7 Informatika-I

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

1.Informatika näme?

2.Algoritmleriň nähili görnüşlerini bilýärsiňiz?

3.Kompýuter informasiýalary nähili kabul edýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara informasiýa we onuň jemgyýetdäki orny,informatika barada düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Informasiýa we onuň jemgyýetdäki orny. Informatika barada düşünje.

Informasiýa – bizi gurşap alan daşky gurşawyň obýektleri, hadysalary, wakalary, prosesleri baradaky maglumatlaryň işlenip taýýarlanan we derňelen görnüşidir.

Informatikada maglumatlar kesgitli maglumat göterijide bellige alnan, ýatda saklamaga, ibermäge we işläp taýýarlamaga degişli berlenleriň toplumydyr. Maglumatlary işläp taýýarlamagyň we derňemegiň netijesinde informasiýa alynýar. Informasiýany adamzadyň daşky gurşawdaky obýektler we hadysalar baradaky kesgitsizligiň derejesini azaldýan ululyk hökmünde hem hasaplamak bolar. Informasiýa bilen obýektleriň, hadysalaryň häsiýetleri we ýagdaýlary beýan edilýär.

Durmuşda informasiýalar işlenip taýýarlanandan soň hasaba alynýar we tejribeler arkaly barlanyp görülýär. Informatikada şeýle informasiýalara bilim diýilýär.

Adam özüni gurşap alan daşky dünýäden duýgy agzalarynyň kömegi bilen dürli görnüşdäki informasiýalary kabul edip alýar. Şoňa göräde, kabul edilişi boýunça ol informasiýalary aşakdaky ýaly görnüşlere bölmek bolar:

• wizual – görüş;

• audio (ses) – eşidiş;

• taktil – duýuş;

• ys alyş;

• tagam biliş.

Adam tarapyndan kabul edilen informasiýalar kesgitli görnüşde, ýagny çyzgy, şekil we ses görnüşinde beýan edilip bilner.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak:

1.Informasiýalary adam nirden kabul edýär?

2.Bilim diýip nämä aýdylaýar?

3.Informasiýalaryň nähili görnüşleri bar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.8-10.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Informasiýa we onuň jemgyýetdäki orny. Informatika barada düşünje diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak .1. Informasiýa nähili kabul edilýär we saklanylýar?

2. Informasiýa nähili işlenip taýýarlanylýar?3.Informasiýanyň netijeli bolmagy üçin, kompýuter tehnikalary nähili ulanylýar?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Informasiýany işlemekde tehniki serişdeleriň ulanylyşy informasiýanyň ölçeg birlikleri diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Informasiýany işlemekde tehniki serişdeleriň ulanylyşy.Informasiýanyň ölçeg birlikleri.

Adamzat ylmy tehniki ösüşiň netijesinde informasiýalary saklaýan, işläp taýýarlaýan we geçirip bilýän täze tehniki serişdeleri döretdi. Meselem, düwmelerini süýşürmek bilen hasaplamalar ýerine ýetirilýän «Abak» hasaplaýyş tehnikasy (1-nji a surat), mehaniki aýlamak netijesinde hasaplamalary ýerine ýetirýän «Arifmometr» enjamy (1-nji b surat).

Kompýuterlerde islendik informasiýany beýan etmekde ikilik hasaplaýyş ulgamynyň 0 we 1 sifrlerinden düzülen belgiler toplumyndan peýdalanylýar. Diýmek, kompýuter ikilik sanlara düşünýär. 0 ýa-da 1 sifrler bit (iňlisçe binary digit – ikilik sifr) diýlip atlandyrylýar. Edil uzynlygyň metr, wagtyň sagat, massanyň kilogram we ş. m. arkaly ölçenilişi ýaly, informasiýanyň mukdary hem degişli ölçeg birlikleriň kömegi bilen aňladylýar. Bit informasiýanyň mukdaryny ölçemegiň iň kiçi ölçeg birligidir.

