Жалал-Абад шаарындагы Б. Осмонов атындагы "Тарбия башаты-үй-бүлө" энелер мектебинин 2-семинарынын темасы"Өткөөл мезгил тарбиясы"

Өткөөл курак

Белгилүү психолог Эрик Берн теориясында адамдын жашоодогу абалын үчкө бөлгөн. Бул бала, ата-эне жана жетилген улуу курактагы инсандын ролу. Жаш курак жөнүндө сөз болгон жок. Андыктан 40ка чыгып бала бойдон калган же жапжаш туруп эрте жетилген адамдар боло берет. Биздин айланабызда өспүрүм бойдон калган кишилер көп.

Алар

кимдер

Үй-бүлө курганда чатакташып, алардын жеке маселелерин бирөөлөр кийлигишип чечип беришет. Андыктан ата-эненин тарбиясы, балага түзүп берген үйдөгү атмосфера анын өз учурунда, өз курагына ылайык жетилүүсүнө таасир этет.

Ата-эне көбүнчө өткөөл куракты оор учур деп коркуп, ага даярданып алышат. Бул жөн эле стереотип. Болгону кичинекей кезинде тарбиядагы кемчиликтер, ата-эне бере албаган кадыр-барк, мамиле, көңүл, сүйүү ошол (өткөөл курак) мезгилде лупа менен карагандай көрүнүп калат.

Эгер өткөөл куракта баланын жүрүм-туруму өзгөрүп, мүнөзү жаман болуп кетсе, демек, маселе балада эмес. Баланын жаман жакка өзгөрүүсү ага бир нерсе жетишпей жатканынан кабар берет. Негизи өспүрүм курак абдан сонун доор. Бала кеңешчи болуп, ата-эненин негизги жардамчысы, сырдашына, досуна айланат. Бул мезгил кичинекей бала менен жетилген чоң адамдын ортосундагы көпүрө курак. Демек, ушул мезгилде бала өзүн чоң жашоого даярдайт.

Көпчүлүк ата-эне баладан маселе издейт. Тескерисинче, өздөрүн оңдошу керек. Ошол эле ата-эненин 80 пайызы баласын уруп-согуп, кыйкырып, кагып тарбиялашарын моюндашкан. Эми алардын деле күнөөсү жок. Бул жерде бала тарбиялоону ата-эне кайра эле ата-энесинен үйрөнөт. Азыркы учурда бала тарбиялоонун жаңы ыкмаларын да кошо ала жүрүү зарыл 

Тарбиянын түрлөрү:

Психологдор тарбиянын түрлөрү жалпысынан

4 түргө бөлүшөт:.

• демократиялык,
• авторитардык,
• камкор,
• баарына жол берүүчү.

Тарбиянын демократиялык түрүндө ата-эне баланын өз алдынчалуулугуна да, ошол эле учурда тартибине да маани берет. Тарбиялоодо баланын укугун тебелешпейт, бирок, тартипти, эрежени сактоосун талап кылышат. Мындай бала кайсыл жерде болбосун өз оюн эркин айта алат, укугун коргой алат. 

Авторитардык үй-бүлөдө бир гана адам негизги ролду ойнойт да, калган үй-бүлө мүчөлөрүнүн сезимдери, демилгелери эске алынбайт. Айтканы айткан, дегени деген ата же эне башкарган мындай үй-бүлөдө чоңойгон баланын кызыкчылыктары жана пикири көмүскөдө калат. Баланын өзүнө кыңк этпей баш ийүүсүн талап кылат жана өзүнүн тыюу салуусунун себебин түшүндүрүүнүн кереги жок деп эсептейт. Алар баласын бардык жагынан катуу көзөмөлгө алып, туура эмес болсо да өздөрүнүкүн таңуулашат. Мындай үй-бүлөдө чоңойгон балдар түнт болуп калыптанышат. Алар адамдарга ишенишпейт, мамиле түзүүдө кыйынчылыктарга тушугушат, каардуу болуп калышат. Үй-бүлөдөгү маселени чечүүдө баланын сөз сүйлөө укугунан ажырашы - анын инсан катары калыптанышына терс таасир этет.

Камкор үй-бүлөдө болсо ата-эне баланын бардык керектөөлөрүн канааттандырууга аракет кылат. Бардык жоопкерчиликти өз моюндарына алышып, баласын кандайдыр бир түйшүктөн, кыйынчылыктан коргоп турушат. Мындай балдар демилге көтөрүүдөн, өз алдынчалуулуктан четтеп калышат. Чоң жашоого даярдыксыз киришип, өз үй-бүлөсүнө тиешелүү маселелерди чечүүдө кыйынчылыктарга туш болушат. 

Баланы тарбиялоодогу ата-эненин кош көңүл мамилеси, көзөмөлдүн жоктугу да үй-бүлөдөгү мамиленин идеалдуу түрүнө кирбейт. Алар балдарына эмне кааласа, баарын жасоого жол беришет. Бул система ата-эненин тарбиячы катары пассивдүүлүгү менен айырмаланат. Алардын балдарына карата эмоционалдык муздактыгы, кош көңүлдүгү баланын келечегин туура аныктай албашына, турмушунан жол таба албашына алып келет. Ушундай үй-бүлөдө чоңойгон балдардан кылмышкерлер көп чыгат.