Экологическая игра-викторина "Экологическое ассорти"

Командаларга булену, командаларга исем кушу. капитаннар сайлау, жюри эгъзаларын тэкъдим иту.

1. Экологик мәкальләр һәм әйтемнәр.

1. Ай күрде – кояш алды.

2. Аяз көнне – яшен сугар.

3. Каз килсә – яз килә.

4. Кар башын кар ашый.

5. Тамчы тамып таш тишә.

6. Язгы бер көн ел туйдыра.

7. Яз уңмаган - көз уңмас.

8. Алма агачыннан ерак төшми.

9. Ни чәчсәң – шуны урырсың.

10. Юкәдә икән чикләвек.

11. Атсыз ир – канатсыз кош.

12. Бүредән курыксаң, урманга барма.

13. Дүрт аяклы ат та сөртенә.

14. Иртәгә өчен ишәк кайгырыр.

15. Койрыгы бозга каткан.

16. Мәчегә уен, тычканга кыен.

17. Үгез үлсә - ит, арба ватылса – утын.

18. Иртә кычкырган күкенең башы авырта.

19. Сукыр тавыкка бар да бодай.

20. Чебешләрне көз көне саныйлар.

2. Экологик сораулар

1. Экологик табышмаклар.

1. Ястык өстендә яртыкашык. (Ай)

2. Табак тулы җиз төймә - кулым сузып алалмыйм. (Күк, йолдызлар)

3. Җәй иртәрәк уяныр, кыш иртәрәк югалыр. (Кояш)

4. Алтын килде, көмеш ките. (Кояшһәм Ай)

5. Су өстендә сары май. (Төнбоек)

6. Исе юк, төсеюк, аннан башка тормыш юк. (Су)

7. Тау куенында анасы, чыгып кача баласы. (Чишмә)

8. Аяксыз-кулсыз капка ача, ача да артына кача. (Җил-давыл)

9. Чакырдылар, дәштеләр, барган идем – качтылар. (Яңгыр)

10. Елга аркылы күпер салдым. (Салават күпере)

11. Ишектән керер, түреңә менеп утырыр. (Суык)

12. Мамык юрган, кат-кат сырган, үзе суп-суык. (Кар)

13. Яз килсә киенә, көз килсә чишенә. (Агач)

14. Ут түгел, үзе яндыра. (Кычыткан)

15. Кызыл төймәсен аскан, каршыма килеп баскан. (Миләш)

16. Кызыл төймә таптым, авызыма каптым (Җир җиләге)

17. Түгәрәге шардай, төсе кандай, тәме балдай. (Чия)

18. Олысы да, кечеседә эшләпә кигән. (Гөмбә)

19. Кат-кат тунлы, карыш буйлы. (Кәбестә)

20. Җир астында алтын казык. (Кишер)

21. Үзем туныйм, үзем җылыйм. (Суган)

22. Кечкенә генә йорт, эче тулы корт. (Кыяр)

23. Үзе шардай, эче кандай, тәме балдай. (Карбыз)

24. Канаты бар – очмый, аягы юк - йөри. (Балык)

25. Юл өстендә майлы каеш. (Елан)

26. Канаты бар, оясы юк, ят ояда баласы тук. (Күке)

4. Сорау-җавап.

1. Нинди кошның теле иң озыны?(Тукран ,15 см)

2. Чишмәләргә су каян килә?(Җир асты суларыннан)

3. Юл буендагы дару үләне?(Бака яфрагы)

4. Планетаның “үпкәләре”дип нәрсәне атыйлар?(Урманны, агачлар кислород бүлеп чыгара)

5. Агачны куактан ничек аерырга?(Агачның кәүсәсе бер генә,куакныкы – күп)

6. Агачлар кышын үсәләрме?(Юк)

7. Безнең якларда елга буенда үсә торган агач, ул бик сыгылмалы, җилдә ботаклары түбән иелә.(Тал)

8. Кайсы кош барысыннан да тизрәк оча?(Яр карлыгачы)

9. Яз көне иң алдан чәчәк атучы үсемлек?(Үги ана яфрагы)

10. 99 авырудан шифалы дару үләне?(Мәтрүшкә)

11. ”Урман санитары”дип нинди кошны атыйлар?(Тукранны,бер көнгә 100мең корткычны юк итә ала)

12. Ни өчен наратның аскы ботаклары корый, ә чыршыныкы яшел булып тора?(Нарат яктылык ярата)

13. Филләр йөзә беләме?(Әйе)

14. Корабльләр төзүдә нинди агач файдаланыла?(Нарат)

5.Сөйләгәнне-танып бел.

