Мыкты тренердин мүнөздөмөсү

МЫКТЫ ТРЕНЕРДИН МҮНӨЗДӨМӨСҮ

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫ ОКУУ ЖӨНДӨМҮН КҮЧӨТҮҮ БОЮНЧА

«КЕЛГИЛЕ, ОКУЙБУЗ!» ДОЛБООРУ

Сыр сандыктын ачкычы

Бул мыкты көнүгүү. Сыр сандык бир гана ачкыч менен ачылат. Катышуучуларга түрдүү ачкычтардын сүрөттөрү таратылат. Катышуучулар сыр сандыкты ачыш үчүн өз ачкычтарын ойлоп табышы керек.

Сыр. Сандыктагы сыр – окуучуларды окууга шыктандырган жана дем берген жогорку квалификациядагы мугалимдер экенин билдирүү мүмкүн.

Ачкыч. Катышуучулардын ою боюнча сандыкты ачуу үчүн керектүү нерсе. Катышуучулар өз «ачкытарын» ойлоп тапкандан кийин башкалар менен ой-пикирлери менен бөлүшүшөт.

Мыкты тренердин максаты

Катышуучуларга коюлган натыйжаларга /максаттарга жетүүдө жардам берүү.

Бардык катышуучулар арасында натыйжалуу кызматташууга шарт түзүү.

Ар бир катышуучуну ишке тартуу жана салымдары үчүн ыраазычылык билдирүү.

Тренер фасилитатор катары катышуучуларга жалпы милдетти аткарууда – бөлүнгөн убакытта күтүлгөн натыйжаларга жетүүдө жардам берет. Фасилитатор жалпы катышуучулардын атынан чечим кабыл албайт, бирок коюлган максаттарга жетүү жолдорду сунуштайт.

Максаттарга жетүү үчүн тренер кандай сапаттарга ээ болушу керек?

3

Мыкты тренердин мүнөздөмөсү

• Мыкты баарлашуу көндүмдөрүнө ээ. Тренингдерди кызыктуу өткөрөт. Тренинг материалдарын жакшы билет. Билим алууга умтулат. Жогорку деңгээлдеги кесипкөйлүккө ээ.
• Мыкты баарлашуу көндүмдөрүнө ээ.
• Тренингдерди кызыктуу өткөрөт.
• Тренинг материалдарын жакшы билет.
• Билим алууга умтулат.
• Жогорку деңгээлдеги кесипкөйлүккө ээ.

Мыкты тренердин портрети ар түрдүү элементтерден турат. Төмөндөгү көндүмдөр жана жөндөмдөр тренердин жумушун бир кыйла жеңилдетет.

Баарлашуу көндүмдөрү. Адатта тренерлер баарлашуунун мыкты көндүмдөрүнө ээ. Мыкты тренерлер тренингдин катышуучуларына татаал концепцияларды жеткиликтүү түшүндүрүп бере алышат. Мындан тышкары, вербалдык эмес баарлашуунун ыкмаларын билип, кунт коюп угууга көңүл бөлүшөт. Катышуучулар тартынбай суроо берүүсү үчүн окутуу чөйрөсү ачык баарлашууга алып келе тургандай шарттарда болушу керек. Тренингдин кандай гана материалы болбосун,

катышуучуларга түшүнүктүү жана пайдалуу болушу шарт.

Кызыктыруучу тренингдерди өткөрүү. Стандарттык тренингдер катышуучуларды кызыктырбайт. Бул маселени чечүү үчүн тренерлер катышуучулардын тренингге кызыгуусуна стимул берүүчү усулдарды колдонуусу керек жана тренингдер «жандуу» жана интерактивдүү болуусу зарыл. Тренингдерде жандуу атмосфера түзүү үчүн мыкты тренерлер угуучуларга суроо берип, активдүү катышууга түрткү берет, бул өз кезегинде тренерлерге катышуучулар сунушталган материалдарды канчалык деңгээлде өздөштүрүп жатканын билүүгө мүмкүнчүлүк берет. Чоңдорду окутуунун натыйжалуулугу топтордо иштөө формасында же тренердин

колдоосу менен жаңы билимдерди практикада колдонуунун эсебинен жетишилет.

