Презентация к уроку по чувашской литературе по произведению А.Артемьева "Зеленое золото"

Александр Артемьевăн «Симĕс ылтăн» повĕçри тĕп проблема, сăнарсен характеристики

«Çĕклентĕн хăв,

çĕкле хăвăн йăхна»

Ваттисен сăмахĕ

Проект тĕсĕ: индивидуаллă проект

Проект тĕллевĕ: Александр Артемьев çул-йĕрĕпе литературăри ĕç-хĕлĕпе паллаштарса «Симĕс ылтăн» повĕçе тишкерсе унти сăнарсене хакласа ачасенче патриотизмпа çынлăх ткйăмне аталантарасси

Проект задачисем:

1) Александр Артемьевăн çул-йĕрĕпе тата пултаруллăхĕпе

паллаштарасси

2) «Симĕс ылтăн» повĕçри тĕп проблема тупса тишкересси

3) Сăнарсен ырă тата сивлĕк енĕсене тĕрĕс сăнаса хак парасси

Проектăн меслечĕсемпе мелĕсем:

1. Учитель сăмахĕ

2. Ыйту - хурав

3. Сăнлав мелĕсене палăртасси (хирĕçлетÿ, лирикăллăх, психологизм)

4. Текстра тропсемпе пуплев фигурисене тупасси

5. Тишкерÿллĕ, пĕтĕмлетÿллĕ мелĕсенпе усă курни.

Артемьев Александр Спиридонович (1924-1998 )

Пурнăç çул – йĕрĕ

Литературăри ĕç-хĕлĕ

Кĕнекисем

Куçарнă авторсем

Критика

Литература каçĕ

А.Артемьевăн пурнăçĕнчи паллă пулăмсем:

1924 - авăн уйăхĕн 14 - мĕшĕнче Элĕк районĕнчи Тури Выл ялĕнче çуралнă

1942 - вăтам шкултан вĕренсе тухнă хыççăн хăйĕн ирĕкĕпе вăрçа кайнă

1947 - «Ялав» журналта «Пĕчĕк Лийăн пысăк савăнăçĕ»ятлă малтанхи калавĕ тухнă

1947 – 1948 - «Ялав» журналта «Тăван Атăл» альманах редакцийĕсенче ĕçленĕ,А.М.Горький ячĕллĕ Литература институтĕнче вĕреннĕ

1950 - «Ан авăн,шĕшкĕ!»пĕрремĕш кĕнеки тухнă

1951 - СССР Писательсен союзĕн членне илнĕ

1956 - «Салампи» романĕ «Ялав» журналта пĕрремĕш хут пичетленнĕ

1980 – «Чăваш АССР халăх писателĕ» ят панă

1998 - çурла уйăхĕн 5-мĕшĕнче вилнĕ.

Элĕк райĕнĕнче Тури-Выл ялĕнче А. Артемьев çуралнă çурт

А.Артемьевăн паллăрах хайлавĕсем:

• «Ан аван ,шĕшкĕ» (1950)
• «Хĕрлĕ çăлтăр» (1952)
• «Салампи» (1956, 1966, 1983,
• 1991, 2012 )
• «Улма йывăç авăнать» (1958)
• «Алтăр çăлтăр» (1963)
• «Çунатлă çуралнисем» (1965)
• «Хунавлах хăрнисем» (1970)
• «Симĕс ылтăн» (1972)
• «Тăвăл умĕн» (1975)
• «Суйласа илнисем» (1986)
• «Сăвăсем» (1989)
• «Çăлтăр çумăрĕ» (1994)

1952 1956 1968 1974 1989 2008

1972 1977

1970 1977

Салампи кĕнекисем

1956 1983 2012

• «Салампи» хайлавăн теми – вăрçă хыççăнхи çамрăксен юратăвĕпе туслăхĕ, кăмăлĕпе сипечĕ. Çамрăк писатель пĕтĕм чун-чĕрипе пысăк идейăна ăнланса илет: историн ăшши - сиввинче пурнăç урапине малалла тĕкекен шанчăклă вăй, самана урапин тĕнĕлĕ вăл – ĕç халăхĕ. Ĕç – пурнăç тыткăчи.Çак шухăш-кăмăл Артемьевăн нумай произведенийĕсен тĕшши пулса тăрать.

