналізмы ж узнікаюць пераважна стыхійна);

– тэрміны з'яўляюцца афіцыйна ўзаконенай назвай навуковага паняцця, a прафесіяналізмы – назвы, пераважаюць у гутарковай мове сярод людзей пэўнай прафесіі, спецыяльнасці;

– прафесіяналізмы экспрэсіўныя, тэрміны нейтральныя;

– тэрміны выкарыстоўваюцца ў пісьмовых і вусных тэкстах, прафесіяналізмы – пераважна ў вусных;

– тэрміны маюць агульнанацыянальны, нават інтэрнацыянальны характар, прафесіяналізмы – вузкі, мясцовы характар;

• прафесіяналізмы – функцыянальна другасныя сінонімы размоўна-экспрэсіўнагахарактару ў адносінах да эквівалентных ім па значэнні тэрмінаў.

Тэрміны і прафесіяналізмы даюцца ў тлумачальных слоўніках з паметай «спецыяльнае», зрэдку ўказваецца сфера прымянення таго ці іншага тэрміна: фіз., мед., мат. і інш. Кожная галіна ведаў мае сваю тэрміналагічную сістэму.

1. Маўленчы этыкет і культура зносін.

Маўленчы этыкет - сістэма ўстойлівых формул зносін, прынятых у грамадстве, якія выкарыстоўваюцца ў тыповых камунікатыўных сітуацыях. Маўленчы этыкет выступае як форма выражэння ветлівасці, паважлівых, добразычлівых адносін да субяседніка. Этыкетныя маўленчыя формулы выкарыстоўваюцца ў сітуацыях знаёмства, звароту, прывітання, развітання, пры выражэнні падзякі, пажадання. прабачэння, просьбы, запрашэння, парады.

Правілы маўленчага этыкету маюць нацыянальны, адметны характар.

Веданне і дарэчнае выкарыстанне правілаў маўленчага этыкету выяўляе ўзровень агульнай культуры асобы, яе інтэлігентнасць, выхаванасць.

Культура маўленчых паводзін фарміруецца ў комплексе з маральнымі нормамі і этычнамі прынцыпамі грамадства: ветлівасцю, карэктнасцю, далікатнасцю, сціпласцю, абавязковасцю, натуральнасцю, усім тым, што складае змест паняцця культура дзелавых зносін.

Значную частку свайго жыцця чалавек праводзіць на працоўным месцы.

У залежнасці ад абставін працоўнай дзейнасці зносіны дзеляцца на дзелавыя і свецкія. Дзелавыя або службовыя, афіцыйныя зносіны — гэта не толькі абмен інфармацыяй, як гэта звычайна адбываецца ў свецкіх зносінах, яны цягнуць за сабой выпрацоўку рашэнняў, заключэнне дамоў, прыняцце абавязацельстваў, невыкананне якіх можа прывесці да адміністрацыйнай ці юрыдычнай адказнасці. Свецкія (неафіцыйныя) зносіны звязаны з вольным часам, носяць культурны характар.

Зносіны могуць быць прамымі, якія адбываюцца ў форме гутаркі двух ці больш чалавек, і ўскоснымі, з дапамогай пісьмовай перапіскі або тэхнічных сродкаў. На характар і змест дзелавых зносін уплываюць інтэлект, кампетэнтнасць субяседніка, веданне ім прадмета размовы, здольнасць выходзіць са складаных сітуацый у працэсе гутаркі. Камунікабельнасць — гэта ўменне падтрымліваць размову (атрымліваць інфармацыю, выдаваць яе, уменне правільна ставіць пытанні).

У дзелавых зносінах значную ролю ў мове адыгрывае арыентацыя на тэхнічны або тэхналагічны бок справы ці на людзей, якія ўдзельнічаюць у вытворчым працэсе. Якасць зносін залежыць ад мовы суб‘ектаў: ясны выклад сваіх думак, правільнасць маўлення, выразная дыкцыя робяць гутарку або выступленне даступнымі, садзейнічаюць пошуку аптымальных рашэнняў. Эмацыянальны бок зносін узмацняюць выразная міміка і стрыманыя жэсты.

Пераклад

Базовый компонент – обязательное содержание дошкольного образования, которое соотносится с целью дошкольного образования и отражает сущность направлений развития воспитанников и содержание соответствующих им образовательных областей.

Развитие – это целенаправленное формирование значимых для самоценности социума знаний, умений и навыков, воспитание положительных черт личности.

Типовой учебный план дошкольного образования – технический нормативный правовой акт, устанавливающий перечень образовательных областей, количество учебных часов на их изучение по группам воспитанников, максимальную допустимую учебную нагрузку и общее количество учебных часов в неделю.

Дошкольный возраст – этап физического, психического и социального развития личности ребенка от трех лет до приема его в учреждение образования для получения общего среднего или специального образования.

Воспитание – целенаправленный процесс формирования духовно-нравственной и эмоционально ценностной сферы личности воспитанников.

Индивидуальный учебный план устанавливает особенности получения дошкольного образования воспитанниками с учетом их возможностей, способностей и потребностей, а также воспитанниками, время пребывания которых в дошкольном учреждении уменьшено по желанию их законных представителей.

Качество дошкольного образования – соответствие образования требованиям образовательных стандартов дошкольного образования, учебно-программной документации образовательной программы дошкольного (специального) образования.

Образовательный процесс – воспитание и обучение, организованные дошкольным учреждением в целях освоения воспитанниками содержания образовательной программы дошкольного образования.

Образовательная программа дошкольного образования – совокупность документации, регламентирующей образовательный процесс, и условий, необходимых для получения в соответствии с ожидаемыми результатами дошкольного образования.

Дошкольное образование – уровень основного образования, направленный на разностороннее развитие личности ребенка раннего и дошкольного возраста в соответствии с его возрастными и индивидуальными возможностями, способностями и потребностями, формирование у него нравственных норм.

Педагогическая диагностика – выявление динамики развития, успешности воспитания и обучения воспитанников с использованием методик, рекомендованных Министерством образования Республики Беларусь.

Образовательные стандарты дошкольного образования – технический нормативный правовой акт, определяющий содержание образовательной программы дошкольного образования посредством установления требований к образовательному процессу и результатам освоения ее содержания.

Содержание дошкольного образования – педагогически адаптированная и научно обоснованная система представлений, умений, навыков, опыта творческой деятельности, эмоционально-ценностного отношения детей раннего и дошкольного возраста к себе и миру.

Экспериментальный учебный план дошкольного учреждения – план, который апробируется в дошкольном учреждении, на базе которого осуществляется экспериментальная деятельность.

Учебный план дошкольного учреждения – это учебно-программная документация, которая разрабатывается дошкольным учреждением на основе типового учебного плана дошкольного образования, учебной программы дошкольного образования и утверждается руководителем дошкольного учреждения.

Система дошкольного образования – совокупность взаимодействующих компонентов, направленных на достижение целей образования.