Дьоруо. (технологическая карта урока)

Семенова Лилия Васильевна –

учитель якутского языка, литературы и

культуры народов Республики Саха (Якутия)

МБОУ «Вилюйской гимназии имени И.Л.Кондакова»

Вилюйского района

ДЬАРЫК ТИЭМЭТЭ:«ДЬОРУО» Төрөөбүт тыл, СРНК уруоктарын силбэһиилэрэ

• Кылаас: 8 кылаас
• УМК: «Саха тыла» Гурьев Г. 5-9 кылаас. Тылы сайыннарар уруок чааһыттан.
• Учуутал сыала: үөрэнээччилэргэ дьоруо тыл лексическэй суолтатын биллэрии, оҕолору тыл историятыгар угуйуу, чинчийэргэ көҕүлээһин.
• Үөрэнээччи сыала: дьоруо тыл суолтатын, төрдүн билии. Чинчийэр, ырыҥалыыр дьоҕуру сайыннарыы.

ЭРЭЙИЛЛЭР ТҮМҮК

Тус санааны, сыһыаны сайыннарар сатабыл (личностнай)

Үөрэх сатабыллара (метапредметнай)

Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл (регулятивнай)

  Бэйэ түөлбэтин, омугун сыаналааһын, киэн туттуу.

- Үөрэх хаамыытыгар туох сыал-сорук турарын сатаан быһаарар (биирдиилээн уонна кэлэктиибинэн), үлэни бэрээдэгинэн аттарар, түмүгүн сатаан сыаналыыр, ону тылынан уонна суругунан сөпкө тириэрдэр сатабыл;

Билэр-көрөр сатабыл (познавательные)

Тылга харыстабыллаах сыһыан.

- Төрөөбүт тыл, биология, төрүт култуура предметтэригэр ылбыт билиитин туһанар

Чөл олоххо тардыһыы.

Предметнэй сатабыл

Бодоруһар сатабыл (коммуникативнай)

Атын омук култууратын ытыгылааһын

- чопчу тиэмэҕэ матырыйаалы наардааһын; иһитиннэриини бэйэ көрдөөн булуута, ону сатаан тиэрдии;

- табаарыстарын иннигэр туран кылгас иһитиннэрии оҥорор.

- өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин (сравнение), ырытыы (анализ), холбооһун (синтез), түмүктээһин (обобщение), майгыннатыы (аналогия), сааһылаан ситимнээһин (систематизация) о.д.а. Араас тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык туһанан дьону итэҕэтэр, ылыннарар курдук санаатын сааһылаан этэр

-араас тиэмэни дьүүллэһиигэ көхтөөхтүк кыттар.

Дьоруо диэн тыл суолтатын, дьоруо ат туһунан айымньылары билии.

- бөлөҕүнэн үҥкүүлүүр.

Норуот ырыаларын, үҥкүүлэрин уратыларын билии.

Саха уонна уруулуу түүр омук тылын, үҥкүүтүн майгыннаһар өрүтүн, уратытын кэтээн көрөр.

БЫҺААРЫЫ СУРУК

• Уруок тиибэ: саҥа тиэмэни саҕалыыр, сыал-сорук туруорунар киирии уруок.
• Уруокка туһаныллар тэриллэр: үлэ тэтэрээтэ, слайд, ырыа тиэкиһэ, тылдьыт, сорудахтаах карточкалар, клиптээх видеофайл
• Уруок технологията: ырыҥалыыр толкуй (технология критического мышления), доруобуйаны харыстыыр технология
• Учуутал сыала: үөрэнээччилэргэ дьоруо тыл лексическэй суолтатын биллэрии, оҕолору тыл историятыгар угуйуу, чинчийэргэ көҕүлээһин.
• Үөрэнээччи сыала: дьоруо диэн тыл суолтатын, төрдүн билии.
• Уруок саҥардыллыбыт ФГОС ирдэбиллэрин, ааҕыы сатабылын (читательская грамотность) сайыннарарга туһуланар. Үөрэнээччи өй үлэтин араас көрүҥнэринэн үлэлиир.
• Учуутал уруок саҕаланыыта хас биирдии үөрэнээччигэ үлэ тэтэрээтин түҥэтэр. Уруок устата бу тирэх тэтэрээтинэн үлэлииллэр: саҥа билиини суруналлар, туһааннаах матырыйаалы булаллар, сөптөөх эппиэттэри тобулаллар, бэлиэтэниилээх ааҕыы оҥороллор. Түмүккэ дьоруо аттары иитиини сөргүтүү наада дуу, суох дуу диэн мөккүөргэ (диспукка) киирэллэр. Уруок бүтүүтэ хас биирдии оҕо дьоруо туһунан тэттик кинигэлээх барар.
• Ыытыллыбыт уруоктарга оҕолор ордук дьоруолуу хааман көрүүнү, уруулуу омук култууратын кытта билсиини, бэйэ култууратын, тылын кытта тэҥнээһини, акка дьоруолуур сатабылы иҥэрэр ньымалары, рефлексияны сэргииллэр. Рефлексияҕа бары кэриэтэ инники турар аты (уруокка көхтөөхтүк кытынным, инники күөҥҥэ сырыттым дии санныыбын), сиэлэ сылдьар сылгылары (уруок сэргэхтик ааста, бары көхтөөхтүк кытынныбыт) талаллар.
• Дьарыкка туһаныллар үлэ тэтэрээтин, слайданы, видео килииби бу сигэнэн киирэн көрүөххэ сөп: https:// drive.google.com/drive/folders/1lqgsVqORz8JXEkwSM8ZIVrlBaJmS_E-5?usp=sharing

ДЬАРЫК БАРЫЛА

1

Уруок хаамыыта

Билиигэ угуйуу

2

Учуутал үлэтэ

Үөрэнээччи үлэтэ

Билсиһии.

