8 Informatika-I

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Geçilenleri gaýtalamaga degişli sorag-jogap alyşmak: 1. Internet torunda işlenende howpsuzlyk düzgünlerinden haýsylaryny bilýärsiňiz?

2. Şübheli saýt diýip nämä düşünýärsiňiz?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Informasiýanyň görnüşleri we informasiýany göterijiler barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Informasiýanyň görnüşleri. Informasiýany göterijiler.

Ýazuw – bu informasiýalary saklamagyň we geçirmegiň ygtybarly usulydyr. Adamzat taryhynda ýazuwyň şu görnüşleri döräpdir: ses, bogunlaýyn, ideografik we piktografik ýazuw. Şunlukda, adam informasiýany dürli dilleriň kömegi bilen beýan edýär. Informasiýalaryň beýan edilişiniň ýene-de bir giňden ýaýran görnüşi – grafiki görnüşdir. Suratlar, shemalar, çyzgylar, kartalar, grafikler, diagrammalar – grafiki görnüşe mysal bolup biler. Şeýle hem informasiýalar: sanlar, matematiki, fiziki, himiki formulalar, notalar, ýol belgileri görnüşinde beýan edilip bilner. Informasiýalaryň beýan edilişiniň bu görnüşine formal diliň belgileriniň kömegi bilen beýan edilişi diýilýär.

Adam tarapyndan informasiýalaryň beýan edilişiniň görnüşleri:

● tebigy dilde beýan edilen tekst (dilden ýa-da ýazuw görnüşinde);● grafiki (suratlar, shema, çyzgy, karta, grafik, diagramma); ● formal diliň belgileri (belgi görnüşi): sanlar, matematiki formulalar, notalar, himiki formulalar, ýol belgileri we ş. m.;● ses: söz, aýdym-saz, galmagal;● birleşdirilen (kombinirlenen) informasiýa – informasiýalaryň birnäçe görnüşiniň utgaşmasyny öz içine alýar.

Tekst we grafiki informasiýalaryň, şeýle hem görüş (wizual) we eşidiş-ses informasiýalarynyň utgaşmasyndan alnan wideoinformasiýalar birleşdirilen informasiýalaryň mysallarydyr.Informasiýany özünde saklaýan obýektlere informasiýa göterijiler diýilýär. Esasy we esasy däl informasiýa göterijiler tapawutlandyrylýar.Esasy göterijilere wagt tarapyndan barlanyp görlen obýektler degişlidirler: meselem, kagyz, daş (gadymy adamlar daşyň ýüzüne surat çekipdirler, gadymy haýwanlaryň daş ýüzünde galdyran yzlary), DNK molekulasy, metal gaplar. Esasy däl informasiýa göterijilere informasiýalary toplap, uzak bolmadyk wagt saklaýan obýektler degişlidir: meselem, geçen asyryň saz diskleri (magnit diskleri).

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Informasiýa näme?2. Sowatly sazanda eşiden sazyny nota görnüşinde ýazmaga ukyply bolýar. Bu ýerde saz eserini özgertmegiň haýsy görnüşi bolup geçýär? Ters özgertmedäki ýagdaýy beýan ediň.3. Adamzat dilleri onuň informasion işinde nähili wezipäni ýerine ýetirýär?4. Ýazuwyň haýsy görnüşleri bar?

6. Öý işini tabşyrmak:

1-nji gönükme. Surat daky informasiýalar berlişi boýunça haýsy görnüşe degişlidigini kesgitläň.Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.8-11.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Informasiýanyň görnüşleri. Informasiýany göterijiler diýen temany soramak.Öýe berlen 1-nji gönükmäni barlamak. Sorag-jogap alyşmak:1. Informasiýa näme?2. Sowatly sazanda eşiden sazyny nota görnüşinde ýazmaga ukyply bolýar. Bu ýerde saz eserini özgertmegiň haýsy görnüşi bolup geçýär? Ters özgertmedäki ýagdaýy beýan ediň.3. Adamzat dilleri onuň informasion işinde nähili wezipäni ýerine ýetirýär?4. Ýazuwyň haýsy görnüşleri bar?

