Ҳалли муаммоҳои ҳифзи табиати Тоҷикистон

Ҳалли муаммоҳои ҳифзи табиати Тоҷикистон

Мавзӯъ: Дарёҳои Ҷумҳури Тоҷикистон

Исфара 2022

Дарёҳо

• Дарё оби равонест, ки маҷрои табии дошта, манбаи асосиаш боришот аст.Дарё ибтидо ва имтиҳо дорад, ки онҳоро саргаҳ ва резишгоҳ меноманд.Дарёи асосан аз ибтидо то имтиҳо ба дарёи дигар ҳамроҳ нашуда, бевосита ба кӯл,баҳр ё уқёнус мерезад.Агар оби дарё бевосита ба кӯл, баҳр ё уқёнус нарехта, ба дарёи дигар ҳамроҳ шавад,онро шохоб меноманд.Дарёро бо шобҳояш системаи дарё меноманд.

• Аз сабаби мухталиф будани шароити табии географии минтақаҳои кӯҳҳо ва водию ҳамвориҳо дар қаламравӣ ҷумҳури шабакаи дарёҳо нобаробар тақсим шудааст.Қисми дарёҳо баробари аз минтақаҳои кӯҳи баромадан ба туфайли кам шудани миқдори боришоти солона шохоб намегирад.Тобистон дар водию ҳамвориҳо ҳаво гарм ва бе бориш мебошад.Бинобар он дарёҳои хурдеки аз нишебиҳои қаторкӯҳҳо ҷори мешавад, на ҳамаашон ва ҳама вақт ба дарёҳои асоси, ки инҳо шохобҳояшон ҳисоб мешавад рафта мерезанд.

• Қисми зиёди онҳо бо обёрии заминҳо сарф мешаванд. Қисми онҳо аз қабили дарёчаҳои Қаромазор, Шайдон, Уткансой, Гудос, Басманд, Бураген зери таҳшиниҳои водии худи дарёҳо оҳиста-оҳсита нопадид мегарданд.Дарёи Зарафшон ҳам дар натиҷаи ба обёри сарф шудани обаш, заҳидан ва бухоршави ба Аму нарасида хушк мешавад. Фақат оби дарёи Аму ва Сир ба баҳри Арал мерезад, ки ҳаҷми ин об низ то рафт кам мешавад. Дар натиҷа сатҳи баҳри Арал паст шуд. Дарёҳои Тоҷикистон аз минтақаи кӯҳҳо ибтидо меёбаду онҳо характери кӯҳи доарнд.

• Тамоми дарёҳои Тоҷикистон кӯҳи буда манбаи асосии онҳо пиряхҳо ва барфҳои доимианд.
• Дарёҳои Тоҷикистон ба 3-ҳавза тақсим мешаванд:
• 1.Ҳавзаи Амударё-аз водии Ҳисор то Помири шарқӣ
• 2. Ҳавзаи Зарафшон-аз қисми ғарби ва шарқӣ водии Зарафшон
• 3. Ҳавзаи Сирдарё қисми шимолии ҷумҳури.

• Миқдори дарёҳои Тоҷикистон 985-то буда,қариб ба 30000км тӯл кашиданд. Дар давоми як сол аз дарёҳои Тоҷикистон ба ҳосиоби миёна бештар аз 83млрд мукааб метер ҷори мешаванд. Аз он ҷумла аз дарёи Аму 60млрд мукааб метр, аз Зарафшон 5,3млрд мукааб метр ва аз дарёи Сир то 15млрд мукааб метр.
• Дарёҳои Тоҷикистон захираи бузурги нерӯи барқ доранд, ки якҷоя бо дарёи Панҷ 32млн квт роҳ ташкил медиҳад. Умуман ҳамаи дарёҳое , ки аз ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷмкитон ҷорӣ мешаванд, ки 78км куб обро ташкил медиҳанд, ки ба ҳар як кас 12000м куб об рост меояд. Заминҳои обёришавандаи ҷумҳури 840000га мебошад.

Аму

• Аму серобтарин дарё дар Осиёи Миёна мебошад. Дарозии он 2325км буда, ҳавзаи он 227000км квадарати аст. Аз ҷиҳати сероби ба дарёи калони Африко Нил баробар аст вай аз нишебиҳои шимолии қаторкӯҳҳои Ҳиндукуши каламрави Афғонисион аз пиряхи Веровеки ибтидо мегирад.Дарё дар болообаш Вахчир ном дорад. Ҳангоми бурида гузаштани пешкӯҳи ҷануби ғарбии қаторкӯҳи вахон ба худ номи дарёи Вахонро мегирад. Дар мавзеи бо ҳам пайваста шудани дарёи Панҷ ба дарёи Вахш-Амударё ном мегирад. Масофаи ҷойгиршавии Амударё дар қаламрави ҷумҳури 65км аст вале дар ҳудуди Тоҷикистон 18-22% оби ҳавзаи Аму истифода бурда мешаваду халос.