Häzirki zaman kompýuterleriniň köpüsinde her belgä (simwola) bitleriň sekiz sanysyndan düzülen yzygiderlik degişli edilýär. Oňa belginiň ikilik kody diýilýär we baýt diýlip atlandyrylýar. Baýt «byte» diýen iňlis sözünden alnandyr we 1 baýt = 8 bit. Meselem, «bagtyýarlyk» sözi on bir belgiden durýanlygy üçin, ol 11 baýt (88 bit) informasiýa mukdaryny özünde saklaýar.

Informasiýanyň mukdaryny ölçemek üçin bit we baýtdan başgada has uly birlikler (Kbaýt, Mbaýt, Gbaýt, Tbaýt, Pbaýt) hem bardyr.

1 Kbaýt (bir kilobaýt) = 2¹⁰ baýt = 1024 baýt.

1 Mbaýt (bir megabaýt) = 2¹⁰ Kbaýt = 1024 Kbaýt. 1 Gbaýt (bir gigabaýt) = 2¹⁰ Mbaýt = 1024 Mbaýt. 1 Tbaýt (bir terabaýt) = 2¹⁰ Gbaýt = 1024 Gbaýt.

1 Pbaýt (bir petabaýt) = 2¹⁰ Tbaýt = 1024 Tbaýt.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.1. Kalkulýatorda hasaplaň:

a) 125468 + 12987; b) 356 – 209;ç) 126,95*2,56; d) 69,981 : 0,33.

Informasiýany işläp taýýarlamakda ulanan tehniki serişdäňiziň haýsy görnüşe degişlidigini aýdyň.2. Geçmişde adamlar haýsy hasaplama serişdelerini ulanypdyrlar? Olary atlandyryň.

4. Öý işini tabşyrmak: Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.12-15.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Informasiýany işlemekde tehniki serişdeleriň ulanylyşy.Informasiýanyň ölçeg birlikleri diýen temany soramak. Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

1. Informasiýanyň iň kiçi ölçeg birligi näme?

2. Kompýuter informasiýa göterijileriniň sygymlary haýsy birliklerde ölçenýär? 3. Kompýuter sözi näçe bit informasiýany özünde saklaýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuteriň düzümi: sistema blogy, monitor, klawiatura, syçan. Printer diýen tema barada düşünje bermek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Kompýuteriň düzümi: sistema blogy, monitor, klawiatura, syçan. Printer.

Kompýuterleriň görnüşleriniň we ýerine ýetirýän işleriniň dürlüligine garamazdan, olaryň düzümine her biri kesgitli işe niýetlenilen birnäçe esasy gurluşlar girýär (5-nji surat). Stoluň üstünde goýulýan personal kompýuterler üçin bu gurluşlar: sistema blogy, monitor, klawiatura we syçandyr. Bu düzüm bölekleriniň her biri kesgitli wezipeleri ýerine ýetirýärler.Giriş we çykyş gurluşlary (bu gurluşlar barada okuw kitabynda aýratynlykda aýdarys) sistema bloguna çatylýar. Sistema blogunda informasiýalary işläp taýýarlamagy we saklamagy amala aşyrýan möhüm gurluşlar ýerleşýär.

Monitor (oňa displeý hem diýilýär) – işlenip taýýarlanan informasiýalaryň netijelerini ekrana çykarýan gurluşdyr.

Klawiatura kompýutere tekst informasiýalaryny we kompýuteri dolandyrýan buýruklary girizmek üçin ulanylýan gurluşdyr. Ol kompýutere informasiýalary girizýän esasy gurluş hasaplanýar. Informasiýalary girizmek üçin, klawiaturadan başgada syçan ulanylýar .

Printer–tekst ýa-da grafiki informasiýalary kagyza çykarýar, ol çykyş gurluşy hasaplanýar. Printerleriň matrisaly, akymly, lazer we 3D görnüşleri bardyr.

Skaner – kagyz ýüzündäki tekst we grafiki informasiýalary kompýuteriň ýadyna girizýän giriş gurluşydyr Ses kolonkalary we gulaklyklar – kompýuteriň çykarýan ses informasiýalaryny eşitdirýän çykyş gurluşy hasaplanýar.

Mikrofon – kompýuteriň ýadyna ses informasiýalaryny girizýän gurluş.

Joýstik – buýruklary girizýän gurluş bolup, ol kompýuter oýunlaryny oýnamak üçin has oňaýlydyr.

