Тасуири уҡыу күнекмәләре

Уҡыусыларҙың тасуири уҡыу күнекмәләрен үҫтереү

• Актуаллеге. Уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтереү, уларҙы тасуири уҡырға өйрәтеү – мәктәп алдында торған иң актуаль проблемаларҙың береһе ул. Шуға күрә был теманы яҡтыртыу бик тә әһәмиәтле тип уйлайым.

Бурыстар: 1. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәре нигеҙендә уҡыусыларҙың тасуири уҡыу һәләтен дөрөҫ күрә белеү, телмәрен үҫтереү. 2. Тасуири уҡыу нигеҙендә уҡыу оҫталығына өйрәтеү.

Тасуири уҡыу – асыҡ, матур итеп интонация менән уҡыу тигәнде аңлата.

Тасуири уҡыу ҡағиҙәләре:

1. Һәр бер һүҙҙең мәғәнәһен аңлап, ашыҡмайынса

уҡыу.

2. Һәр юлдан һуң бәләкәй пауза яһарға.

3. Һүҙҙәрҙе айырым-асыҡ, аңлайышлы әйтергә.

4. Автор кәйефен һәм үҙ кисерештәреңде еткерергә

тырышыу.

5. Баҫымды дөрөҫ ҡуйыу.

1. Һулыш алыу күнегеүҙәре

• 1. Һулыш алыу күнегеүҙәре

2. Телмәр аппаратын көйләү

• 2. Телмәр аппаратын көйләү
• 2. Телмәр аппаратын көйләү
• 2. Телмәр аппаратын көйләү
• 2. Телмәр аппаратын көйләү

3. Дикция

Дикция – телмәрҙә һүҙҙәрҙең, ижектәрҙең, баҫымдың дөрөҫ һәм асыҡ әйтелеш ысулы

Тиҙәйткестәр

Абағаға баға-баға

башым бәрҙем бағанаға .

Интонация

Интонация — латин һүҙе, көслө әйтеү мәғәнәһендә. Һөйләмдең тонын, уның ритмик-мелодик яғын, тауыш күтәрелеү-төшөүҙең сиратлашыуын аңлата .

Тиҙәйткесте төрлө интонация менән уҡыу

Абағаға баға-баға

башым бәрҙем бағанаға .

• Шатлыҡлы.
• Ҡайғылы.
• Асыулы.

4. Тантаналы.

Тауыш көсө

Ҡыуанышып балалар (ҡысҡырып)

Урындарына ятты, (ғәҙәттәге тауыш менән)

Улар менән бесәй ҙә (ҡысҡырыбыраҡ)

Йоҡларға ятҡан булды. (аҡрыныраҡ)

  Мырылдауҙан туҡталып, (бик аҡрын)

Юрый күҙҙәрен йомдо, (аҡрын)

Өйҙәгеләр йоҡланы, (бышылдап)  

Шаулап йөрөүсе бөттө. (бик аҡрын)

Баҫымдар

• Мәғәнәүи баҫым – мәғәнә яғынан иң мөһим һүҙҙәрҙе тауыш менән айырып күрһәтеү. Уның шартлы билдәһе (-) ҡыҫҡа горизонталь һыҙыҡ. Әгәр текстағы һүҙҙәрҙең мәғәнәләре көсәйтелә барһа, билдәләр 1, 2, 3 һыҙыҡ менән билдәләнә.
• Психологик баҫым һүҙҙең тойғоһон үҙгәртә. Шартлы билдәһе – тулҡынлы горизонталь һыҙыҡ ( ͠ ). Тойғолар үҫә барыуына ҡарап, 1,2,3 һыҙыҡ булырға мөмкин

Мәғәнәүи баҫымды билдәләү күнегеүҙәре

Ҡара ҡарға ҡарҙан бара,

Ҡанаттарын ҡаға-ҡаға.

Пауза – уҡығанда йәки һөйләшкәндә туҡтап тороу. 

Пауза төрҙәре:

1. Логик пауза.

2.Психологик пауза.

Паузалар (§) билдәләнә.

Партитура

Партитура – шартлы билдәләр ярҙамында шиғырҙағы һүҙҙәрҙең баҫымын, паузаларын билдәләү.

М.Ғафури. «Гөлдәр баҡсаһында»

Бер көн шулай, гөлдәр баҡсаһында

Сәскәләрҙе ҡылдым тамаша.

Хуш еҫтәре менән йән шатлана,

Нурҙарынан күҙҙәр ҡамаша.

  Нәфис төҫтәренә, буйҙарына

Хайран ҡалып, ҡыҙығып ҡараным.

“ Эй сәскәләр, һеҙгә кемдәр дуҫтар,

Кемдәр дошмандар?”- тип һораным.

Ҡулланылған әҙәбиәт

• Буяльский Б.А. Искусство выразительного чтения. – М., 1986.
• Горбушина Л.А. Обучение выразительному чтению младших школьников.- М., 1981.
• Горбушина Л.А., Николаичева А.П. Выразительное чтение. – М., 1978.
• Кубасова О.В. Выразительное чтение. – М., 1997.
• Ә.Ниғмәтуллин. «Класстан тыш тәрбияви һәм ижади эшләр». – Уфа «Китап», 1993.