Амударё

Дарёи Панҷ

• Дар натиҷаи ҳамроҳшавии дарёҳои Помиру Вахон ҳосил мешаванд. Он сарҳади Тоҷикистонро аз Афғонистон ҷудо мекунад. Баъди ба панҷ ҳамроҳ шавии дарёи Вахш номи Амуро мегирад. Дарозии дарё 921км буда, дорои 114000км квадрати ҳавза мебошад. Манбаи асосии он пиряху барфҳо буда, шохобҳои асосии он Ғунд, Бартанг, Язғулом, Қизилсу, Шива ва Кукча мебошад

Дарёи Ванҷ

• Дар қисми ғарбии Помир ҷори шуда шохоби дарёи Панҷ аст. Дарё оби худро аз қаторкӯҳҳои “ Академияи улуми Шӯравӣ” мегирад. Он бо водии чуқури байни қаторкӯҳҳои Дарвозу Ванҷ ҷори шуда, дарозии дарё 103км ва майдони ҳавза 2070км квадрати аст. Дар дарё нерӯгоҳи барқии Ванҷ сохта шудааст.

Дарёи Помир

• Дар қисми ҷанубу ғарбии ВХКБ ҷоёгир буда, ба ҳавзаи дарёи Аму мансуб аст. Дарё аз кӯли Зоркӯл, ки дар баландии 4126м ҷойгир аст, оби худро мегирад. Дарёи Помир сарҳади Ҷумҳури Тоҷикистонро аз Ҷумҳурии Ислом Афғонистон ҷудо мекнуад.
• Дарозии дарё 117км буда ҳавзаи он 4320км квадрати мебошад баъди ба дарёи помир ҳамроҳшавии дарёи Вахон он номи Панҷро мегирад, дарёи шӯхи кӯҳӣ буда, аз водиҳои тангу чуқур ҷори мешавад.

Дарёи Кофарниҳон

• Дар қисми ҷанубу ғарбии Тоҷикистон воқе буда, шохоби рости дарёи Аму мебошад. Дарозии дарё 71км буда, ҳавзаи он 1740км квадарти мебошад. Дарё оби худро аз қаторкӯҳи Ҳисор аз барфу пирях мегирад. Даёчаҳои Симиганҷ, Варзоб, Элак шохобҳои асосии дарёи Кофарниҳоннанд. Аз аввали моҳи апрел то аввади октябр сероб мегардад. Зимистону тобистон оби дарё лойолуд аст.

Дарёи Сир

• Дарозтарин дарёи Осиёи Миёна буда, 2529км тӯл мекашад. Аз саргоҳи дарёи Норин то баҳри Арал дарозии он 2670км-ро ташкил мекнунад. Қариб 197км он аз қаламрави шимолии Тоҷикистон ҷори мешавад. Ҳавзаи он 462000км квадрати аст.
• Сирдарё оби худро аз қаторкӯҳҳои Тиёншони марказӣ мегиранд. Шхобҳои асосии дарёи Норин, Сух, Исфара, Шоҳимардон, Оқбур, Косансой, Хоҷабақирғон, Овасой, Чодақсой, Оқсу, Исфайрамсой мебошад.
• Аз ҳавзаи Сир зиёда аз 700 канал ва аз худи дарёи Сир 50 канал об мегиранд. Калонтарин каналҳо: канали калони Фарғона, Андиҷон, шимолии Фарғона, “ Ашти калон”, Тоҷикистони Шӯрави, “ Сомғор” Хоҷабақирғон мебошад. Дар ҳавзаи дарё 6 нерӯгоҳи барқи сохта шудааст.

Сирдарё

Дарёи Зарафшон

• Яке аз калонтарин дарё дар ҷумҳури буда, 877км дарози ва ҳаҷмаш 123000км квадрати аст. Зарафшон оби худро аз пирях ирифта, ба тарафи ғарб ҷори гашта, то регзори Сандуклӣ (бибони Қизилқум) мерасад. 316км дарё ба ҳудуди Тоҷикистон талуқ дорад. Сароби дарё бо номи Масчоҳ асосон аз водии тангу чуқур сар шуда тезоб ва пурталотум аст. Дар марзи Тоҷикистон дарёи Зарафшон аз 100 шохоб дорад. Калонтарин шохоби он Фон, Киштут, Ворӯ, Моғиён аст. Ҳавзаи дарёи Зарафшон пиряхҳои бисёр дорад: миқдори онҳо аз 400 зиёд буда, масоҳати умумиашон 347км кв аст,

Дарёи Зарафшон