3

Тоҕоостооһун

Сатабыл

Ыарырҕатыы төрүөтүн булуу (фаза вызова)

4

Хартыына көрдөрөр (Слон, эһэ, жираф, ат, ыт, тэбиэн, о5ус)

Хартыынанан сирдэтэн, бу кыыллар хамсаныыларын туох ситимниирин быһаараллар:

Бодоруһар сатабыл

Илин уонна кэлин атаҕын уҥа-хаҥас ууран хаамыыны туох диэн ааттыылларый?

Сорук туруорунуу

• Бу кыыллар хамсаныыларыгар туох майгынныыр өрүт баарый?

• Бу тылы, оҕолоор, олох туттубат буолбатах эбиттэр. Мин эһиэхэ ырыа кэһиилээх кэллим. Бу норуот ырыатын тиэкиһигэр хаамыы ити көрүҥэ саһа сылдьар, ону булуҥ эрэ.

Тэҥнээн көрөр, дедукция ньыматынан толкуйдуур, түмүк оҥорор сатабыл.

• Хаамыы бу көрүҥүн биһиги тоҕо билбэппитий?

Билбэттэр. Арай омуктуу аллюр, иноходь диэн этиэхтэрин сөп.

• Хаамаллара тэҥ
• Илин уонна кэлин атаҕын уҥа-хаҥас ууран хаамыы

• Сылгы ииппэппит
• Итинник хаамар аттар суохтар
• Бу тылы туттубаппыт 

Кэнниттэн ыйытыы, толкуйдааһын ньымата

• Слайдаҕа көстөр ырыа тиэкиһиттэн ДЬОРУО диэн тылы булаллар.

• Норуот ырыатын ыллааһын
• Дьоруолаан сүүрэр ат видеотын көрдөрүү.

Тиэкистэн наадаалаах тылы булар дьоҕур

• Дьоруолуу хааман көрөллөр

• Биһиги бу уруоктан тугу билэн тахсыахтаах эбиппитий?

Теорияны практикаҕа көһөрөр дьоҕур

• Учууталлыын бииргэ ыллыыллар.
• Дьоруо ат хамсаныытын болҕойон көрөллөр, көннөрү хаамыыны, сиэлиини кытта тэҥнээн көрөллөр.

• Дьоруо диэн тугун, араастарын, уратытын билиэхтээхпит.

Кэтээн көрөр, тэҥниир сатабыл

Сыал-сорук туруорунар сатабыл

5 

Туруоруммут соругу олоххо киллэрэн саҕалааһын.

Матырыйаалы кытта үлэ (фаза осмысления)

• Оҕолорго тылдьыт түҥэтэр:

• Тылдьыттан тыл лексичэскэй суолтатын булан ааҕаллар:

• Тылдьыттан дьоруо диэн тыл лексическэй суолтатын булабыт
• Тиэкистэн дьоруо диэн тыллыын ситимнэһэр даҕааһын ааттары бул.

Тылдьыты кытта үлэлиир дьоҕур

Дьоруо  - икки  хаҥас  эбэтэр икки  уҥа  атахтарын хардары-таары тэҥҥэ ылан айанныыр [] . Маннык ат киһини сахсыйбат, онон айанныырга сынньалаҥ. Көлүнэр оҕус кытта дьоруо буолуон сөп.

Кэҥсик-муҥсук сыттардаах

Кэдьэрэ дьоруо аттардаах

Киллэм, Хаҥалас оҕолоро

• Тиэкистэн дьоруо диэн тылга ситимнэһэр даҕааһын ааттары булаллар: кэдьэрэ, бадьара.

Кэргэннээхпин билэннэр

• Дьоруобут араастардаах эбит.

Тиэкиһи кытта үлэлиир дьоҕур.

Кэлбэт-барбат буоллулар.

• Көмө тылларга тирэҕирэн, бу тыллары суолталарынан наардыыллар.

• Тыллар лексическэй суолталарын буллараллар.

Бамаадалыыр сыттардаах

Тиэкистэн көмө тыллары булар, онно сигэнэр сатабыл.

Бадьара дьоруо аттардаах

Баҕарах Хаҥалас оҕолоро

Дорҕоон дьүөрэлэһиитин сокуонугар тирэҕирэр сатабыл.

Бааралаахпын билэннэр

Барбат-кэлбэт буоллулар.

Санаатын сааһылан дакаастыыр, итэҕэтэр.