(Тасвирлап бирүдән агачны һәм хайванны танып белергә).

1. Әлеге агач борынгы риваять һәм әкиятләрдә тасвирланган.Борынгы славяннар аны күк күкрәү һәм яшен алласы Перунуга багышланган сихер агачы дип санаган.Әлеге алланың статуяларын да аңардан уеп ясаганнарһәм агачның үзен дә Перуну агачы дип йөрткәннәр. Кәүсәсе бик юан,ботаклары,таза мускуллы куллар сыман,борылмалы һәм юан,яфраклары нык уемтыклы. Агачы-төзү эшләрендә,җиһаз ясауда,ә яшь агач кайрылары-эч киткәндә,яфрагы помидор яки кыяр тозлаганда кулланыла. Чикләвеге-терлек азыгы. Бу агач-гайрәтлелек, ныклык, көч-куәт билгесе булып санала. Үзагачы аеруча нык,бүрәнәсе суда череми,ә бәлки,кара төскә кереп,тагын да катылана гына. Борынгы греклар аны Җир йөзендә иң беренче пәйда булган агач дип санаган.

2. Бу ерткыч хайван. Аларны урманнарда,тауларда да,тундрада яисә далада да,хәтта чүлдә дә очратырга мөмкин.Алар-бик оста аучылар. Алар гадәттә хәлсез,авыру яки имгәнгән хайванны тоталар. Шуның белән урманга һәм анда яшәүчеләргә файда китерәләр,авырулар таралуга юл куймыйлар. Шуңа күрә аларны “урман санитарлары”дип атыйлар. Ә кайчакта алар сарык,сыер көтүләренә һөҗүм итәләр һәм зур зыян да китерәләр. Кышын алар берләшеп көтү булып йөриләр, яз җиткәч көтү таркала. Апрель аенда аларның 5-12 балалары туа. Язын һәм җәен алар тычкан,кош,куян аулый. Ә балалары үскәч, алар, бергәләп, поши, кабан дуңгызы, болан кебек эре хайваннарны аулыйлар. Алар-бик акыллы һәм сак. Үзенә куркыныч янаганны сизеп ул урыннан озак вакытка китеп бара,балаларын да башка урынга илтеп яшерә.

3. Яфраклы урманнарда каралҗым кәүсәле, искитмәле бер агач очрый. Июнь ахыры-июль башларында аның хуш исле чәчәге исе бал кортларын ерактан ук үзенә җәлеп итә.Чәчәк атканда ул матурлыгы белән алмагачтан калышмый. Бер төп агачы 1га карабодай басуы биргән кадәр бал бирә. Шәһәрләрне яшелләндерүдә дә аңа тиңләшердәй агач юк. Яфраклы ботаклары кыш көне терлек азыгы буларак файдаланыла.Чәчәкләреннән әзерләнгән төнәтмә-салкын тиюне тир чыгарып дәвалый торган бик борынгы дәвалау чарасы.Чәчәкләре азык һәм кондитер сәнәгатендә кулланыла. Орлыгында 12 процент тирәсе миндаль мае сыман май бар.Йомшак үзагачыннан кашык,уенчык,аяк киеме тегү өчен калып һ.б.ш. эшләнмәләр ясала.