5. Synp tagtasy esasy informasiýa göterijilere degişli bolup bilermi? Öz jogabyňyzy düşündiriň.6. Informasiýa göterijilere nämeler degişli?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1.Informasion prosesler: informasiýalary saklamak, geçirmek, täzeden işlemek, gözlemek barada umumy düşünje bermek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Informasion prosesler: informasiýalary saklamak, geçirmek, täzeden işlemek, gözlemek.

Informatika – bu bilimler dünýäsiniň informasion prosesleriniň kanunlaryny hem-de usullaryny kompýuterleriň we beýleki tehniki serişdeleriň kömegi bilen öwrenýän ylymdyr. Esasy i-formasion prosesler: informasiýalary saklamak, geçirmek, işläp taýýarlamak we gözlemekdir.

Informasiýalaryň saklanylyşy.Adamlar informasiýalary öz hususy ýadynda ýa-da haýsy hem bolsa bir daşky göterijilerde saklaýarlar. Informasiýalaryň iň köp saklanýan ýeri kagyz ýüzündedir. Adam öz ýadynda galan informasiýalary çalt aýdyp bilýär, şonuň üçin adamyň ýadyna çalt ýat diýmek bolar. Şonuň ýaly-da, adamyň ýadyny içki ýat diýip hasaplamak hem bolar.

Informasiýalaryň geçirilişi

Adamlar informasiýalary biri-birine geçirmek arkaly ýaýradýarlar. Informasiýalar göni gepleşmek, hat alyşmak, aragatnaşygyň tehniki serişdeleri bolan telefon, radio, teleýaýlym, kompýuter torlary arkaly geçirilip bilner. Informasiýa geçirilende hemişe iki tarap gatnaşýar: informasiýa çeşmesi we ony kabul ediji. Çeşme – informasiýany iberýär, kabul ediji bolsa ony kabul edýär.

Gepleşikde ses tolkunlary, hat alşylanda poçta aragatnaşygy, telefon gepleşiklerinde telefon aragatnaşygynyň ulgamy geçiriji kanallar bolup hyzmat edýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Informasiýalar bilen has köp işlenilýän haýsy hünärleri bilýärsiňiz?

2. Informasion prosesleriň esasy üç görnüşi haýsylar?

3. Adamyň ýadyny nähili ýat diýip hasaplamak mümkin?

GÖNÜKMELER

1. Siz: a) informasiýanyň çeşmesi hökmünde; b) informasiýany kabul ediji hökmünde bolýan pursatlaryňyza mysal getiriň. Şu günki günde informasiýa alyş-çalşygynda size ýokarkylaryň haýsysy hökmünde çykyş etmek has köp gabat geldi?

2. Informasiýany işläp taýýarlamak prosesine dürli mysallary getiriň. Her mysalda informasiýany işläp taýýarlamak prosesiniň haýsy düzgüni esasynda bolup geçýändigini kesgitläň.

3. Tumar jigilerine «Paýhas çeşmesi» kitabynyň «Edep-terbiýe we ahlaky ündewler» bölüminden on sany nakyly okap berdi we olaryň manysyny düşündirdi. Bu ýerde informasion prosesleriň haýsylary bolup geçdi?

4. Informasiýa göterijilere mysallar getiriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.11-15.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Informasion prosesler: informasiýalary saklamak, geçirmek, täzeden işlemek, gözlemek diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak:

1. Informasiýalar bilen has köp işlenilýän haýsy hünärleri bilýärsiňiz?

2. Informasion prosesleriň esasy üç görnüşi haýsylar?

3. Adamyň ýadyny nähili ýat diýip hasaplamak mümkin?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuteriň gurluşlary, prosessor we operatiw ýat barada düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Kompýuteriň gurluşlary. Prosessor we operatiw ýat barada düşünje.