Foto, web we wideo kameralar–özlerinde alnan suratlary we wideoşekilleri saklaýan ýat kartasy bolan giriş we çykyş gurluşy hasaplanýar.

Disk hereketlendiriji – informasiýalary lazer diskinden kompýutere we tersine, kompýuterdäki informasiýalary lazer diskine ýazýan gurluşdyr.

Fleş-gö-teriji-(ýa-da-ýöne-fleşka) – aýratyn ýady bolan giriş-çykyş gurluşydyr.

Mobil telefonlary hem kompýuter üçin giriş-çykyş gurluşy hökmünde ulanmak bolýar

5. Täze temany berkitmek:Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak:1. Kompýuteriň düzüm böleklerinden haýsylaryny bilýärsiňiz we olar haýsy işleri ýerine ýetirýärler?2. Syçanyň kömegi bilen obýekt ýa-da olaryň topary nähili saýlanýar?3. Obýekti täze ýere nähili göçürmeli?

6. Öý işini tabşyrmak:Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.17-24.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Kompýuteriň düzümi: sistema blogy, monitor, klawiatura, syçan. Printer diýen temany soramak.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak :

1. Obýektiň ölçegleri nähili üýtgedilýär?2. Klawiaturada klawişleriň haýsy toparlary bar?3. Baş we setir harplary girizmek kadalarynyň birinden beýlekisine geçirmek nähili ýerine ýetirilýär?

4. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuteriň programma üpjünçiligi diýen tema barada düşünje bermek .

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Kompýuteriň programma üpjünçiligi.

Kompýuterde mesele çözmek – munuň özi programma boýunça deslapky maglumatlary işläp taýýarlamak esasynda netijeleýji maglumatlary almak prosesidir. Programma (iňlisçe program, routine) kompýutere düşnükli ýönekeý buýruklaryň yzygiderliligidir, oňa kompýuter buýruklary hem diýilýär. Kompýuter buýruklary (iňlisçe computer instruction) bitin sanlar bolup, kompýuter olary kabul edip, kesgitli hereketleri ýerine ýetirýär. Kompýuterde bar bolan programmalaryň toplumyna onuň programma üpjünçiligi diýilýär. Kompýuteriň programma üpjünçiligi üç topara bölünýär:1. Sistemalaýyn programmalar. 2. Amaly programmalar.3.Ýörite programmalar.

Sistemalaýyn programma üpjünçiligi–kompýuteriň işini dolandyrmak we onuň gurluşlaryna hyzmat etmek üçin niýetlenen programmalardyr. Şeýlede sistemalaýyn programma üpjünçiligine kompýuteriň işine gözegçilik etmek, anyklaýyş, ar-hiwleýji, antiwirus, disklere hyzmat ediji programmalar, daşky gurluşlaryň draýwerleri we telekommunikasiýa programmalary hem degişlidir.

Draýwer – prosessoryň daşky gurluşlar bilen özara baglanyşygyny üpjün edýän programmadyr. Hyzmat ediji programmalara başgaça utilitler (iňlisçe utility) ýa-da serwisler diýilýär. Kompýutere täze gurluşlar (printer, skaner, modem we ş. m.) ilkinji gezek birikdirilende täze gurluşyň draýwerini (adatça, gurluşyň ýany bilen CD diskde berilýän) gurnamaly.

Amaly programma üpjünçiligi – adamyň işiniň dürli ugurlaryndaky meseleleri çözmek üçin niýetlenen programmalaryň toplumydyr. Olara:

• Standart (Стандартные): Kalkulýator, Bloknot, Paint we ş. m; • tekst we grafiki redaktorlar, elektron tablisalar ýaly programmalary mysal getirmek bolar.

Amaly programmalara buhgalter programmalary, terjimeçi, öwrediji, test, oýun we ş. m. ulanyjynyň programmalary hem degişlidirler.

Ýörite programma üpjünçiligi – ýörite programmalaşdyrma dilleri (Basic, Pascal, Pascal ABC, C++, Delphi, Microsoft Visual Basic, Java we ş. m.) kompýuter programmalaryny döret-mek üçin niýetlenendir.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

6.Täze temany berkitmek:Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak:1. Kompýuteriň programma üpjünçiligi näme? 2. Draýwer näme?