Симĕс ылтăн

Вăрçă темине А.Артемьев час-часах пурнăç ыйтăвĕсемпе çыхăнтарать.Акă «Симĕс ылтăн»(1972) повесть пурнăç кăткăслăхĕпе, тĕллĕн-тĕллĕн хаярлăхĕпе, çивĕч конфликтпа палăрса тăрать.«Сталинградра çĕр çунать, чул шартлатса çурăлать, тимĕр ирĕлсе шăранать... Этем мĕнле тÿсет-ши?» - тет автор.Çак вăрçă тамăкĕнче паттăрлăх кăтартнă, орден илме тивĕç пулнă Валентин Актаев çапăçура тăнне çухатса нимĕçсен тыткăнне лекет.Темиçе çултан,этем чăтайман асапсем тÿссе,суранлă, чирлĕ Валентин Тăван çĕр-шыва таврăнать.

А.Артемьев чăвашла куçарнă хайлавсен авторсем

• Александр Сергеевич Пушкин
• Сергей Александрович Есенин
• Иван Сергеевич Тургенев
• Джордж Гордон Байрон
• Генрих Гейне
• Анна Андреевна Ахматова
• Давид Никитич Кугультинов
• Адам Мицкевич

Куçарнă сăввисем

• Пророк
• «Ах, ма самантлăх ялтăрать вăл…»
• «Сан пÿлĕмне…»
• Кунçул урапи
• Çĕрле
• Аквилон
• «Сана пурнăç хур тусассăн…»
• Чÿрече
• «Ман юнăма кăвар тивертрĕн…»
• Поэтпа прозаик
• «Сыхла мана эс…»
• «Ылтăнпа хĕç» т. ыт. те

Куçарнă сăввисем

• «Поэт»
• «Сив хĕл юрлать…»
• Хурăн
• Амăшĕ кĕлтуни
• Ыйткалакан
• Туй умĕн
• «Сил шилет те…»
• Кантата
• Аннем патне çырнă çыру
• «Таврана хупăрларĕ сĕм-тĕттĕм…»
• «Шупка уйăхлă, хăтсăр уйсемĕр…»

Куçарнă сăввисем

• Мускав («Бронза ĕмĕрĕ поэмăран)
• Сыв пул, сыв пул!
• Кадикс хĕрĕ
• «Дон Жуанран»
• «Чайльд-Гарольдран»
• «Герой, сан хупăнчĕ куçу!»
• «Эп сана тĕлĕкре юратса…»
• «Ан асăн иртнине…»
• «Шăрçаланса куççуль юхать…»
• «Ан ÿпкелешĕр…»
• «Ан тив, ят сартăр-и айван…»
• «Кам сана çитме пултарĕ…» т. ыт.те

Куçарнă сăввисем

• Силезири пир-авăрçăсем
• «Çĕвĕç патĕнче пурнаттăм…»
• «Ан шиклен…»
• «Вĕсем мана тĕрлĕ канаш паратчĕç…»
• «Мана хĕн кăтартрĕç сăлтавсăр…»
• «Тухсамччĕ, илемлĕ хĕр-пулăç…»
• Лорелея
• Аннеме
• «Эп сирĕн тĕлпе кутăруçăн…»
• Тăхтăр акă!
• Йыхрав
• «Ан калаç ытарлăн…» т.ыт. те

Александр Артемьевăн критика, литература тĕпчевĕ

• Хветĕр Уяр «Шурча таврашĕнче» историллĕ роман
• Алексей Талвир «Пăва çулĕ çинче»повĕç
• Марфа Трубина «Ача чухнехи»повĕç
• Мария Ухсай «Кăра çилсем» повĕç
• Никифор Мранька «Ĕмĕр сакки сарлака» роман
• Василий Краснов-Асли «Шуррисемпе çапăçни»
• Çемен Элкер «Вутпа çулăм витĕр» роман
• Анатолий Емельянов «Чапшăн пурăнмастпăр» повĕç
• Нелли Петровская «Шурă лили» повĕç
• Ева Лисина «Сивĕ ир» калав
• Илпек Микулайĕ «Хура çăкăр» роман тата ыт.те