• Оҕолоор, ол аата дьоруобут бэйэтэ өссө туохтаах эбитий?

• Слайдаҕа Дьоруо араастарын, лексическэй суолталарын көрдөрөр.

• Сөптөөх эппиэт:

• Кулун дьоруо – төрүөҕүттэн дьоруо
• Уу дьоруо – уу долгунун курдук сымнаҕас систээх сиэлэр-хаамар икки ардынан ыраастык дьоруолаан хаамар
• Кэдьэрэ – иһин иннин диэки үтэн икки өттүнэн сүөдэҥэлээн хаамар. раскачиваться или накрениватья немного вбок и вскидывать живот вперед
• Бадьара – үҥкүүлээн эрэр курдук түөрт атаҕын киэҥник түөрт аҥыы түһэрэн айанныыр. Кэтит түөстээх, кэтит самыылаах.

6

Билиини тас саҥанан ырытан чиҥэтии

7

Бэйэ үлэтэ.

Эти-хааны чэбдигирдии

• Дьоруо ат уруулуу түүр омуктарыгар эмиэ баар:

Оҕолору икки бөлөххө араарар.

Саха – дьоруо

Кыргыз – жорго (дьорҕо)

Куолаан, алгоритмҥа тирэҕирэн, бэриллибит сорудаҕы толороллор.

Инсерт технологиятынан оҥоһуллубут тиэкси кытта үлэлэтэр.

Казах – жорга

Тирэх бэлиэлэри туһанан тиэкиһи кытта үлэлиир

Тиэкиһи кытта үлэлиир дьоҕур: ырытыы, ырыҥалааһын. Бэлиэтэниилээх ааҕыы көрүҥүн сайыннарар.

Кумык –ерга, юрга

•   Уруулуу омук тылын кытта тэҥнээн көрөллөр.

Азербайдьан, турок – йорга

• Билиибитин кыргыз Кара Жорго үҥкүүтүнэн чиҥэтиэхпит. Бу үҥкүү 12-с үйэттэн ахтыллар. Казах, кыргыз омук үҥкүүлэрэ. Айаннаан иһэр киһи хамсаныыта.

• Сахалыы үҥкүүгэ дьоруо ат хамсаныыта баар дуо?

• Учуутал хамсаныытын үтүктэн кыргыз үҥкүүтүн үҥкүүлүүллэр.

Инники ылбыт билиини кытта саҥа билиини тэҥнээн көрөр дьоҕур.

• Сахаларга дьөһөгөй үҥкүүтүгэр дьоруо – түргэн түргэнник үктэнии.

Сүһүөх үҥкүүтүн сатыыр.

Баар матырыйаалы атын көрүҥҥэ туһаныы, тэҥнээн көрүү, ханыытын булуу сатабыллара.

• Сахалыы дьөһөгөй үҥкүүтүгэр баар дьоруо хамнаныытын оҥороллор.

8

9

Хатылааһын, билии кэлимсэ тиһигэр киллэрии

Бэйэ үлэтин сыаналаныы, ырытыныы (Рефлексия)

10

Бөлөхтөргө тезистээх алгоритмнары түҥэтэр:

1) Саха сиригэр дьоруо аттары иитиини сөргүтүөххэ

Алгоритмынан сирдэтэн, бэриллибит тезистэргэ аргуменнары, дакаастабыллары, түмүк суруйаллар.

• Рефлексияҕа ат хартыыналарын көрдөрөр.

Дьиэ5э үлэ

• Тиэкискэ ыйытыы бэлиэлэрин туруорбут этиилэргит ис хоһоонун өссө дириҥэтэн, чинчийэн көрүҥ.
• Дьиэҕэ үлэ: тэтэрээт таһын тиэмэтигэр сөптөөх гына тупсаҕай тастаа, ойуулаа.

2) Саха сиригэр дьоруо аттары иитиини сөргүтэ сатыыр наадата суох.

• Хартыынаҕа тирэҕирэн тэҥнэбиллээх рефлексия-этиилэри оҥороллор.

Холбооһун, түмүктээһин ньымаларынан, куолаан үлэлиир дьоҕур. Бэйэ санаатын сааһылаан саҥарар, дьоҥҥо тириэрдэр дьоҕур

• Көрсүөххэ диэри. 
• Дьоруо туһунан тэттик брошюраларын тас өттүн киэргэтэн аҕалаллар.

Бэйэтин, ханыытын үлэтин сыаналыыр, инники үлэтин торумнуур, сыал туруорунар, билиитин үллэстэр.

Туох саҥаны билбиттэрин, өссө тугу билиэхтэрин баҕаралларын этинэллэр.

• Тыллар тоҕо маннык сүтэллэр эбитий?
• Ол аата биһиги ийэ тылбыт баайа көҕүрээбэтин туһугар тугу гыныахтаах эбиппитий?

Диспут. Икки бөлөх утары аргуменнарын иһитиннэрэллэр.

• Дьарык суох буоллаҕына тыл сүтэр
• Төрүт дьарыкпытын сүтэриэ суохтаахпыт

Эбии литератураны кытта үлэлиир дьоҕур