7. Öý işini tabşyrmak: Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.25-27.

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym:S.Babaniýazow

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _________U.Babajanow

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Kompýuteriň programma üpjünçiligi diýen temany soramak. Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak:

1. Kompýuteriňizde haýsy arhiwleýji programmanyň bardygyny anyklaň.

2. Kompýuteriňizde haýsy antiwirus programmanyň bardygyny anyklaň.

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Operasion sistema barada düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Operasion sistema barada düşünje.

Operasion sistema (OS) – kompýuteriň ähli gurluşlarynyň özara baglanyşygyny üpjün edýän we onuň işini dolandyrmagy amala aşyrýan programmalaryň toplumydyr. OS ulanyjy bilen gepleşigi alyp barýar we kompýuteriň programma üpjünçiliginiň esasyny düzýär.

Operasion sistema köp işleri ýerine ýetirýär, ýagny ol hemişe iş ýagdaýynda bolýar. Mysal üçin, bir amaly programmany ýerine ýetirmek üçin operasion sistema:

• ony daşky ýatdan (diskden) gözläp tapmaly we operatiw ýatdan ýer tapyp, şol ýere ýerleşdirmeli;

• bu programmany ýerine ýetirmäge prosessory işe goýbermeli;

• iş mahalynda kompýuteriň ähli gurluşlarynyň işine gözegçilik etmeli we näsazlyklar baradaky habarlary çykarmaly. Bu işleriň hemmesini operasion sistema öz üstüne alýar.

Kompýuterler üçin giňden ýaýran operasion sistemalara MacOS, Windows, LINUX ýaly operasion sistemalary degişlidir.

Operasion sistemanyň esasy wezipeleri şu aşakdakylary üpjün etmekdir:

• adamyň kompýuter bilen özara gatnaşygyny;

• kompýuteriň gurluşlarynyň sazlaşykly işini.

Kompýuter işe girizilenden soň, operasion sistemanyň programmalary awtomatik işe goýberilýär. Oňa, adatça, operasion sistema ýüklenýär diýilýär.

Faýllar görnüşi, ölçegi, döredilen senesi, soňky üýtgedilen senesi bilen häsiýetlendirilýär.

Faýllaryň görnüşleri:

• com, exe – ýerine ýetirilýän faýllar;

• txt, doc, rtf – tekst faýllary;

• bmp, jpg, gif – şekilleri özünde saklaýan grafiki faýllar;

• wav, mp3, wma – sesleri we sazlary özünde saklaýan ses faýllar.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak:

1. Operasion sistema diýip nämä aýdylýar we ol haýsy wezipeleri ýerine ýetirýär?

2. Häzirki zaman kompýuterlerinde, esasan, haýsy operasion sistemalar goýulýar?

3. Faýl näme? Faýlyň ady nähili tertipde ýazylýar?

6. Öý işini tabşyrmak: Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak.

Sah.27-30.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: S.Babaniýazow

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________U.Babajanow

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Operasion sistema barada düşünje diýen temany soramak. Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak:

1. Operasion sistema diýip nämä aýdylýar we ol haýsy wezipeleri ýerine ýetirýär?

2. Häzirki zaman kompýuterlerinde, esasan, haýsy operasion sistemalar goýulýar?

3. Faýl näme? Faýlyň ady nähili tertipde ýazylýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Iş stoly diýen tema barada düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Iş stoly.

I ş stoly – kompýuter işe goýberilip, operasion sistema ýüklenenden soň, monitoryň ekranynda peýda bolýan şekildir.

Windows operasion sistemasynyň esasy obýekti iş stoludyr (23-nji surat).

Iş stolunda dürli şekiljikler (nyşanjyklar, ýarlyklar, düwmeler), şeýle-de Windowsyň grafiki interfeýsiniň beýleki elementleri ýerleşip biler.

Penjireler, menýular, düwmeler, programmalar, papkalar, faýllar we Windowsyň beýleki düzüjileri obýekt diýlip atlandyrylýar.

