Металдык байланыс және сутектік байланыстар. Заттардың химиялық формулалары бойынша есептер шығару.

БЕКІТЕМІН:                                                                                                                                    Күні_______                                            Директордың оқу ісі                                                                                                                                                                                                                                       жөніндегі орынбасары:

_________ /Шарипова Д.С./

111 – топ, «Аспазшы»

211 – топ, «Ауылшаруашылық өндірісндегі тракторист-машинист»

311 – топ, «Санды ақпараттарды қайта өңдеу маманы»

Сабақтың тақырыбы:. Металдык байланыс және сутектік байланыстар. Заттардың химиялық формулалары бойынша есептер шығару. №1 Зертханалық жұмыс

Сабақтың мақсаты:  1. Оқушыларға металдық байланыс    туралы  мәліметтерді қайталау және кеңейту.

2.Оқушылардың  байланыс түрін -зат қасиетін байлансын орната білу қабілетін дамыту. 

3.Оқушыларды ғылым құштарлыққа  баулу, адамгершілікке тәрбиелеу                    .

Сабақтың типі:Жаңа сабақ  

Сабақтың әдісі: еврикалық сұбхат.                                  

Сабақтың пән аралық байланысы:Математика,физика                              

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,карточка, Модель «крист.тор»

Сабақтың барысы:  І. Ұйымдастыру бөлімі.

                                 ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

                                 ІІІ. Бекіту. 

                                 ІV. Үйге тапсырма беру.

                                  V.Бағалау.

                                  VІ. Үй тапсырамсын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу.   

ІІ. ІІ.Көптеген металдар атомдарының сырткы деңгейінде бір, екі немесе үш электроннан бар. Олардың иондану энергиялары төмен болғандықтан жеңіл үзіледі де, "бос" электрондардың жиынтығын түзеді. Оны "электрондық газ" деп те атайды. Олар оңай қозғалады, жеңіл ауысады, Сондыктан кез келген металлы өзара байланысқан металдың он ионынан және электрон газынан тұратын тығыз жинақталған құрылым ретінде қарауға болады.Металл иондары мен бос электрондар арасында түзілетін бай­ланысты металдық байланыс деп атайды. Ол металдар мен құймаларга тән. Байланыстын табиғаты — электрлік. коваленттік байланыс кезінде тек екі көрші атомдардың валенттік электрондары ортақтасады, ал металдык байланыста мұндай электрондардың ортақтасуына барлық атомдар қатысады. Сондыктан кова-ленттік байланысты кристалдар сынғыш, ал металдық торлы кристалдар — иілгіні болады. Металда иондар өзара байланыстарды бұзбай ығысады. Бұл металдық байланыстын бағытының болмауын көрсетеді. Метаддардың қаттылығын арттыру үшін құймаға барытты ковалентті байланыс түзуге қолайлы жағдай жасайтын элементтерді енгізеді, мысалы, легирленген болат алу.

Қатты күйінде металдар металдық кристалдық тор түзеді. Ол атом­дық торға ұқсас, тек оның түйіндерінде бейтарап атомдар ғана емес, оң зарядталған иондар да тұрады, олардын арасында атомдардан бөлінген валенттік электрондар қозғалады. Атомдың торда атомдар арасындағы байланыс ковалентті, ал металдык торда байла­ныс металдық болады.

Сутектік байланыс — бұл бір молекуладағы оң полюстенген сутек атомы мен екінші бір молекуладағы теріс полюстенген фтор, оттек ж\е азот (кейде хлор, күкірт және т.б.) атомы арасында түзілетін ерекше байланыс. Ол көбінесе молекулааралық кейде молекулашілік болады.

Молекулааралык сутектік байланыс су молекул-ң арасында п.б. Судың дипольді молекуласындағы ортақ электрондық жұп сутек атомынан электртерістігі үлкен оттек атомына күштірек ығыскан, сондықтан сутектің он заряды аз ғана көлемде, яғни протонның өзінде шоғырланған. Түгелдей дерлік "жалаңаштанған" протон кез келген басқа су молек-ғы оттек атомының бөлінбеген жұбының бұлтына тартылады. Нәтижесінде сутектік байланыс деп аталатын жаңа байланыс түзіледі:    Н-О... Н-0      

                          |      |

                         Н     Н  коваленттік байланыстан шамамен 5—20 еседей, яғни әлдеқайда әлсіз екенін көрсетеді. Алайда осы байланыстың әсерінен су молекулалары ассоциацияланады (бірігеді) әрі сондықтан сұйық күйде болады.

Молекуланын ретті орналасуы қатты мұзға тән. Сұйық суға қарағанда оның құрылымындағы молекулалардын тығыздығы едәуір темен..

Сутектік байланыс құрамына сутек және электртерістігі күшті элементтер, мысалы, фтор, оттек, азот, кейде хлор ж\е күкірт кіретін молекулалардын. арасында пайда болады.

Сутектік байланыс көптеген заттардың қасиеттеріне әсер етеді. Мәселен, сутектік байланыстың әсерінен фторсутек кәдімгі жағдайда су сиякты, сұйык күйде (19,5°С-тан темен) болады ж\е құрамы: Н₂Ғ₂, Н₃Ғ₃-тен, Н₆Ғ₆-ға дейін біріккен әр түрлі молекулалардан тұрады. Фторсутек молекуласы мен иондар арасындағы берік сутектік байланыс HF₂", H₂F₃~ ж\е т.б. типті тұрақты қышқыл аниондар түзеді. Оларды КНҒ₂ — калий гидрофториді, NH₄HF₂ — аммоний гидрофториді сияқты қышқыл тұздардың құрамынан табуға болады.

