Gagauzların istoriya sayfaları.

Rayon teoretik liţeyi M. Guboglu adına

mun. Çadır-Lunga

Üürenicilerin bilim-praktika konferenţiyası 2018

Bilim öndercisi Gagauz dili hem literatura üüredicisi:

Konstantinova Oksana Födorovna

Hazırladılar :

10 «A» klasın üürenicileri Manastırlı Tatiana,

Topor Anastasiya

Mart 2018

BESARABİYALI GAGAUZLARIN İSTORİYASI HEM BUCAA ERLEŞMESI

Gagauzlar lafederlär pak türkçä, ölä nicä lafedärmiş eski zamannarda cümnä insannar, angıları çekilmiş türk halkından, türk soyundan .

Mihail Çakir

Aaraştırmak neetleri:

• Üürenelim türlü kaynakları gagauzların istoriyası için;

• Kim aaraştırdı halkımızın istoriyasını;

• Nicä hem nezaman gagauzlar Besarabiyaya erleşmişlär.

Aaraştırmanın obiekti:

GAGAUZLARIN ISTORIYASI

Metodlar

• Aaraştırmak metodu

• Anketirovaniye

• Sonuçlarin sintezi

Kim aarastırdı gagauzların istoriyasını?

• Doktor İrecek Konstantin Yosifin oolu

"Şindiki Gagauzların aslı başlantısı (istoriyası) karannıklıdır. Gagauzlar yaşêêr Varnanın dolayanda hem da Kara Denizin limannarında. Kimisi deerlär hem sanêrlar, ki Gagauzlar Kumanların (Uzların, Oğuzların) evlatlarıdır, angıların dili hakikat türk dilinin soyundandır .

• Rus aaraştırıcı, etnograf Valentin Moşkov

“ Gagauzlar religialık, inanlı, diyanetli insandır, çalışkan, çevik, yarar, dooruluklu, uzlu, uzlaşıklı, ikramlı hem musafirci insandır".

Baş gipotizalar gagauzların peydalanması için.

• Gagauzlar türklenmiş bulgardır .

II. Gagauzlar Kumannarın (Uzların, Oğuzların) yakida Polovţiların evlatlarıdır, angılarını daatmışlar tatarlar, mongollar, açan onnar gelmişlär Aziyadan.

‘’ Türk halkları, türk senseleleri hem kuman senseleleri çok işlemişlär Bulgariya Memleketindä çok ileri Osmanlı türklerdän, Türk halkları tutmuşlar, almışlar ölä büük pay bulgarların istoriyasında, bulgarların memleketindä, ki Bulgar padişahlıında bir bütün padişah dinastiyası türk (türkoman) soyundanmış’’

Konstantin Iosef Irecek

Protoierey Mihail ÇAKİR çok çalışmış gagauzların kulturası için.

Başka kiyatların arasında o yazmış bizim milletimizin istoriyası için: “BESARABİYA GAGAUZLARIN İSTORİYASI”

Mihail Çakir derindän annarmış bizim Oguzlardan gelmemizi. Bu üzerä da, bezbelli, kiyadında bunu açıklamaa deyni pek çok er verer o insannarın yaratmasına, angıları bu teoriyadan arka olêrlar.

Başka teoriyalar:

• türkleşmiş grek urumnarıyız;
• türkleşmiş bulgarız;
• türkleşmiş romınmışık.

Valentin Moşkov

Mihail Çakir yazer Valentin Moskov icin:

“ Hepsindän taa çok bilmäk verer gagauzlar için rus yazıcısı, etnograf V.A. MOŞKOV, ani 20 yıl üürendi gagauzların istoriyasını, hem yaşamasında, dolaştı, denedi, gördü gagauz küülerini Basarabiyedä, Dobrucada, Bulgariyada hem başka erlerdä, topladı gagauzların çalgılarını, masallarını, adetlerini hem türlü işlerini hem yazdı haliz monografiya hem da çok yazı gagauzlar için”.

Etnograf MOŞKOV gösterer, ki türklär Oguzlar, Uzlar gelmişlär Rusiya kırlarına Aziyanın ortasından Orhon tarafından , neredäymiş cümnä türklerin duuma eri, baş senseleleri”.

Gagauzlarin Bucaa erlesmesi. Bilersiniz mi Siz?

• Rusiya padişalıın üülen tarafı erlerinä kolonizaţiya başlamış 18-ci asirin 50-ci yıllarında, başında da durardı Elizoveta Petrovna.
• Bu kolonizaţiya hep taa ilerlärmiş, Ekaterina II-cinin dä vakıdında, bunu var nasıl okumaa arhiv kiyatlarında 1762-ci yıldan, dekabrinin 4-dä.

Bilersin mi Siz?

Arhiv kiyatlarında yazılı – kim var nasıl geçsin bu üülen tarafına:

• Ii çiftçilär hem baalar saabileri;
• Ii işçilär dut aaçların büütmesindä hem başka faydalı büümnerindä;
• Ii tamızlık koyunnarın hem başka hayvannarın örütmesindä;
• Ii hem üüsek uurda türlü zanaatlarda (demircilik, sepicilik, hamutçuluk, çanakçılık hem taa başka zanaatlar).

Bilersin mi Siz?

1819- cu yılda dekabrinin 29- da çıkmış taa bir yazılı karar, mutlak Bucak yaşayannarına deyni, onnara verilmiş hak:

• Herbir aylä kabletmiş toprak – 30 desätina
• Eni yaşayannar kurtularmışlar, serbest brakılarmışlar türlü vergilerdän üç yılına

*1874- cü yıladan gagauzlar serbestmişlär askerciliktän

* Gagauzları erleştirirmişlär o erlerä Bucakta, neredä yokmuş çiftçi boyarları

Anketirovaniye Soruşları

• Nezaman gagauzlar erleşmişlär Bucaa?

• Kim aaraştırdı gagauzların istoriyasını?

• Kimdän peydalandı gagauzlar?

Anketirovaniye

Nezaman gagauzlar erleşmislär Bucaa?

Anketirovaniye

Kim aaraştırdı gagauz halkın istoriyasını?

Anketirovaniye

Kimdän peydalandı gagauzlar?

Çıkış

• “ Gagauzlar severlär her türlü kurban yapmaa hem jertva getirmää,

yapmaa anaların bobaların canı için: pınar, köprü, çöşmä,

baaşlamaa fıkaralara, üüsüzlerä mal eni çorbacılık için,

yapmaa türlü iilik, göstermää hererdä kardaşlık, üreklik.”

• Gagauzlar hakikat “uz” insan dooruluklu insan, hererdä gezer dooruluklan, usluluklan, çalışkan, fikirli, namuzlu, verdii lafını, verdii sözünü tutêr, iilikçi, uslu, raatlı insan, duygulu, ii neetli, musaafircä, yolcuları kabul eder hem konaklêêr hısımnarını gibi, diil tamah, saburluklu, dayanmaklı, vakıdında öder decmalarını, borçlarını hem da vakıdında getirer ödünç alınmış paraları hem da her türlü taçımnarı.

Bibliografiya

• Protoierey Mihail ÇAKİR,  “ Besarabiyalı gagauzların istoriyası” (Kişinev, 1934)

• http://anasozu.com/protoierey-mihail-cakir-gagauzlar-icin/
• https://gag.wikipedia.org/wiki/Besarabiyal%C4%B1_gagauzlar%C4%B1n_istoriyas%C4%B1

Saa olunuz!