Kompýuteriň ähli gurluşlarynyň toplumyna onuň apparat üpjünçiligi diýilýär. Bu gurluşlaryň düzümi çözülýän meselä baglylykda üýtgedilip bilner.

Kompýuteriň esasy düzümi şu aşakdakylardyr:

● sistema blogy; ● monitor; ● klawiatura; ● syçan.

Sistema blogy toga birikdiriji blogy, düýp (sistemalaýyn) platany we beýleki gurluşlary özünde saklaýan gutudan ybaratdyr. Şeýle hem sistema blogunyň içinde magnit we optiki diskler üçin disk hereketlendirijiler (diskowodlar) ýerleşdirilip, olara içki gurluşlar diýilýär. Sistema bloguna girmeýän gurluşlara daşky gurluşlar diýilýär. Sistema blogunyň esasy düzüjisi düýp platadyr. Düýp platada prosessor, ýadyň gurluşlary, gurluşlaryň işini dolandyrýan mikroshemalaryň toplumy ýerleşendir we gurluşlary birikdirmek üçin ýörite ýerler bardyr. Daşky gurluşlar (meselem, klawiatura, syçan, printer) kompýutere ýörite portlar (ýerler) arkaly birikdirilýär. Soňky döwürlerde USB (Universal Series Bus – uniwersal yzygiderli şina) porty giňden ýaýrandyr. Käbir gurluşlar: meselem, monitor, klawiatura, syçan kompýuteriň hökmany düzümleri bolup durýarlar. Printer, skaner, grafiki planşet (digitaýzer), mikrofon, gulaklyk we ses kolonkalary, multimedia proýektory we ş. m. gurluşlar zerurlygyna görä kompýutere birikdirilýär.

Prosessor we operatiw ýat barada düşünje

Prosessor – bu kompýuteriň esasy gurluşy (beýnisi) bolmak bilen hasaplamalary, programmalary ýerine ýetirýär. Prosessor: ýygylygy, razrýadlylygy, modeli (görnüşi) arkaly häsiýetlendirilýär.Takt ýygylygy – bu prosessoryň bir sekundyň dowamynda ýerine ýetirýän taktlarynyň sanydyr. Prosessoryň razrýadlylygy onuň şol birwagtda işläp taýýarlaýan ikilik sifrleriniň (bitleriň) mukdarydyr. Häzirki zaman prosessorlar 32 bitlik ýa-da 64 bitlik razrýada eýedir. Birwagtyň özünde amallaryň birnäçe yzygiderligini ýeri-ne ýetirmäge ukyply prosessorlara köp ýadroly prosessorlar diýilýär. Kompýuteriň beýleki bir möhüm gurluşy – onuň ýadydyr. Ýat – informasiýalary saklamak üçin niýetlenen gurluşdyr. Operatiw ýat (operatiw ýatda saklaýjy gurluş) – berlenleri we programmalary olaryň ýerine ýetirilýän wagty ýatda saklamak üçin niýetlenendir. Kompýuteriň öçürilendigine garamazdan, informasiýalary hemişelik saklamak üçin hemişelik ýatda saklaýjy gurluşdan peýdalanylýar.

Informasiýany uzak möhletleýin ýatda saklaýan gurluşlar

Kompýuteriň daşky ýady informasiýany uzakmöhletleýin ýatda saklamak üçin ulanylýar. Daşky ýatda saklaýjy gurluşlar şu aşakdakylardyr:● gaty magnit diskleri; ● çeýe magnit diskleri;● optiki disklerde ýygnaýjylar (CD-ROM, DVD-ROM).

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Sistema blogy haýsy esasy gurluşlary özünde saklaýar? 2. Düýp platada haýsy gurluşlar ýerleşýär?3. Daşky gurluşlar haýsylar?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.16-21.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Kompýuteriň gurluşlary. Prosessor we operatiw ýat barada düşünje diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Sistema blogy haýsy esasy gurluşlary özünde saklaýar?