А + В = С + D теңдеуі бойынша өтетін реакцияның жылдамдығы. А заты жұмсалған сайын реакция жылдамдығы кемиді. А затының концентрациясы белгілі бір t₁ уакыт кезеңінде с₁шамасымен өлшенеді, ал t₂ кезеңінде с₂-ге тең, сонда ∆ t = t₂ – t₁  уакыт аралығында заттардың конц-ң өзгеруі ∆с = с₂ - с₁ құрайды, осыдан реакцияның орташа жылдамдыгы (v )

мынаған тең: = -

Химиялық. реакциялар газ қоспасының н\е ерітіндінің көлемінде ж\е қатты заттың бетінде жүреді.. Бір фазадан тұратын жүйені гомогенді, бірнеше фазадан тұратын жүйені гетерогенді деп атайды.

Гомогенді реакцияның жылдамдыгы деп жүйенің белгілі бір көлемінде уақыт бірлігі ішінде реакцияға қатыскан немесе реакция кезінде түзілген затптың мөлшерін айтады.

№ 1-зертханалық жұмыс

1.Молекулалардың шарөзекті және масштабты модельдерін құрастырыңдар.

Тәжірибенің орындалуы.Модельдерді құрастыру үшін дайын жиынтықтардың бөлшектерін немесе ермексаз бен таяқшаларды пайдаланыңдар, әртүрлі атомдардан құралған модельдерді жасау үшін түрлі түсті ермексазды қолданыңдар. Хлорсутектің, судың, күкіртсутектің, аммиактың, метанның модельдерін құрастырыңдар.

2.Берілген заттардың: судың, натрий хлоридінің, кремний (ІV) оксидінің, қанттың қыздырған кезде қандай өзгеріске ұшырайтынын анықтаңдар.

Әртүрлі кристалдық торы бар заттардың қасиеттері

3.Иондық, атомдық және молекулалық кристалдық торы бар заттардың қыздыруға қатынасын зерттеңдер.

Тәжірибенің орындалуы. 4 снауыққа шамамен 0,5 г-нан әр заттан: кристалдық ас тұзы, таза өзен құмы (SiO₂), қант және кристалдық йод салыңдар. Қант және йоды бар сынауықтарды мақтамен жабыңдар. Әрбір сынауықта қандай өзгерістер байқалады? Әр заттың физикалық қасиеттері, олардың кристалдық торының құрылысы туралы қорытынды жасаңдар.

ІІІ. 1, Металдык байланыс калай пайда болады?

 2. Металдық ж\е коваленттік байланыстардың ұқсастығы мен айырмашылығы неде?

 3. Металдық  кристалдык торы бар заттарға қандай физикалық қасиеттер тән?

 4.  Металдық ж\е атомдық кристалдық торлардың ұқсастығы неде?

 5. Металдардағы жылу ж\е электрөткізгіштік немен қамтамасыз етіледі?

6. Атомдардың радиустарының өзгерісінде: а) периодта жөне жана периодка

ауысканда; ө) топтарда қандай заңдылыктар байкалады?

7. Элементтердің кандай касиеттері периодты өзгереді? Оны II жөне III

периодтардың әлементтерінің мысалында түсіндіріндер.

8.  Неліктен электртерістік периодты түрде өзгереді?

9.  Металдар мен бейметалдардын электртерістігін сипаттаңдар.

▲ 5. Бір негізгі топша шегінде химиялык элементтердщ касиеттері қалай өзгереді?

Бұл зандылықты: а) III топтың элементтері; ө) VI топтың элементтері

мысалында карастырыңдар. А 6. Атом күрылысы тұрғысынан кандай элементте металдык касиет күштірек

байқалатынын түсіндіріңдер:

а) Са немесе Zn;    ө) Sr немесе Cd. A 7. Атом кұрылысы түрғысынан кандай элементте бейметалдык касиет анык

байкалатыньш түсіндіріндер: а) N жөне As;      ө) С жөне Si. ■  8. Қасиеттері бойынша күрт ерекшеленетін екі элементті атандар: а) бір топта;

ө) бір периодта. Ерекшеліктің себебін түсіндіріңдер.

ІV. Есептер жинағы

1. Сутектік байланыс түзілуі үшін қандай жағдайлар қажет?

2. Сұйық суда сутектік байланысты ассоциаттардың болуын қандай мәліметтер  дәлелдейді?

3. Мұздьщ кұрылымының калыптасуында сутектік байланыстын рөлі кандай?

4. Мыналардағы сутектік байланысты сызбанұскамен бейнелендер:

а) сұйык аммиактағы; ә) сұйык этанолдағы;

б) аммиактын судағы ерітіндісіндегі.

5. Фторсутектің судың, аммиактың бір молекуласы канша сутектік байланыс түзуі мүмкін?

V.Бағалау.

VІ. Сұрақтар мен жаттығулар

  1. Иондық байланыстың түзілу механизмін түсіндіріңіз.

2. Ионды және ковалентті байланысты заттардың қасиеттерін сипаттаңдар.