Александр Артемьева халалласа хатĕрленĕ литература каçĕ

Геннадий Хлебников – Шанар «Симĕс ылтăн» повĕç пирки каланă шухăшсем

Геннадий Хлебников–Шанар «Суйласа илнисен» ум сăмахĕнче çапла çырать: «…Вăрçă темине А.Артемьев час – часах хальхи пурнăç ыйтăвĕсемпе çыхăнтарать. Паллах ку вăл писатель самана тымарне самаях тарăн илме пĕлнĕрен, витĕмлĕ пĕтĕçтерÿ патне пыма тăрăшнăран килет.

Акă, сăмахран, «Симĕс ылтăн» (1977) повесть пурнăç кăткăслăхне, тĕллĕн – тĕллĕн хаярлăхĕпе, çивĕч конфликтпа палăрса тăрать. Унан чĕлхи те кăмăла çатăррăн ярса илекен витĕмлĕ «тымарлă» чĕлхе. «Сталинградра çĕр çунать, чул шартлатса çурăлать, тимĕр ирĕлсе шăранать…Этем мĕнле тÿсет – ши?» – тет автор.

Актаев вăрçăра кăна мар – килĕнче те нуша курать. Акă çапла çырать Г.Хлебников-Шаран: «Аюхин, колхоз пурлăхне шалтан çаратса пурăннăскер, хăйне тăрă шыв çине кăларасран хăраса, юлташне тĕп тума шутласа хурать. «Актаев хăмлаçăсем хушшинче те Хĕвел Анăç Европăри пурнăçа ырлать, пире Совет влаçне хирĕç тăратасшăн» тесе элеклĕ çăхав ярать, эрех ĕçекен çынсене, ачасене япала парса хăй майлă çавăрать…»

Сăнарсен характеристики

Сăнарсен характеристики

вăтам шкултан лайăх вĕренсе тухнă, хăмла пахчинче те ашшĕпе пĕрле тимлесе ĕçленĕ.Ялта ăна пурте мухтанă, « маттур комсомолец» тесе çырнă район хаçатенче . Ял хуçалăх институтне вĕренме каясшăн пулнă. Анчах вăрçа каймалла пулнă. Вăрçа кайсан та хăйне паттăр ккăтартать.Мухтава тивĕç пулать.Таврăнсан ашшĕ пуçласа янă ĕçе малла та аталантарать.

ăс-тăнĕпе те , чун - чĕрипе те вăйлă çын пулнине куратпăр. Вăл тирпейлĕ, амăшне хисеплет, килте те колхозра та тăрашуллă ĕçлет . Районĕпе паллă спортсменка, хăюллăхĕпе те вăл ялти арçынтан иртерет. Чĕлхи калаçма çаврăнăçуллă, алли - ури ĕçре вăр – вар, ырă, хитре, питĕ кăмăллă хĕр.

ялти çамрăксем хушшинче нимĕнпе те палăрса тăман :вăтам вĕреннĕ ,суйма юратнă,çмрăксен каçĕсене ,спектакльсене ,концертсене хутшăнмастчĕ. Вăл сакăр çула çитиччен амăш кăкăрне çисе ÿснĕ,вăйпа чĕчĕ пăрахтарсан пÿрне ĕмме тытăннă,çавăнпа сылтăм шĕвĕр пÿрни шап-шурă та çинçе тăрса юлнă.

Валентин Актаев

Нина

Аристарх Савиров

Атласкина

Варсун

хÿхĕм каччă, чипер, уçă кăмăллă, хаваслă, пуян, чаплă. Шкулта та,колхозра та ыттисенчен мĕнпе те пулин маларах тухма тăрашнă,чапшăн çуннă.

