Философия. Өлүм проблемасы

Адамзаттын рухий тажрыйбасында жашоо жана өлүм проблемасы.

ФМОМ(б)-1-20

Калыбекова Айзада

1

Жашоо жана өлүм

Адамзаттын рухий маданиятындагы түбөлүк тема. Ал жөнүндө улу пайгамбарлар жана диндердин негиздөөчүлөрү, философтор, искусство жана адабият ишмерлери, педагогдор жана медиктер, ошондой эле эң жөнөкөй адамдар ой жүгүртүп келишкен. Эртеби же кечпи, ар бир адам өзүнүн жашоосунун маңызы, алдыдагы өлүм жана өлбөстүккө жетишүү жөнүндө ойлонбой койбойт. Бул проблеманы чечүүгө умтулуудан бөбөк кезде жана өтө карылыкка алдырган (старческий маразм) кезде гана кутулууга болот.

Начало работы

1

Бардык эле философиялык системалар тигил же бул түрдө аталган маселени чечмелөөгө аракет жасаган

«Жашоо – азаптануу» (Будда,Шопенгауэр ж.б.); «Жашоо – түш» (Ведалар, Платон, Лабрюйер,Паскаль); «Жашоо – жамандыктар тереңи»(байыркы Египет); «Адамдын турмушу- ачынарлык» (Сенека); «Жашоо - күрөш жана бөтөн жерге болгон саякат» (Марк Аврелий); «Жашоо – иллюзия» (Паскаль); «Жашоо – акмак тарабынан айтып берилген, чууга толгон, бирок мааниси жок келесоонун повести (Шекспир); «Жашоонун баары – жалган үмүттөрдүн баасы» (Дидро). «Жашоо канчалык ийгиликтүү өтпөсүн, канчалык узактыкка созулбасын, баары бир өлүм качып кутулгус». Ал эми Эпикур башкача ойлойт: «Өлүмдүн бизге эч кандай тиешеси жок: биз жашап жаткан чакта, али өлүм жок; ал эми өлүм келгенде, биз жок болобуз». Бул жашоо менен өлүмдүн материалисттик чечмелениши.

1

Өлүм баары үчүн бирдей

Байга жана кедейге, абийирдүүлөргө жана абийирсиздерге, адеп-ахлактууларга жана адеп ахлаксыздарга, улууга жана кичүүгө, аялга жана эркекке. М.Ганди айткан: “Биз кайсынысы жакшыраак экенин билбейбиз: жашообу же өлүмбү. Ошондуктан биз жашоого ашыкча суктанбай, өлүм жөнүндө кайгырбашыбыз керек”. Ал эми индиялык “Бхагавадгитада” мындай айтылат:”Акыйкатта өлүм төрөлгөндөр үчүн, төрөлүү болсо өлө тургандар үчүн, ал сөзсүз болот. Сөзсүз боло турган нерсе жөнүндө ойлонуп, кайгырба! ”Жашоо, өлүм жана өлбөстүк проблемасынын үч ченин бөлүп кароого болот.

1

Жашоо, өлүм жана өлбөстүк проблемасынын үч ченин бөлүп кароого болот:

Үчүнчү чен өлбөстүккө жетишүү идеясы менен байланышкан. Өлбөстүктүн бир

нече түрүн ( аны түшүнүүнүн десек туурараак болчудай) бөлүп кароого болот:

Экинчи чен адамдын жашоосунун өзгөчөлүгү жана бардык жандуулардан

Биринчи чени-биологиялык. Панспермия (грек. πανσπερμία —ар кандай уруктардын кошулмасы, от πᾶν (pan) — «бардык» и σπέρμα (sperma) — «урук») — Жерде жашоо космикалык мейкиндиктен “жашоонун түйүлдүгүнүн” келиши менен пайда болгондугу жөнүндөгү гипотеза) гипотезасы боюнча Алламда жашоо менен өлүм дайыма бирге жүрөт, алар ылайык келген шарттарда улам жаңыланышат, жылдыздар, тумандуулуктар, планеталар, кометалар ж.б. космикалык телолор туулушат, жашашат жана өлүшөт, ушул маанисинен алганда эч ким жана эч нерсе жок болбойт.

