Грузин эли этнология

Темаcы: Грузин эли.

План: 1.Этногенез тарыхы. 2.Материалдык маданияты. 3.Yй б үү л өө л ү к абалы.

Этногенез тарыхы. Грузин элинин келип чыгуу тарыхы ѳтѳ эле татаал жана талаш-тартыштуу маселе.Бул бир нече себептер менен түшүндүрүлѳт.Бардык эле элдин же улуттун келип чыгуу,калыптануу процесси узак мезгилди камтыйт.Тарыхый булактарда грузин элинин келип чыгуусун изилдѳѳдѳ байыркы доордун тарыхчыларынын ой жүгүртүүлѳрү жана бул эл жѳнүндѳ айтып кеткендери чон роль ойнойт.Бирок алардын маалыматтры дайыма эле так болбогондуктан,кѳпчүлүк учурда кумѳн ойлорду туудурат.

Грузиндердин калыптануусу кѳптѳгѳн уруулардын катышуусу менен ишке ашат.Алардын этногенез проблемаларын изилдѳѳдѳ археологиялык,этнографиялык,лингвистикалык жана ошондой эле материалдык маалыматтар да чон мааниге ээ.Анализдѳѳ жана бири-бирине салыштыруу аркылуу изилдегенде грузин эли жѳнүндѳ дайыма эле бирдей жыйынтыкка келе беришпейт.Ошондуктан алардын келип чыгуу тарыхы дайыма талкууда болуп,азыркыга чейин толук чечиле элек.Окумуштуулар да ар турдуу кѳз караштарды айтып жүрүшѳт.Жогоруда айтылган себептерге карабастан,грузиндердин этногенез процессине кайрылып кѳрѳлү.

Азыркы грузин элинин тарыхын изилдѳѳгѳ кызыгуу байыркы заманда эле башталган.11-кылымдагы грузин тарыхчысы Леонтий Мровели: «Кавказ элдеринин ата-бабасы Таргомес деген адам болгон.Таргомес-Ноянын уулу,Яфеттин небереси эле.Анын 8 баласы болгон.Мына ошол уулдарынан бүткүл кавказ эли тараган»деген оюн айтып,грузиндердин ата-бабасы катары Таргоместин үчүнчү баласы Картлосту кѳрсѳтѳт.Ошону менен катар эле дүйнѳ элдери Ноянын уулдары Таргомес,Сима жана Химадан тарап,шарттуу түрдѳ «Яфеттин тукумдары» деп аталаарын баса белгилеген.Бирок бул кѳз карашты айткан окумуштуу 11-кылымдын аалымы экенин эске алуубуз зарыл.

Грузин этногенези тууралуу чет элдик тарыхчылардын эмгектеринен да кездештире алабыз.Б.з.ч 5-кылымда грек тарыхчысы Геродот «Колх эли грузиндердин тукумдарынан болгон»деп жазат.Бирок бул чындыктан бир аз алысыраак.Геродот грузиндерди колх эли менен байланыштырып,ата-бабасы катары эсептейт.Картлиге(же гректер айткандай Иберияга) Испаниядан колх элин вавилон падышасы Навуходосор отурукташтырган.Гректер Пиреней жарым аралын Иберий деп атаган учурлар кѳп кездешкендиктен,бул айтылгандар жѳн гана географиялык эки региондун идентивдүү аталышы болушу толук мумкун. Бул кѳз караш грузиндердин арасында да кеӊири тарап,талкууга алынган.

Грузин этногенези боюнча грузин окумуштуусу Симон Джанашиа башка кѳз карашты айтат.Анын ою боюнча мындан 5-6 миӊ жыл мурун Алдынкы Азиянын кобүрѳѳк бѳлүгү,Түндүк Африка жана Туштук Европада туугандашдаш элдер отурукташкан.Кийин Европага жергиликтүү элдерге таасир берген индоевропалыктар келген.Басктар-Пиренейге,пелазгилер-Балканга,хеттер менен субарлар-Алдынкы Азияга жайгашышкан.Субарлар Месопотамиядан Кавказга чейинки кенири аймакты мекендеген.Хеттер менен субарлар грузиндердин ата-бабасы болгон.Б.з.ч 13-кылымда Хетт-Субарет болуштугу негизделген.Булардын ичинен эӊ күчтүү уруулар мушкилер жана тубалдар болгон.Кийинчерээк б.з.ч.11-8 кк субар-хетт уруулары Урарту мамлекетин негиздеген.