4. Бу хайван-иң гадәти ерткыч. Ул кечкенә эт зурлыгында, әмма танавы таррак,колагы очлаеп тора.Аларны урманда да,котыпта да очратырга була. Аларның төсләре дә төрлечә. Җирән төстәгеләре күбрәк очрый,тагын көрән, көмеш каралары була. Ул арт аякларына басып йөрергә,сикерергә,әйләнергә мөмкин. Читтән караганда аны бии дип уйлыйсың. Чынлыкта ул шулай кар астында йөгерешкән тычканнарны тыңлый.Тавышларын ишетүгә ул аларны хәзер эләктереп ала. Ул бака,кәлтә,эре бөҗәкләр дә ашый,ә шулай да аның төп ризыгы - тычкан.Бер ел эчендә ул 2-3 мең тычканны юк итәргә мөмкин. Барлык әкиятләрдә дә аны хәйләкәр итеп тасвирлыйлар.

6. Сынамышлар.

1. Морҗадан чыккан төтен туры булып өскә менсә,(көн суыта)

2. Кыш карсыз булса,(җәй ярлы була)

3. Тавыклар туфракта коенса,(яңгыр явачак)

4. Кояш баеганда яңгыр ява башласа,(тиз туктар)

5. Каен суы күп акса,(җәй яңгырлы килә)

6. Морҗадан чыккан төтен аска төшсә,(көн җылыга)

7. Язгы ташу көчле булса,(иген уңар)

8. Кояш кыш көне кызарып чыкса,(салкынга)

9. Мәче югары менеп ятса,(салкынга)

10. Иртә белән чык күп төшсә,(бик эссе булыр)

7. Нинди кош?

1.“Бу кошлар кешеләр янәшәсендә яши. Алар-төрле шартларда яшәргә җайлашкан кошлар. Оялары-тәрәзә башында,йорт кыегында,ташландык сыерчык оясында,абзарда,агач куышында. Ул җәенә өч тапкыр бала чыгара. Җиләк-җимеш агачларындагы бөҗәкләр,чүп үлән орлыклары белән туклана.”

2.“Бөрчек-бөрчек яшькелт ,шәмәхә төсләр белән җемелдәгән кошчыкларның жырын сокланып тыңлыйсың. Алар дус,тату яши. Ул-игенче ярдәмчесе. Җәй буена уннарча мең корткычны юк итә. Кырлар игеннәрдән бушап калгач,салкын көзге яңгырлар сибәли башлагач,көньякка китәләр.”

3.“Нәни кошчык,парланып торган җир өстеннән күтәрелә дә,канатларын тиз-тиз җилпеп,зәңгәр күктә югалгандай була. Үзе кеп-кечкенә,ә ягымлы тавышы бөтен басуга ишетелә. Җирдә- язгы сулар тавышы,һавада-аның җыры. Бәлкем ул игенчеләргә сабан ашлыгы чәчәр вакыт җитә дип хәбәр саладыр.”

4.“Кышын ул иртәдән кичкә кадәр ашарга эзли. Кайры ярыкларында кышлаган бөҗәкләр белән туклана. Бу кошның бер пары кыш буена 40 төп җимеш агачын корткычлардан арындыра,миллионнарча бөҗәкләрне юк итә. Ул җәй көне ике тапкыр сигезәр-унар бала чыгара. Кыш көне аларга җимлекләр ясап элеп куярга кирәк.”

8. Хәзер капитаннарны бәйгегә чакырабыз. Рәхим итегез!

1. Дөньядагы иң зур кош нинди?(Африка тәвә кошы)

2. Бездән җылы якка иң соңыннан нинди кошлар очып китә?(казлар)

3. Иң күп ашаучы кош?(песнәк)

4. Кайсы кош каты тешли?(кошларның теше юк)

5. Нинди кош тавышсыз оча?(ябалак)

6. Нинди кош ялтыравык әйберләргә кызыга?(саескан)

7. Нинди кошлар суны очып барышлый гына эчә?(карлыгач)

8. Сан буенча иң күп таралган кошлар?(чыпчыклар)

9. Нинди кош үз балаларын бер дә карамый?(күке)

10. Кайсы кош җылы яктан иң беренче булып кайта?(кара каргалар)

11. Сандугачны икенче төрле исеме ничек?(былбыл)

12. Кайсы кошның койрыгы тормышы өчен әһәмиятле?(тукран)

Жюрига суз бирелэ. Жинучелэрне билгелэу. Котлау.