Аюхин

«Симĕс ылтăн» повĕçри ваттисен сăмахĕсем

• Шывра та путмасть, вутра та çунмасть
• Вăрçăра пулса курман – Турра асăнман
• Турра асăнса кĕр, каялла тухасса ан шан
• Хĕр чухне хĕрĕх каччă
• Вĕренÿре йывăр – çапăçура çăмăл
• Янтти çине виле те куç уçса пăхнă
• Ĕмĕр вĕрен – ухмаххăн вилен
• Вучах чĕртмесен тимĕрс лаççинче тĕтĕм тухмасть
• Хут чăтать, тем çырсан та
• Халăх çăварĕ хапха мар, хупса хураймăн
• Улми йывăççинчен аякка ÿкес çук

Хайлаври проблемăсем

Автор шухăшĕ

Чыс

«Чыс –чи хаклă тупра,ăна мĕн çамрăкран упра»

Ачасен шухăшĕ

Юрату

«Çăлтăр витĕр çул курнать ,куççуль витĕр кун курнать»

Паттăрлăх

«Вилĕмрен хăрас пур – кун çути те ан кур»

Юрату виç кĕтеслĕхĕ

Нина Атласкина

Аристарх Савиров

Валентин Актаев

-Эс айăпсăррине, ман умра та, çĕшыв умĕнче те айăпсăррине пĕтĕм чунтан ĕнентĕм эпĕ. Эс халь тĕнче хĕррине те каяс пулсан эпĕ сан хыççăн пыма хатĕр!.. Пĕр сана çеç юратнă, юрататăп та… Акă сана пĕтĕмпех каларăм, чунăма йăлт уçса патăм…Каçар мана,эпĕ те хĕрарăмах, çав чустаранах туна мана та… Эпĕ,çын умĕнче тем пек паттăрлансан та, çемçе чунлă… пĕлесчĕ эс çак çулсенче эп мĕнле асапланнине, - терĕ Нина нăшăклатса пуçне Валентин кăкăрĕ çине хучĕ, ун çумне пĕчĕк ача пек пăчăртанчĕ.

Каччă хурлăхлăн куçпа пăхса хуллен каларĕ:

- Хăвах пĕлетĕн – хăмла пирки мар. Эпĕ санпа курса калаçма килтĕм… Урăх чăтаймарăм, йăлт асапланса çитрĕм… Нина пурăнаймастăп эп сансăр…урăх никам та,ним те кирлĕ мар, эсĕ çеç, - терĕ те каччă хĕр аллисене ярса тытрĕ. – Мĕншĕн тиркерĕн мана? Нивушлĕ çав териех хăрушă эпĕ?

Нина аллисене вăраххăн,карт туртса илмесĕр, çапах та вăйпа вĕçертрĕ. Савиров тытса чарма хăяймарĕ.

- Çук, хăрушă мар эсĕ, Аристарх, тиркеместĕп те сана… Анчах эпĕ Валентина юрататăп, ăна ĕмĕр юратма тупа турăм. Хам сăмаха улăштармастăп эпĕ. Мана чĕресĕр тесе ан шутла эс. Çапах та ман икĕ чĕре мар, пĕрре çеç. Вăл пĕр çынна çеç савма пултарать…

Савнине питĕ çывăхран, хире – хирĕçехкурсан, унăн кулса

тăракан ăшă кăвак куçĕсемпе тĕл пулсан, Валентин хăйĕн

ăшĕнче питĕ пысăк, ырă туйăм – çепĕç хурлахпа виçесĕр

савăнăç капланса çĕкленнине сисрĕ. Тен, хăй халиччен çак

хĕршĕн мĕн тÿссе ирттерни, мĕн шухашлани, ăна мĕнле

Туйăпа юратни çак телейлĕ самантра чĕрене йăлтах пĕр харăс

килсе тулчĕ пуль? Нумай вăхăт хушши ăмăр, тĕксĕм çанталăк

тăнă хыççăн сасартăк хура пĕлĕтсем хушшинчен сар хĕвел

çутатса янăн туйăнчĕ ăна Нинăн йăлтăрти кулли.