2. Düýp platada haýsy gurluşlar ýerleşýär?3. Daşky gurluşlar haýsylar?4. Prosessor haýsy işleri ýerine ýetirýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuteriň programma üpjünçiligi. Operasion sistemanyň ýerine ýetirýän işi barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Kompýuteriň programma üpjünçiligi. Operasion sistemanyň ýerine ýetirýän işi.

Kompýuter – informasiýalary toplamak, işläp taýýarlamak we geçirmek üçin niýetlenilen elektron gurluşdyr. Kompýuterleriň aglaba köpüsiniň gurluşy wenger-amerikan matematigi Jon fon Neýmanyň prinsiplerine esaslanandyr. Ol prinsipler:

1. Programmalaýyn dolandyryş prinsipi. programma –bu prosessor tarapyndan awtomatik ýagdaýda biri-biriniň yzyndan kesgitli tertipde ýerine ýetirilýän buýruklaryň toplumydyr.

2. Ýatlarynyň birmeňzeşlik prinsipi, programmalaryň we berlenleriň şol bir ýadyň içinde saklanmagy. Berlenleriň üstünde nähili amallary geçirip bolýan bolsa, şol amallary buýruklaryň üstünde hem ýerine ýetirmek mümkindir.

3. Salgylylyk prinsipi – bu esasy ýadyň belgilenen öýjüklerden durmagy.

Kompýuteriň programma üpjünçiligi programma düzüjiler tarapyndan taýýarlanylýar. Programma üpjünçiligi – bu kompýuterde işlenende ulanylýan we onuň apparat serişdeleriniň işlemegini, ulanyjynyň dürli görnüşdäki işleri ýerine ýetirmegini, täze programmany işläp taýýarlamak we ony redaktirlemek mümkinçiliklerini üpjün edýän programmalaryň toplumydyr.Kompýuteriň programma üpjünçiliginiň hemişe üsti doldurylyp durulýar, ösdürilýär, kämilleşdirilýär. Kompýuteriň programma üpjünçiliginiň esasy bölegi – sistemalaýyn programma üpjünçiligidir. Kompýuteriň programma üpjünçiligine sistemalaýyn programma üpjünçiliginden başga-da, amaly programmalar we programmalaşdyrma sistemalary hem degişlidir. Şunlukda, kompýuteriň programma üpjünçiligi: ● sistemalaýyn programma; ● amaly programmalar; ● programmalaşdyrma sistemalary ýaly böleklere bölünýär.

Sistemalaýyn programma üpjünçiliginiň esasy bölegi operasion sistemadyr (OS).

Operasion sistemanyň ýerine ýetirýän işi. Operasion sistema – bu operatiw ýady, prosessory, ulanyjy bilen gepleşigi alyp barýan, daşky gurluşlary we faýllary dolandyrýan programmalaryň ýygyndysydyr. Operasion sistema kompýuter işe goýberilen badyna awtomatik usulda operatiw ýada ýüklenýär. Kompýuter diňe şondan soň işe taýýar bolar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kompýuteriň programma üpjünçiligi näme?2. Häzirki zaman kompýuterlerinde programma üpjünçiliginiň haýsy görnüşleri bar?3. Operasion sistema (OS) näme? Ol nähili wezipeleri ýerine ýetirýär?

GÖNÜKMELER

1. Kompýuteriňizde goýlan operasion sistemanyň düzümine girýän standart goşundylary atlandyryň.2. Word tekst redaktorynda Watan hakynda goşgy ýazyň.3. Word tekst redaktorynda Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Döwlet guşy» romanyndaky «Ýürekleň buýsanjy – Watan» goşgusyndan aşakdaky bentlerini ýazyň:

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.21-24.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Kompýuteriň programma üpjünçiligi. Operasion sistemanyň ýerine ýetirýän işi diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Kompýuteriň programma üpjünçiligi näme?