Тренингдин материалдарын билүү. Тренингдин материалдарын билбеген тренерлерди катышуучулар бат эле билип коюшат, ошондуктан предметти билүү тренер үчүн негизги ролду ойнойт. Улуттук тренерлер тренингдин материалдарын күн мурун билиши керек. Алар тренингде керек болгон окутуунун бардык ыкмаларын жана жолдорун билиши зарыл.

Билимге умтулуу. Жаңы билимге суусап турган тренерлер окуу – бул үзгүлтүксүз процесс экенин жакшы түшүнүшөт. Окуунун баалуулугун билишип, алар дайыма өзүн өнүктүрүү мүмкүнчүлүгүн издешет жана жайылтышат. Өзүнүн тренердик көндүмдөрүн жогорулатууга умтулуу тренингди өткөрүүнүн сапатында байкалат.

Жогорку кесипкөйлүүлүк. Тажрыйбалуу тренерлер ар түрдүү адамдарда билимди кабыл алууда темпи жана ыкмалары ар башка экенин түшүнүшөт. Тренерлер тренингдин катышуучуларынын материалды өздөштүрүүсүнө жана кабыл алуусунун ылдамдыгына карабай чыдамдуу болуулары керек. Ошондой эле катышуучулар менен биргеликте жаңы темага өткөнгө чейинки материалдарга жетиштүү убакыт бөлүү зарыл. Мыкты тренерлер жаңы идеяларга ачык болушат жана башкалардын көз карашына көңүл коё билишет. Алар ѳздѳрүн баарын билебиз деп эсептешпейт жана эч качан катышуучулардын алдында өздөрүнүн артыкчылыктарын көрсөтүшпөйт.

Тилекке каршы, бардык тренерлер мыкты эмес, себеби көрсөтүлгөн көндүмдөргө жана жөндөмдөргө баары эле ээ боло беришпейт. Катышуучуларга кээде жөн эле айтып берүү же презентация жасоо жетишсиз болот, тренер көрөгөч, харизмага ээ, аракетчил жана адамдар менен баарлаша алуу көндүмдөрүнө ээ болуусу керек.

3

Мыкты тренер дагы кандай сапаттарга ээ болушу керек?

Катышуучуларга ойлонууга убакыт берилет. Болжолдуу сапаттарга төмөнкүлөр кирет:

• Убакытка так иш алып баруу – графикке ылайык иш алып баруу
• Катышуучулардын тренерге көрсөткөн ишеними (анын айткандарына катышуучулар ишенеби)
• Даяр болуу. Даярдыгы жок тренер – катышуучулардын нааразычылыгынын себеби!
• Башкалардын кыйынчылыктарын тшүнүү – мугалимдерге күн сайын окутуу процессинде алар дуушар болгон кыйынчылыктарды түшүнүү менен мамиле кылуу.
• Катышуучулардын жоопторун, көйгөйлөрүн жана суроолорун көңүл коюп угуу
• Ар бир катышуучунун оз ой-пикирин эркин билдирүүсү үчүн жагымдуу чөйрө түзүү жөндөмү

3

Мыкты тренер

баарына билимдүү жана мыкты кѳндүмдѳргѳ ээ эксперттер катары мамиле кылат

баарына мугалимдин кѳз карашынан карайт – баары

Начар тренер

бири-биринен үйрѳнѳт, катышуучуларды окуу процессине багыттайт

окуу процессине бардык угуучулардын активдүү катышуусунун камсыз кылат

тренинг учурунда ѳзүн жалгыз гана эксперт катары кѳрсѳтѳт

ал катышуучуларды билим менен

убеждён, что люди обучаются путем применения знаний и навыков на практике,

толтура турган, бош чөйчөк сыяктуу кабыл алат

Жалаң гана лекция аркылуу окутат

понимает важность активного участия всех слушателей в процессе обучения.

убеждён, что люди обучаются путем зазубривания и письменной фиксации информации;

Считает важным контролировать всех участников.

Мыкты фасилитатор:

• баарына билимдүү жана кѳндүмдѳргѳ ээ эксперттер катары мамиле кылат, тренинг учурунда ѳзүн бирден бир эксперт катары кѳрсѳтпѳйт;

• баарына мугалимдин кѳз карашынан карайт – баары бири-биринен үйрѳнѳт, ал катышуучуларды билим менен толтура турган, бош чөйчөк сыяктуу кабыл албай, окуу процессине багыттайт;

• жѳн эле лекция окубастан, суроо берип, жоопторду угуп, катышуучулардын баарына стимул берет;

• адамдар билимдерин жана кѳндүмдѳрүн жаттоо же маалыматтарды жазуу менен эмес, турмушта пайдалана билүү жолу менен үйрөнөөрүнө терең ишенет;

• окуу процессине бардык угуучулардын активдүү катышуусунун маанилүүлүгүн түшүнѳт.

