The importance of pipes in the present day

Оқова сув тизимлари ва тозалаш иншоотлари

Режа:

1. Канализация тармоқларини бошқариш ва хизмат кўрсатиш

2. Канализация сувларини тозалаш ва иншоотлар

3. Тозалаш иншоотлари ишларини бошқариш

• Канализация сувларини оқизиш тартибида катта ўзгаришлар бўлгани, сувларда айрим буюмлар оққанлиги, ва рельеф ҳар хиллиги сабабли тармоқларда доимий профилактик ишларни олиб бориш талаб этилади. Айрим участкаларда бир неча йилда 1 маротаба профилактик ишлар олиб борилса, айрим участкаларда 1 ойда 4 – 5 маротаба профилактик ишлар олиб борилади.

Канализация тармоқларини бошқариш ва хизмат кўрсатиш учун ишчилар сони қуйидагича олинади.

Тармоқ узунлиги, км

12

Ишчилар сони

3.0

15

Тармоқ узунлиги

Ишчилар сони

150

3.7

20

24.9

4.9

160

Тармоқ узунлиги

25

Ишчилар сони

170

26.0

330

30

6.2

340

46.6

27.3

35

7.4

180

350

47.8

40

8.6

28.6

190

48.9

29.8

45

200

360

9.9

370

50

31.1

50.0

210

11.1

220

380

60

32.4

51.2

12.4

13.6

70

230

52.3

33.6

390

240

34.9

400

53.5

80

14.8

250

54.6

90

36.2

410

16

17.2

260

100

55.7

37.5

420

18.4

38.6

430

56.9

270

110

19.7

280

58.0

39.9

120

440

450

40.9

130

59.1

290

20.9

140

22.2

300

42.1

460

60.3

43.2

23.5

61.4

310

470

62.6

320

44.3

480

490

63.7

45.5

64.9

500

66.0

Канализация тармоқларини назорат қилиш қуйидаги ишлардан иборат бўлади:

1. Ташқи назорат иши слесар томонидан амалга оширилади бир ойда бир маротаба чўккан жойларни, қудуқларни тушган жойларни камчиликларни аниқлайди;

2. Техник назорат 3 та слесар томонидан бир йилда 1 – 2 маротаба амалга оширилади. Тармоқларни шикастланган жойларини бартараф қилиш, тармоқ тўлиб оқишини бартараф қилиш, тармоқни тозалаш, қудуқ қопқоқларини текшириш скоба (шоти) мустаҳкамлигини кўриб чиқиш.

3. Магистрал тармоқларни техник назорат 5 – 7 слесар ва бош муҳандис томонидан белгиланган графикка асосан амалга оширилади.

Техник назорат ишлари тармоқларни мураккаблигига, дюкерларни узунлигига, атмосфера сувларини қўшилишига, авария ҳолатларида чиқариб юборишдаги тармоқларга боғлиқ. Назорат қилиш давомида тармоқ камчиликлари қайдномаси, жорий назорат, мукаммал таъмир ишлари белгилаб олинади.

Ички канализация монтажи қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади:

Стоякни ўрнатиш. Қувурларда бузилишлар ва бузилишларнинг олдини олиш учун унинг вертикал текисликдаги ўрнини қатъий кузатиш муҳимдир.

Қувурларни жойлаштириш. Бино ичида, одатда, яширин усулда (девор ва заминда) амалга оширилади. Кўчада қувурлар тупроққа, септик танкга ёки марказлаштирилган магистралга бурчак остида амалга оширилади.

Отводларни ўрнатиш, қувурларни улаш ва герметиклаш.

Тизимнинг шовқин изолацияси ва арматура ўрнатиш.

Санитария ускуналарини ўрнатиш ва улаш.

Тугунларни стоякга улаш.

kmk-2.04.03-19 КАНАЛИЗАЦИЯ. ТАШҚИ ТАРМОҚЛАР ВА ИНШООТЛАР

ҚУВУР ЎТКАЗГИЧЛАР БУРИЛИШЛАРИ, БИРЛАШИШИ ВА ЁТҚАЗИЛИШ ЧУҚУРЛИГИ

4.5. Бирлаштирувчи ва четлатувчи қувурлар орасидаги бурчак 90° дан кам бўлмаслиги кеарк

4.7. Қудуқларда турли диаметрли қувурларни бирлаштиришни қувурларни юқори учлари бўйича инобатга олиш лозим. Асосланган ҳолларда қувурларни бирлаштириш сувнинг ҳисобий сатҳи бўйича рухсат этилади.

