Сүйлөмдүн түрлөрү: Жаксыз сүйлөм

Кыргыз тили

8-класс

Мугалими: Мырзагелдиева Э.К.

Билимдүү китептердин баркын билет,

Окуган - акыл оюн эске түйөт.

Жусуп Баласагын

Сабактын темасы:

Жаксыз

сүйлөм

Сабактын максаты:

Жаксыз сүйлөмдөрдүн өзгөчөлүгүгү жана түзүлүш бөтөнчөлүгү жөнүндө маалымат ала алышат.

Өткөн сабакта:

Жактуу бир тутумдуу сүйлөмдөр.

245-көнүгүү.

Сүйлөмдөрдү белгисиз жактуу сүйлөмдөргө айландырып жазгыла.

Жаңы тема:

Бештин айынын он сегизи.

Жаксыз сүйлөм.

Жаксыз сүйлөм да – бир тутумдуу сүйлөмдүн бир түрү. Жактуу сүйлөм сыяктуу, бул сүйлөмдө да ээ катышпайт, баяндооч гана бар. Кыскасы, ээнин таптакыр жок болушу, сүйлөмдүн негизин жалгыз гана баяндоочтун түзүп турушу – жаксыз сүйлөмдүн өзгөчөлүгү болуп саналат.

Грамматикалык ээси жок жана анын болушу да талап кылынбаган сүйлөмдөр жаксыз сүйлөмдөр деп аталат.

Мисалы: Күндүз ызаатта, түндө кызматта. Уулду төрөйт, уятын кошо төрөбөйт.

Баяндооч III жактагы этиштен же башка сөз түркүмүнөн болот.

Жаксыз сүйлөмдөрдүн баяндоочторунун да белгилүү өлчөмдө түзүлүш бөтөнчөлүктөрү бар:

а ) Баяндоочу зат атоочтон болот, же ага кызматчы сөздөр тизмектешип айтылат:

Оозуңа май, кагылайын. Үйдө баатыр, жоодо жок. Кайда болсо да бир өлүм.

б) Сын атоочтук баяндооч аркылуу уюшулат:

Сага оңой болгону менен, мага кыйын.Суудай суюк, уудай ачуу.

в) Негизги баяндоочко мүмкүн, тийиш, керек, эмес, экен деген көмөкчү милдет аткаруучу сөздөр тизмектешүү менен:

Кары адамга катуу айтууга мүмкүн эмес. Бир жылда эмес, он жылда да бүтпөөгө тийиш.

г) Баяндоочтун милдетин –бас мүчөсү аркылуу жасалган атоочтук аткарганда:

Жаактуудан кепшебес, аркалуудан оонабас. Арыса да, ачса да, бермейинче суу ичпес, жем жебес.

д ) Негизги баяндоочко жарайт, жарабайт, болот, болбойт, туура келет деген көмөкчү этиштер тизмектешкенде:

Алымдарды ээрчитип барууга болбойт. Эми ушинтип жашоого туура келет экен да. (К.Ж.)

Бышыктоо:

249-көнүгүү.

Жаксыз сүйлөмдөрдүн баяндоочторун таап, алардын түзүлүштөрүн, милдетин аткарган сөздөрдү жана сөз тизмектерин аныктагыла.

Кийинки сабакка

чейин

саламатта болгула!