айырмалуу экендигин түшүндүрүү менен байланышкан. Көбүнесе негизги нерсе

адамдын алдыдагы өлүмдү аңдап-сезгендигинде деп эсептешет: биз, адамдар, эртеби-

кечпи өлөрүбүздү билебиз жана өлбөстүктүн жолун издейбиз. Калган жандуулардын

баары өзүнүн жашоосун тынч эле аякташат. Адам болсо жашоонун маңызы же

маңызсыздыгы жөнүндө ойлонот.

1

Өлбөстүктүн бир нече түрү:

Биринчи түрү – артынан тукум улоо аркылуу, көпчүлүк адамдар ушундай эсептешет.

Экинчи түрү -денени түбөлүк сактап калуу максатында аны мумификациялоо, бальзамдоо. Мындай тажрыйбалар мурунку фараондордо болгон.

1

Үчүнчү түрү - өлүмдү жок деп эсептөө: адам өлгөндөн кийин анын денеси жана руху Ааламдын, бүткүл материянын жашоосунун бир бүркүмүн түзүп, жашай берет деген түшүнүк.

Төртүнчү түрү – адамдын жашоосундагы чыгармачылыгынын натыйжалары

менен байланышкан. Гениалдуу адамдардын аты адамзаттын тарыхында тубөлүк калат.

Жадагалса ар кандай илимий академиялардын мүчөлөрүн “өлбөстөр” деген титул менен

сыйлоо да практикаланып жүрөт.

1

Бешинчи түрү - ар кандай психикалык абалдарга жетишүү менен байланышкан. Ар кандай медитация, психотренингдердин жардамы менен ушундай аң-сезимдин өзгөргөн абалына жетишүүгө аракеттенгендер бар. Натыйжада мейкиндик менен убакыттын башка ченемине баруу, өткөнгө же келечекке саякат жасоо, экстаз жана агаруу, аны менен түбөлүктүүлүктү сезүү мүмкүн деген ишенимдер да жашайт

1

Хиристиан дининде:

Жашоонун, өлүмдүн жана өлбөстүктүн маңызын түшүнүү. Эски Осуятттын (Ветхий Завет) жобосуна: “Өлүм күнү туулган күндөн жакшыраак” жана Жаңы Осуяттагы Христостун “... тозоктун жана өлүмдүн ачкычтары менде” деген насаатына негизделет. Христианство боюнча өлбөстүк кайрадан тирилүү (воскресение) аркылуу гана мүмкүн, адамдын жашоосунун максаты түбөлүк жашоого карай жүрүү, муну адам аңдап-сезбесе жердеги жашоо жөн эле түшкө, курулай үмүткө айланат. Чынында бул дүйнөдөгү жашоо түбөлүк жашоого болгон даярдык гана. Өлүм денени эмес, анын опасыздыгын (жалгандыгын) гана бузат. ошондуктан өлүм – жашоонун аякташы эмес, жаңы жашоонун башталышы бс Адамдын жашоосу жана өлүмү Кудайдын эркинде.

В режиме слайд-шоу нажмите стрелку, чтобы перейти по ссылке.