Хамăра тĕрĕслер

1.Валентин Актаевăн ашшĕ Петĕр ятлă

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

2. Нина Савиров Аристарха юратать

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

3. Аюхин Варсун тирпейлĕ ,камăллă ,тĕрĕссине калакан çын

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

4. Хăмла çитĕнтерсе колхоз пуяшăн

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

5. Валентин Актаев пуян çын

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

6. Валентин Актаев мухтава тивĕç пулать

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

7. Аюхин Варсун вăрçăра тантăшне вилĕмре çăлса хăварать

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕç мар

8. Валентин Актаева вăрçăран ашшĕ кĕтсе илет

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

9. Нина Атласкина хулана тухса каят

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

10. Валентин Актаев 257-мĕш гварди сержанчĕ, бронебойщик

а) тĕрĕс

ă) тĕрĕс мар

Хăшĕнпе хăш тÿр килет

11. Тĕрĕс палăртăр

1. Калхузшăн тăрăшакан

а)Валентин

2. Нинăна юратакан

ă) Варсун

3. Ирсĕр ,ултавлă çын

б) Аристарх

12. Кам миçе çулта?

а) 26 çулта

1. Толик

2. Валентин

ă) 40 çулта

б) 10 çулта

3. Федор Иваныч

13. Камăн мĕнле ят?

а) Валентин

1. Савиров

ă) Аристарх

2. Аюхин

б) Варсун

3. Актаев

14. Вăрçă хыççăн кам мĕнле ĕç тăвать ?

а) хăмла çитĕнтерет

1. Валентин

ă) колхоз председателĕ

2. Варсун

б) колхоз пурлахне çаратакан

3. Аристарх

15. Актаев Валентин………..çул киле таврăнайман.

16. Нина………….юратать.

17. Вăрçă хыççăн колхоз председателĕ……….. пулнă.

18. Валентин …………. ĕçре çунсах ĕçлет

19. Пысăк переменăра………….. чĕчĕ ĕмме килне чупнă.

20. Вăрçăра йывăр аманнă………пăрахса хăварать Варсун.

Тĕрĕс хуравне тупăр

21. Нина мĕнле хĕр?

24. Федор Ивановичăн мĕнле хушамат?

а) хитре

а)Кузьмин

ă) усал

ă) Кузнецов

б) Куляков

б) тирпейсĕр

в) мăн кăмăллă

в) Кошкин

25. Кам вăл Натали инке?

22. Петр Михайлович мĕншĕн çĕре кĕрет?

а) аманнине пула

а) Нина амăшĕ

ă) чире пула

ă) Варсун инкĕшĕ

б) хуйхăпа

б) Валентин амăшĕ

в) Кузнецовăн аппăшĕ

в) ăнсăртран

23. Повĕçре мĕн çитĕнтернĕ?

а) хăмла

ă) улма

б) кăшман

в) кавăн

Тĕрĕс хуравсем

1.-а 11. 1-б 15. 8 çул киле таврăнман

2.-ă 2-а 16. Валентина

3.-ă 3-ă 17. Аристарх Савиров

4.-а 12. 1-б 18. хăмла çитĕнтерес

5.-ă 2-а 19. Варсун Аюхин

6.-а 3-ă 20. Валентина

7.-ă 13. 1-б 21. а

8.-ă 2-ă 22. б

9.-ă 3-а 23. а

10.-а 14. 1-а 24. а

2-б 25. б

3-ă

Асăрхатару

1 –10 = 3 балл

11 – 20 = 5 балл

21-25 = 6 балл

Балсемпе оценкăсен килĕшĕвĕ

60 – 80 = «3»

81 – 90 = «4»

91-100 = «5»

Сылтăм--правый

Ырă хĕвел ăшшипе

Ирхи хĕвел куллипе

Ырă кун пултăр.

Анне! Ç ак ят чи çывăх, Чи чаплă çĕр çинче. Пурăнать вăл ĕмĕр сывă Кашни çын чĕринче

Анне кулли – Хĕвел çути, Анне кулли – Чи илемли. Анне пулсан Чунра аван: Юрлас килет Ташлас килет

ЮР Ă

Яланах хĕвел пултăр,

Яланах тÿпе пултăр,

Яланах анне пултăр,

Яланах эп пулам!

Сывлăхлă, телейлĕ пулăр, аннемĕрсем

Эпир сире хытă юрататпăр

ТАВТАПУÇ