Тарбиялык саат ЭЛДИН АЙКѲЛДҮГҮ, АДИЛЕТТҮҮЛҮГҮ, АДАМГЕРЧИЛИГИ

ЭЛДИН АЙКѲЛДҮГҮ, АДИЛЕТТҮҮЛҮГҮ, АДАМГЕРЧИЛИГИ

Сабактын максаты:

Окуучулар кыргыз элинин айкөлдүгү, адилеттүүлүгү, адамгерчилиги тууралуу маалымтка ээ болушат.

Сабактын жабдылышы:

Мугалимдин баяндамасы, залкар ойлор жазылган ватмандар ж.б.

Сабактын жүрүшү:

1-кадам: Мугалимдин баяндамасы.

Адам бул жашоодо бир нукта ѳмүр кечирбейт. Айдын он беши жарык болсо, он беши караңгы болгондой, адам турмушунун да ѳѳдѳ-ылдыйы сѳзсүз болот. Бул закон ченемдүү кѳрүнүш.

Күнүмдүк жашоодо пикир келишпестиктер бала менен ата-эненин, кошуналардын, бир туугандардын, уруу менен уруунун ортосунда кѳп кездешет. Элибиз мындай маселелерди илгертеден эле адилет чогуу чечишкен. Урушкан үйбүлѳлѳр болсо элдештиришкен. Мындай маселелерди чечүүдѳ айыл аксакалдарынын орду чоң болгон. Анткени ал мезгилде азыркыдай укук коргоо органдары же жазалай турган мыйзам болгон эмес. Кандай чыр-чатак болбосун аксакалдар кеңешинде талкууланып, талданып анан адилет бүтүм чыгарылган. Ал эми ошол чыгарылган бүтүм адамгерчиликтин жыйынтыгы болуп саналат. Адилеттүүлүктүн да бул жерде чоң орду бар.

Мына кѳрдүңбү окуучум, ѳз жашоолорун ѳздѳрү жакшы нукка салган айкѳл, адилеттүү, адамгерчиликти туу туткан улуу элдин үлгүлүү жѳрѳлгѳсүн. Бул кѳрүнүш бүгүнкү күндѳ деле ѳз кадыр-баркын жогото элек. Айыл аксакалдарынын кепкеңештерин тыңдап, алардан үлгү алып түз жолго багыт алган жаштарыбыз жок эмес. Айкѳлдүк – бул адам баласынын акыл-эстүү аркакети, аң-сезимдүү кадамы менен жүзѳгѳ ашырылуучу сапат. Адамды терең урматтоо сезими, кечиримдүүлүк, жоомарттык, кең пейилдүүлүк, адамгерчилик, адилеттүүлүк. Мына ушулардын баарын ѳз ичине камтыйт.

Айкѳлдүк сапат баатыр Манас атабызга да мүнѳздүү болгон. Бала Манас адегенде эле адамгерчилиги менен калк кѳзүнѳ кѳрүнѳт. Маңгулдарды талаган Нескараны жеңет. Колго түшкѳн 6300 жоокерди ѳлтүртпѳйт. “Жаныңар аман, каалаганыңар мага карагыла”, - дейт. 3600 жоокер Манаска кошулат, калганы аманэсен элине кетет. Манас эч качан бийликке жутунбайт. Текес канды жеңет. Манас талоонго умтулган жоокерлерди токтотот да, аларга минтип айтат: “Албаңар жырык ийнесин, не кыласың калмактын эзелтен жыйган дүйнѳсүн”. Манас дайыма калк менен акылдашып, кеңешип маселе чечет. Эч кимди зордобойт. Каалаганына коет.

Мисалы, алтайдан Алатоого кѳчѳрдѳ чогулган элге минтип айтат: Кѳрбѳгѳн жерге баргын деп, Зордобосмун силерди. Алтайда ата жериңер, Анжиянга барууга!

Бизге уруксат бериңер.

Каалаганың калыңар,

Каалаганың барыңар

Жакканың айткын жакты деп,

Араң турган журт бардыр,

Алтайдан бизди какты деп.

Кѳчпѳдүң деп кордобойм,

Кѳпчүлүгүң ѳзүң бил, Кѳч деп сени зордобойм. Калганың мында калыңар, Караң түгүл, каныңар.

Суроолор:

Айкѳлдүк дегенди кандайча түшүндүң?

Силердин айылыңарда аксакалдар соту барбы, алар эмне иш кылышат?

Манастын айкѳлдүгүн кайсы окуясынан байкадыңар?

2-кадам:

Залкар ойлор талкууланат. Залкар ойлор

Адилеттүү мыйзамың болсо – кѳңүлүң ток, ансыз эркиндик жок.

Адилет сѳз ачуу.

Алганы болот бергендин,

Атканы болот мергендин.

Адамга кылган жакшылык жерде калбайт.

Алтын алба, алкыш ал.

2