4.8. Сувоқова қувур ўтказгичларни энг саёз ҳолда ётқазишни ушбу ҳудуддаги тармоқлардан фойдаланиш тажрибаларига асосан қабул қилиш зарур. Фойдаланиш бўйича маълумотлар мавжуд бўлмаганда қувур ўтказгичларни энг саёз ётқазилишини қуйидагича қабул қилиш рухсат этилади: диаметри 500 мм гача бўлган қувурлар учун 0,3 м га; катта диаметрли қувурлар учун О0С ҳароратда тупроққа киритилиш катта чуқурлигидан 0,5 м кам, бироқ ер юзаси белгисидан ёки текисланиш белгисидан ҳисоблаганда, қувур юқорисигача 0,7 м дан кам бўлмаслиги керак. Оқова сувларнинг доимий (кам ўзгарувчан) сарфли тўплагич зовурларини энг саёз ётқазилишини иссиқлик техникаси ва статистик ҳисоб-китоблар билан аниқлаш зарур. Тўплагич зовурларни кавлаб энг саёз ётқазилишида ер юзаси белгисидан ёки текисланиш белгисидан ҳисоблаганда 3 м дан кам қабул қилинмаслиги зарур. Қувурларни юқорисидан ҳисоблаганда, 0,7 м ва ундан кам чуқурликда ётқазиладиган қувур ўтказгичлар музлашдан ҳамда ер устки нақлиётидан шикастланишидан ҳимояланган бўлиши керак.

• 4.10. Қувур асослари турларини тупроқ ва кучларни ўзини кўтариш қобилиятига кўра қабул қилиш зарур. Қояли, сузувчан, балчиқли ва I тур чўкувчан тупроқлардан ташқари барча тупроқларда қувурларни бевосита текисланган ҳамда шиббаланган ҳандақлар тубига ётқазишни назарда тутиш зарур. Қояли тупроқларда қувурларни 10 см дан кам бўлмаган қалинликдаги маҳаллий қум ёки шағалсимон тупроқлардан тайёрланган асосларга, балчиқли ёки бошқа кучсиз тупроқларда – сунъий асосларга ётқазишни эътиборга олиш зарур.
• 4.11. Зарур ҳолларда, босимли қувур ўтказгичлар қудуқларида зулфинлар, жўмраклар, ўзаклар ва мувозанатлагичлар ўрнатишни инобатга олиш жоиз.
• 4.12. Босимли қувур ўтказгичларнинг чиқиш йўналиши бўйича 0,001 дан кам бўлмаган қиялик қабул қилиш лозим. Чиқаришлар диаметрларини қувур ўтказгичлар қисмини 3 соат давомида бўшатиш шартига кўра белгилаш керак. Бўшатилаётган қисмдан чиқарилаётган оқова сувларни четлатишни сув объектларига чиқариб ташламасдан, махсус бўлмалардан изчил сувоқова тармоқларига чиқариб олинишини ёки автоцистерналардан оқова сувларни ташишни назарда тутиш жоиз.

КУЗАТУВ ҚУДУҚЛАРИ

4.14. Сувоқова тармоқларидаги барча тизимлардаги кузатув қудуқларида қуйидагиларни эътиборга олиш жоиз:

бирлаштирилган жойларда;

қувур ўтказгичлар йўналишларини ўзгариш ерлари, қияликлари ва диаметрлари;

тўғри чизиқли қисмларда қувурлар диаметрларига кўра навбатдаги масофаларда: 150 мм – 35 м; 200-450 мм – 50 м; 500-600 мм – 75 м; 700-900 мм – 100 м; 1000-1400 мм – 150 м; 1500-2000 мм – 200 м; 2000 мм дан юқори – 250-300 м.

4.16. Қудуқларнинг ишчи қисми баландлигини (токча ёки майдончадан том ёпмагача) асосан, 1800 мм қабул қилиш зарур; қудуқ ишчи қисми баландлиги 1200 мм дан кам бўлганда улар кенглигини D + 300 мм га тенг, бироқ 1000 мм дан кам қабул қилинмаслиги рухсат этилади.

4.17. Қудуқларнинг ишчи қисмида қуйидагиларни эътиборга олиш лозим: кузатув қудуғига тушиш учун пўлат ҳалқалар ёки осма нарвонлар ўрнатиш; 1200 мм дан ортиқ бўлган диаметрли қувур ўтказгичларда ишчи қисми 1500 мм дан юқори баландликда ишчи майдончасини 100 мм баландликдаги тўсқичлар билан тўсиш.