1

Ислам дининде:

Ислам адам Аллахтын эрки менен жаралган деп эсептеп, Аны мээримдүүлүгүнө ишенет. Христианстводон айырмаланып, исламда бул дүйнөдөгү жашоо жогору бааланат. Ошентсе да, Акыретте (кыямат кайым) бардыгы жок кылынат, өлгөндөр кайра тирилишет жана Аллахтын астында жооп берүү үчүн тизилишет. Ислам өзүн-өзү өлтүрүүгө категориялык түрдө каршы турат. Куранда бейиш менен тозок абдан жакшы сүрөттөлөт. Адам дайыма өлүмдү эстеп жүрүшү зарыл: “мүмкүн менин өлүм саатым келип калдыбы” деп

Буддизм дини:

Буддизмде өлүм жана өлбөстүккө болгон мамиле христианство жана исламдан таптакыр айырмаланып турат. Адам өлөбү же жокпу? деген суроого жооп берүүдөн Будда баш тарткан. Өлбөстүктүн бир гана түрү – нирвана гана таанылат. Буддизмде өзүн-өзү өлтүрүү адамды кайра-кайра төрөлүүлөрдөн бошотпостон, тескерисинче бир кыйла төмөнкү деңгээлдеги төрөлүүнү түшүндүрөт. Жашоо, өлүм жана өлбөстүктү түшүнүүнүн диний эмес, атеисттик концепциялары да бар. Ал көз караштар боюнча бул дүйнөдөгү жашоо - жалгыз, андан башка, өлүмдөн кийин жашоо жок. Өлүм – трагедия, ал жашоону маанисиз кылат. Динге ишенбегендер үчүн бул проблеманы чечүүнүн мүмкүн болгон үч альтернативалуу жолдору бар:

Жашоо, өлүм жана өлбөстүктү түшүнүүнүн диний эмес, атеисттик концепциялары

Биринчи жол – дүйнөдө толук жок болуп кетүү мүмкүн эмес, жадагалса элементардык бөлүкчөлөр да жок болушпайт, анткени сакталуу мыйзамдары бар. Заттар, энергия, иенформация жана татаал системалардын уюшулушу – баары сакталат. Адам өлгөндөн кийин анын “Менинин” бөлүктөрү бытиенин түбөлүк айлампасына кирет. Ушундай түшүнүк бар: биз секунд сайын өлүп турганыбыз үчүн гана тирүүбүз: биздин каныбыздагы эритроциттер, эпителий клеткалары өлүп турушат, чач түшөт д.у.с. Өлүм теңсиздикти жок кылат: баары өлүшөт.

Экинчи жол - адамдык иш-аракети менен өлбөстүккө жетишүү: материалдык жана рухий эмгектер аркылуу. М., таптык жана социалдык эзүүдөн элди куткарууга , улуттук боштондукка жетишүүгө, адилеттүүлүк үчүн күрөшкө бел байлагандар ушундай идеалды тутунушкан. Бул иш-аракеттер алардын жашоосуна жогорку маңыз берген.

Үчүнчү жолду иш-аракети өзүнүн үйүнүн жана жакындарынын чегинен чыкпаган

адамдар тандашат. Алар үчүн өлбөстүк – адамзаттын түбөлүк эсинде калуу эмес,

кунүмдүк иштерде жана камкордуктарда, тукум улоодо.

Танатология

Азыркы күндө танатология (өлүм жөнүндөгү окуу: грек. танатос - өлүм, логос –окуу) табият таануучулук жана гуманитардык илимдерде кеңири жайылууда. Илимдеги бул проблемага кызыгуу бир катар себептер менен тушүндүрүлөт. Биринчиден, адамзаттын жок болушуна алып келүүчү глобалдык кризис кырдаалы. Экинчиден, жашоо менен өлүмгө болгон баалоо мамилеси планетабыздагы жалпы кырдаалга жараша бир топ өзгөрдү: дээрлик 1,5 млрд адам жакырчылыкта жашайт жана дагы 1 млрд га жакыны ага жакындашат, 1,5 млрд адам медициналык жардамдан ажыраган, 1 млрд адам жумушсуз, 250 млн жаш бала иштөөгө аргасыз, адамдар расизмден, агрессиядан, терроризден азап чегишет. Мунун баары адам өмүрүнүн баасынын жоголушуна, жашоону жектөөгө алып келет.