Угуу

Угуу

Адам

Көрүү

Ой топтоо

Жүрөк

Баарлашуудагы эң олуттуу көйгөй – башкаларды укпай коюу! Угууну билдирген кытай иероглифи угуунун түпкү маанинисин так чагылдырат. Иероглифтин сол жагында угуу (кулак) жайгашкан, оң жагында – адам, көрүү (көз), ойду топтоо жана жүрөк чагылдырылат.

7

5% лекция

Улуттук тренинг лабораториясынын (АКШ) изилдѳѳсүнүн

натыйжасында окутуунун усулдарына жараша

материалдарды ѳздѳштүрүүнүн дэңгээлдери

аныктаган:

10% окуу

20% аудио-, видео материалдар

30% демонстрация (көрсөтүү)

50% топтордо талкуулоо

75% практикалык көнүгүүлөр

Кийинки сессияларда тренинг өткөрүүнүн интерактивдүү усулдары каралат.

90% башкаларды окутуу

8

Колдонмолор

Даярдык

Проектор

Узарткыч кабели

9

Аудиторияны уюштуруу

• Факторлор:

• аянты талаптар кириш ыгайлуулук катышуучуларды отургузуу тартиби
• аянты
• талаптар
• кириш
• ыгайлуулук
• катышуучуларды отургузуу тартиби

Аудитория тренингге олуттуу таасир тийгизиши мүмкүн. Аудиторяны окутуунун максатына жана катышуучулардын санына жараша уюштуруу зарыл. Көрчүлүк учурда аудитория тандоо мүмкүнчүлүгү болбойт, ага карабастан катышуучуларды аудиторияда ыңгайлуу отургузуу тренердин колунда.

Аудиториянын аянты. Аудитория катышуучулардын санына жараша уюштурулат. Өтө тар аудитория сыяктуу эле өтө чоң аудитория да тренингге терс таасирин тийгизиши мүмкүн. Эгерде аудитория өтө чөн болсо, столдор тренердин негизги жумуш ордуна жакын жайгаштырылат.

Талаптар. Эгерде тренингдин учурунда чакан топтордо көнүгүүлөрдү аткаруу каралса, ал үчүн кошумча жер даярдалат. Эгерде аудиторияда кошумча жер болбосо, башка бөлмөлөрдү колдонсо болот.

Кириш.  Аудиторияга эркин кирүү мүмкүнчүлүгү болушу керек. Мүмкүнчүлүгү чектелген адамдарды эске алуу шарт.

Ыңгайлуулук. Катышуучулар тыныгуулардан жана түшкү тамактан убагында келүүсү үчүн дааратканалардын, телефондордун, ашкананын ыңгайлуу жакындыкта жайгашышы. Материалдарды жана түшкү тамактарды өз убагында камсыз кылуу үчүн долбоордун координатору жана логистикалык адиси тренер менен тыгыз иштешет.

Катышуучуларды отургузуу тартиби. Катышуучулар ыңгайлуулукту жана отургучтардын ордун алмаштыруу мүмкүнчүлүгүн эске алуу менен отургузулат. Катышуучуларды отургузуу тартиби окутуу үчүн жагымдуу шарттарды түзүүсү зарыл. Кийинки слайддарда түрдүү отургузуу тартиптерин карайбыз.

9

Столдорду П-түрүндө жайгаштыруу

Жайгаштыруунун ар бир түрүнүн артыкчылыктары жана кемчиликтери талкууланат.

Столдорду П-түрүндө жайгаштыруу бардык катышуучуларга тренерди көрүү мүмкүнчүлүгүн бергени менен чакан топторго бөлүнүү үчүн кыйынчылык жаратат.

9

Кластер түрүндө жайгаштыруу

Жайгаштыруунун ар бир түрүнүн артыкчылыктары жана кемчиликтери талкууланат.

Столдорду мындай жайгаштыруу чакан топтордо иштөө үчүн абдан ыңгайлуу. Тренинг өткөрүү үчүн аудиторияны уюштуруунун эң жакшы түрү.