4.21. Қопқоқ ўрнатишда қуйидагиларни эътиборга олиш зарур: такомиллашган қопламли йўлнинг қатнов қисми юзаси билан бир сатҳда; яшил минтақаларда ер юзасидан 50-70 мм юқори ва қурилишлар битмаган ҳудудларда ер юзасидан 200 мм юқори. Зарурат бўлган ҳолларда тўсиқли қопқоқлар ўрнатишни кўриб чиқиш жоиз.

Канализация сувларини тозалаш ва иншоотлар

Канализация сувларини тозалашда механик, биологик ва физик-кимёвий усуллар ишлатилади. Тозалаш усулларини ва иншоотларини танлашда тозалаш даражаси, ўтказиш қобилияти, чўкмаларга ишлов бериш усуллари, канализация сувларининг таркиби, маҳаллий шарт-шароитлар ва иқтисодий кўрсатгичлар инобатга олинади.

Ўтказиш қобилятини ҳисобга олган ҳолда канализация сувларни тозалаш, зарарсизлантириш ва чўкмаларга ишлов беришда қуйидаги иншоот турлари тавсия этилади.

Тозалаш усули ва иншооти

Тозалаш даражаси

Муаллак модда бўйича

Панжаралар

5-10

Қумтутгичлар

КБЭ бўйича

Тиндиргичлар

10-15

-

50-60

5-7

Биофильтрлаш

15-25

-

Аэротенкларда тозалаш

-

85-95

Суғориш ва фильтрлаш майдончаларида тозалаш

85-95

95-99

95-97

Механик тозалаш канализация сувларидан эримаган, қисман эримаган минерал чиқиндиларни, шунингдек канализация сувларида сузиб юрадиган бегона нарсаларни тиндиргичлар ва панжараларда йўқотишдан иборат. Канализация сувлари панжаралар, ғалвирлар, қум туткичлар ёрдамида тозаланади. Канализация сувларининг ҳаракат йўлига ва кўпинча насос станцияларига ўрнатиладиган панжаралар ва ғалвирларда йирик сузиб юрувчи нарсалар (қоғоз, латта) тутилиб қолади. Канализация сувлари кичик ховузлар ва қум тутқичларга қуюлади. У ерда ҳаракат секинлашиб, ховуз тубига минерал моддалар, асосан қум чўкади.

Механик-кимёвий тозалашда канализация сувларидан сувда эримаган ифлосликлар кетказилади. Бу усулда канализация сувида эримаган аралашмаларнинг қалқиб чиқишини ёки чўкишини тезлаштирадиган ҳар хил кимёвий бирикмалар қўшилади.

Механик-кимёвий тозалашда канализация сувлари фақат тиндирилади, лекин бактериялардан тўлиқ зарарсизлантирилмайди.

Биологик тозалашда микроорганизмларнинг фаолиятидан фойдаланилади. Бу микроорганизмлар канализация сувидаги органик моддаларнинг оксидланишини (чиришини) таъминлайди. Натижада улар минералланади ва бактериялар табиий тарзда зарарсизлантирилади. Биологик тозалашда канализация сувлари органик моддалар ва бактериялардан деярли бутунлай тозаланади, микроорганизмларнинг яшаши учун зарур бўлган кислород аэраторлар ёрдамида ташқаридан олинади.

Канализация сувларини тозалашнинг сунъий биологик усули ҳам мавжуд. Бунда биологик фильтрлар ва аэротенклар қўлланилади. Био-фильтрлар – шлак, шағал ёки кокс қатламли иншоот. Унда суғориш майдони ва фильтрлаш майдонидан кўра жадалроқ тарзда канализация сувининг биологик тозаланиш жараёни ўтади. Аэротенклар –тиндирилган канализация сувига актив балчиқ-кўп микроорганизмлар – минерализаторлари бўлган балчиқ аралаштирилган сув идишлар ҳисобланади.

Тозалаш иншоотларини нотўғри ишлаши қуйидагилардан келиб чиқади:

1. Иншоотни ортиқча канализация суви билан юклаш;

2. Бирданига кўп миқдорда канализация сувини юкланишига ёки ифлосланган қисми кўп келишига;

3. Электр энергияни узилиш қолишига;

4. Жорий ёки мукаммал таъмир ишлари ўз вақтида бажарилмаслигига;

5. Ишчи техник ходимларни технологик жараёнларни бажармаслиги, техник хавфсизликни сақламаганлиги;

7. Тозалаш иншоотларини жойланишига (ёмғир, қор сувларини тўлдириб қўймасликка).

Биологик тозалаш иншоотларига келаётган оқава сув таркибида (қиш ва ёзда) қуйидагилар бўлмаслиги керак.