Материалдык маданияты. Грузиндердин улуттук кийимдери да ѳзгѳчѳ калоритт үү м ү нѳзгѳ ээ.Бирок азыркы учурда калктын кѳпч ү л ү к бѳл ү г ү европа стилиндеги кийимдерди кийип ж ү р ү шѳт.19-кылымга карата грузиндер ѳздѳр ү н ү н гана улуттук кийимдерин,кѳйнѳктѳр ү н кийип ж ү р ү шч ү . Грузин айымдарынын костюмдары ѳзгѳчѳ фасондо тигилген.Грузин айымдарынын костюмдарынын негизги элементи «картули каба» деп аталат.Чачтарына бархаттан же атластан ар кандай т ү стѳг ү ободокторду тагынып ж үрүшкѳн.Андан сырткары »Перанги» (рубашка),»кошеб»(бут кийим),»долбанд»(жоолук)кийип жүрүшѳн.Эркектердин кийими »чоха-ахалухи» деп аталып,буттарына «набад»(бурка) кийип жүрүшкѳн.Аялдардын кийимдери кооздук жасалгалары менен айырмаланса,эркектердики куруна тагып жүрүүчү кылычтардын жасалгасы менен ѳзгѳчѳлѳнгѳн.

19-кылымда грузиндердин турак-жайлары бир нече кабаттан турган.Алар үй-бүлѳ мүчѳлѳрү,мал жандыктары,чочко жана чарбалык инвентарларды сактоо үчүн пайдаланылган.Үйлѳрдүн чок ортосуна от жагылуучу очок орнотулган.Ал тамак бышыруу үчүн да колдонулган.Турак уйлѳрү Имерти районунда «саджалабо»,Мегрелиде «пацха»,Гурияда «ода» деп аталган.Кахети шаарчасында бир кабатуу, таштан салынган турак жайлардын калдыктары кѳп табылган.Анын ичинде «бегели»(жугѳрү сактоочу жай), «марани»(жузум), «тоне»( нан бышырылуучу жай), «сабдзели» (чѳп сакталган жай) табылган.Убакыттын ѳтүшү менен турак жайлардын кѳлѳмүндѳ жана түзүлүшүндѳ бир топ ѳзгѳрүүлѳр болгондугу байкалган.

Үй-б үлѳлүк абалы. Грузин элинде үй-бүлѳнү сактоо эӊ башкы милдет катары саналат.Анткени анын составын жакын туугандар түзѳт.Үйлѳнүү тою-бул уй-бүлѳнүн башталышы болуп эсептелинет.Бул салтанат кѳптѳгѳн элдердин катышуусунда ѳтѳт.Алар үй-бүлѳ куруп жаткан жаш жубайларга ѳз каалоо-тилектерин айтып,ак жол каалашат.Мындан бир нече жыл мурда түгѳйлѳр ата-энелеринин чечими менен гана тандалган болсо,азыр алар бул маселеге кийлигишпейт.Салтанат ѳзгѳчѳ ырым-жырымдар менен коштолот.Мисалы,келин кайын журтунун үйүнүн босогосун алгач ирет аттаганда,болочоктогу күйѳѳ тамдын үстүнѳн ак чымчык учурат.Андан кийин бокалдарга шарап куюп,бири-бирине сунат.Келиндин бокалынын ичинде нике шакеги болгондуктан,ал винону түгѳтѳ ичиши керек.Ушундан кийин алар нике шакегин түбѳлүккѳ тагынууга ант беришет.

Кѳӊ үл бурганыӊыздарга чоӊ рахмат!