9

Столдорду катар жайгаштыруу

Жайгаштыруунун ар бир түрүнүн артыкчылыктары жана кемчиликтери талкууланат.

Столдорду мындай жайгаштыруу тренинг өткорүү үчүн ыңгайсыз болот.

9

• 388 улуттук тренер
• Тренерлер жуп болуп иштейт, бир жуп 50-60 мугалимге тренинг өткөрөт.
• Тренерлер андан тышкары директорлор, орун басарлары, методисттер жана китепканачылар үчүн дагы тренинг өткөрүшөт.
• Тандалып алынган тренерлер кесиптик өркүндөтүү жамааттарынын фасилитаторлору үчүн тренингдерди өткөрүшөт.

Улуттук тренерлер

Долбоор иштелип чыккан тренингдерди өткөрүү үчүн жогорку квалификациялуу тренерлерди кылдаттык менен тандады. Тандалып алынган 400 тренер мугалимдерге тренинг гана өтпөстөн, сабактарга да байкоо жүргүзүшөт, анын жыйынтыгы менен тренингдерде сунушталган жаңыча ыкмаларды жайылтуу менен мугалимдерге жардам беришет.

Биздин тренерлердин катарына кош келиңиздер!

9

• Эки тренер өзүнчө эмес, бир команда болуп иштеши керек.

Тренерлердин жупта иштеши жөнүндө

• Пландоо баскычында ар бир сессияда ролдорду бөлүү зарыл: биринчиси – негизги алып баруучу; экинчиси – жардамчы.

• Эгерде катышуучулар талкууну баштай/уланта албай турса, тренер-өнөктөштү талкууга тартууга болот, алар бири-бирине тоскоолдук кылбоосу абзел.

• Эгер бул сессия өнөктөшүнүкү болсо, андан четтеп калбай, тренингдин жүрүшүнө кылдат көз салып туруу зарыл.

• Өнөктөшкө дайыма жардам берүүгө даяр болуу шарт.

• Эгерде өнөктөш өзү суранбаса, плакаттарды илбеш керек, катышуучуларды кошумча суроолор жана сөздөр ж. б. менен алаксытпоо зарыл.

Тренерлердин жупта иштеши жөнүндө

• Эки тренер өзүнчө эмес, бир команда болуп иштеши керек.

• Пландоо баскычында ар бир сессияда ролдорду бөлүү зарыл: биринчиси – негизги алып баруучу; экинчиси – жардамчы.

• Эгерде катышуучулар талкууну баштай/уланта албай турса, тренер-өнөктөштү талкууга тартууга болот, алар бири-бирине тоскоолдук кылбоосу абзел.

• Эгер бул сессия өнөктөшүнүкү болсо, андан четтеп калбай, тренингдин жүрүшүнө кылдат көз салып туруу зарыл.

• Өнөктөшкө дайыма жардам берүүгө даяр болуу шарт.

• Эгерде өнөктөш өзү суранбаса, плакаттарды илбеш керек, катышуучуларды кошумча суроолор жана сөздөр ж. б. менен алаксытпоо зарыл.

15

Начар тренер:

• тренингдин мазмунун билбейт
• тренингге даярданбайт
• тренингдерди лекция түрүндө гана өткөрөт
• Катышуучулардын колдоосун ала албайт

Долбоор эң мыкты тренерлерди тандап алганына терең ишенет. Бул тренингдер сиздерге мугалимдер, директорлор, орун басарлары, методисттер жана китепканачылар үчүн мыкты тренингдерди өткөрүүдө пайдалуу болот деген үмүттөбүз. Ошону менен бирге, ар бир тренер долбоор сунуштаган, тренингдерди өткөрүүнүн интерактивдүү усулдарын колдонот деп ишенебиз. Тренинг өткөрүүдө жардам керек болсо, ар дайым бизге кайрылсаңар болот!

15

ЖЫЙЫНТЫК

Мыкты тренерлер:

• тренинг материалдарын жакшы билишет;
• мыкты баарлашуу көндүмдөрүнө ээ;
• ишти мыкты уюштурушат;
• адамдар менен оңой тил табышышат;
• билим берүү системасына салым кошууга умтулат.

Мыкты тренерлер:

тренинг материалдарын жакшы билишет;

мыкты баарлашуу көндүмдөрүнө ээ;

ишти мыкты уюштурушат;

адамдар менен оңой тил табышышат;

билим берүү системасына салым кошууга умтулат.

15