1. Водород ионлари рН кўрсаткичи 6,5 дан кам бўлмаслиги 8,5 дан кўп бўлмаслиги;

2. Оқава сув иссиқлиги 6 0 С дан кам 30 0 С дан кўп бўлмаслиги;

3. Умумий туз миқдори 10 г/л дан кўп бўлмаслиги;

4. Тўлиқ биологик кислород талаби (БКТ тўлиқ) биологик фильтрларга 500 мг/л дан юқори аэротенкларга 1000 мг/л дан юқори;

5. Зиён келтирувчи моддалар миқдори кўрсатилган миқдор кўрсаткичидан ошмаслиги керак.

6. Эримаган ёғлар, мум ва мазутлар.

7. Оксидланмайдиган моддалар борлиги;

8. Азот миқдори – 5 мг/л, фосфор – 1 мг/л

Бу моддалар кўп бўлган ҳолларда уларни миқдори камайтирилади.

Тозалаш иншоотлари ишларини бошқариш

Тозалаш иншоотини ишларини бошқариш шу ишлар мутахассислигига эга бўлган шахс томонидан бажарилади.

Тозалаш иншоотлари қошида технологик жараёнларни назорат қилиш учун лаборатория ташкил қилинади.

Тозалаш иншооти раҳбарияти томонидан техник ходимларга йўриқномалар ишлаб чиқарилади (хизмат вазифаси, техника хавфсизлиги, ёнғин хавфсизлиги, авария холатларида) хамма ишчи ходимларни таништиради.

Тозалаш иншоотларини бошқарувчи томонидан назорат қилинади:

• Алоҳида иншоотларни бир текисда ишлашини таъминлайди;
• Жорий, мукаммал таъмир ишлари белгиланиб чиқилади;
• Журналларни юритиш, ишчи ходимларни иш юритиши назорат қилиб турилади;
• Ойлик, йиллик ҳисоботларни ўз вақтида тайёрлайди.
• Хамма техник хужжатларни паспортларини, технологик хужжатларини таъминлайди;
• Алоҳида иншоотларни иш фаолиятини кўриб чиқади;
• Ишчи техник ходимларни малакасини ошириш, ўқишларни ташкил этиш ишларини бажаради(2 йил);
• Техника хавфсизлиги бўйича машғулотлар олиб борилади

Канализация тозалаш иншоотлари ўзиоқар бўлганлиги сабабли маълум қияликка эга бўлади. Агар табиий қиялик етмаса майдонда сунъий равишда нишаб ташкил қилинади.

Бош иншоотлар кўтарма тепаликда, охиридаги иншоотлар эса чуқурда жойлаштирилади.

Иншоотлар ва тармоқлар орқали сув ўтиш йўли участкаларга бўлинади. Участка деб сув сарфи ўзгармайдиган лотокнинг бир кесимига ёки бутун бир иншоотга айтилади.

Тозалаш иншооти схемаси

Тозалаш иншоотлар орасидаги тармоқлар 1.4 коэффициентли максимал сув сарфига ҳисобланади. Тиндирилган ва биологик тозаланган сувларнинг минимал тезлиги 0,4 м/с кам бўлмаслиги керак.

Каналзация сувларининг тезлиги эса 0,7 м/с ортиқ бўлиши керак. Иншоотларнинг вертикал жойлашиши гидравлик ҳисоб ёрдамида аниқланади.

Иншоотлардаги босим йўқолиши

Иншоотлар номи

Босим йўқолиши, м

Қумтутгичлар

0,1 - 0,2

Преаэратор

0,15 - 0,3

Горизонтал тиндиргич

0,25 - 0,4

Вертикал тиндиргич

Радиал тиндиргич

0,3 - 0,5

0,5 - 0,6

Икки қаватли тиндиргич

0,1 - 0,3

Аэротенклар

0,3 - 0,4

Биофильтр

Н(баланлиги) - 0,5

Контакт ховуз

0,4 - 0,6

Аралаштиргич

0,6 - 0,8

Гидравлик хисоб асосида бўйлама профиль тузилади. Профильда иншоотлар, каналлар ва қувурларнинг узунлиги, нишаби, сувнинг лоток тубининг ва ернинг сатхлари, бурилиш жойи ва бурчаклари, қувур ва канал материаллари, асослари ер ости сув сатхлари келтирилади.

Тозалаш иншооти профили

1 — септик; 2 — дозалаш қурилмаси; 3 — тақсимлаш қудуғи; 4 — ер ости суғориш қувури; 5 — суғориқ қувури вентиляция стояги; 6 — ишчи фильтрлаш қатлами; 7 — сув олиш тармоғи; 8 — хлоратор; 9 — аралаштиргич; 10 — контакт резервур; 11 — ил майдони; 12 — сув идиш