Nyşanjyk – obýekti (programmany, papkany, resminamany, diski) aňladýan şekiljikdir.

Nyşanjyklaryň toplumy dürli kompýuterlerde dürli bolup biler. Her bir ulanyjy kompýuterde özüne gerekli programmalar bilen işlemäge mümkinçilik berýän nyşanjyklary iş stolunda ýerleşdirýär. Käbir nyşanjyklar hemme kompýuterleriň iş stollarynda bardyr. Mysal üçin: Kompýuter, Sebet (Корзина) nyşanjyklary.

• – kompýuteriň diskindäki ähli faýllaryň we papkalaryň sanawyny saklaýan papka.

• – ýok edilen obýektleriň (faýllaryň we papkalaryň) wagtlaýyn saklanýan papkasy (sebet).

Şekiljigiň daşky görnüşinden onuň içinde saklaýan informasiýalarynyň görnüşini kesgitläp bilersiňiz:

5. Täze temany berkitmek: Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

1. Ýarlyk näme we ol haýsy iş üçin ulanylýar?

2. Haýsy ýagdaýda penjirä işjeň diýilýär?

3. Obýekt näme?

6. Öý işini tabşyrmak: Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.30-34.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Iş stoly diýen temany soramak. Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak :

1. Tutuş ekrana ýaýylan penjiräniň ýagdaýyny we ölçegini üýtgedip bolarmy?

2. Iş stolunda penjiräniň orny nähili üýtgedilýär?

3. Penjiräniň ölçegleri nähili üýtgedilýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Rastr (nokatlaýyn) şekiller barada düşünje bermek.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

4. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

5. Kommunikasion tehnologiýalar

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Rastr (nokatlaýyn) şekiller barada düşünje.

Galamdan, çotgadan we dürli reňklerden peýdalanyp, kagyzyň ýa-da matanyň ýüzüne, şeýlede kompýuteriň ekranynda su-rat çekmek mümkin.

Kompýuterde surat çekmek ýörite grafiki redaktoryň kömegi bilen amala aşyrylýar.

Grafiki redaktor – bu grafiki şekilleri döretmek we redaktir-lemek üçin ýörite kompýuter programmasydyr. Grafiki şekiller döredilişine baglylykda, rastr (nokatlardan düzülen) we wektor (geometrik figuralardan:kesimlerden,gönüburçluklardan, töwereklerden, dugalardan we ş. m. düzülen) grafika degişli bolup biler. Biz rastr grafikasynda şekilleriň döredilişi bilen tanşarys.

Aýry-aýry nokatlardan (piksellerden) gurlan şekile rastr (nokatlaýyn) şekil diýilýär. Piksel (nokat) – picture element ýa-da picture cell iňlis sözleriniň gysgaldylan ýazgysydyr. Ol sifrleýin şekiliň iň kiçi, bölüp bolmaýan bölegidir. Piksel gönüburçluk (kwadrat) ýa-da tegelek görnüşli bolup biler. Şeýlelikde, pikselleriň toplumy şekili emele getirýär.

Rastr şekiliň ölçeg birligi – dpi (dot per inch – dýuýma düşýän nokatlar) şekiliň bir dýuýmyna (1 dýuým = 2,54 sm) düşýän nokatlarynyň mukdaryny görkezýär. Rastr şekiliň piksellerdäki ölçegi şekiliň sütünleriniň we setirleriniň piksellerde aňladylan
mukdarydyr. Rastr şekiller kiçeldilende, goňşy pikseller bir piksele öwrülýär we şekil aýdyň görünmeýär. Rastr şekiller ulaldylanda, her bir nokadyň ölçegi ulalýar we goňşy pikseller birmeňzeş reňki alýar, şeýlelikde, basgançak görnüşindäki netije alynýar (29-njy surat).

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

1. Grafiki redaktorlar näme üçin ulanylýar?

2. Piksel düşünjesi nämäni aňladýar?

Gönükmeler.

1. Paint.net grafiki redaktoryny işe goýberiň.

2. Paint.net grafiki redaktorynyň penjiresi bilen tanşyň.

6. Öý işini tabşyrmak. Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.38,39.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________