2. Häzirki zaman kompýuterlerinde programma üpjünçiliginiň haýsy görnüşleri bar?

3. Operasion sistema (OS) näme? Ol nähili wezipeleri ýerine ýetirýär?

4. Operasion sistema bilen ulanyjynyň arasyndaky gepleşik kadasy başgaça nähili atlandyrylýar?

5. Word tekst redaktory, Paint grafiki redaktory Windows operasion sistemasynyň programmasy hasaplanýarmy?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Faýl sistemasy barada düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Faýl sistemasy barada düşünje.

Operasion sistemanyň esasy meseleleriniň biri – informasiýalary saklamagy gurnamakdyr. Operasion sistema dürli görnüşdäki informasiýalary (tekst, grafiki, surat, sesler, filmler, programmalar) faýl görnüşinde saklamagy üpjün edýär. Operasi-on sistemanyň faýllar bilen işlemäge hyzmat edýän bölegine faýl sistemasy diýilýär. Ähli faýllara ady boýunça ýüzlenilýär. Windowsda faýlyň ady umumy uzynlygy 255-e çenli bolan belgileriň yzygiderliginden ybarat bolup biler. Faýlyň adynda 7-nji synpdan bilşimiz ýaly \, /, :, *, ?, ", , | belgiler ulanylmaýar.Faýlyň ady, adatça, üç belgiden ybarat giňeltmesi bilen gutarýar. Faýlyň ady bilen onuň giňeltmesiniň arasynda nokat belgisi goýulýar. Faýlyň giňeltmesi faýlyň görnüşini görkezýär. Meselem, ýerine ýetirilýän faýllar (programmalar) .exe ýa-da .com giňeltmä eýedirler.

Faýlyň giňeltmesi onuň işläp taýýarlanmagy üçin haýsy programmanyň lanylmalydygyny kesgitlemäge operasion sistema kömek berýär. Köp programmalarda faýl ýatda saklananda giňeltme faýlyň adynyň yzyna goşulyp ýazylýar.Faýllary papkalaryň içinde ýerleşdirýärler. Papkalar ýörite nyşanjyk bilen belgilenýär. Papkalaryň içinde diňe bir faýllar däl-de, eýsem, başga papkalar, şonuň ýaly-da faýl sistemasynyň beýleki obýektleri ýerleşip biler. Meselem, Компьютер (Этот компьютер) papkasynyň içinde diskler, papkalar, faýllar, ýarlyklar ýerleşendir.Käbir papka ulanyjy tarapyndan döredilse,

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Faýl sistemasy nämä hyzmat edýär?

2. Şekilleri saklaýan faýllar haýsy giňeltmä eýe?

3. .txt giňeltmeli faýl nähili informasiýany özünde saklaýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.25-28.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Faýl sistemasy barada düşünje diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Faýl sistemasy nämä hyzmat edýär?

2. Şekilleri saklaýan faýllar haýsy giňeltmä eýe?

3. .txt giňeltmeli faýl nähili informasiýany özünde saklaýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Faýl guramaçylary (menejerleri) barada düşünje. “Ýolbelet” programma barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Faýl guramaçylary (menejerleri) barada düşünje. “Ýolbelet” programma.

Windowsyň faýl sistemasy aşakdaky amallary ýerine ýetirmäge mümkinçilk berýär: faýllary we papkalary gözlemek, döretmek, nusgalamak, ornuny üýtgetmek, ýok etmek.

Faýl guramaçylary – bu faýllar bilen işlemek üçin oňaýly, gelşikli interfeýsi üpjün edýän we faýl sistemasynyň obýektlerini dolandyrýan programmalardyr.

Islendik operasion sistema öz düzüminde käbir faýl guramaçysyny saklaýar. Windows operasion sistemasynda Проводник faýl guramaçysy bardyr. Şeýle-de Windows Commander, Far Manager, Total Commander häzirki döwürde has meşhurlyk gazanan faýl guramaçylarydyr.Провoдник faýl guramaçysyny işe goýbermek üçin, Пуск düwmesiniň üstünde syçanyň sag gulagyna basylanda çykýan gapdal menýunyň Проводник buýrugyny saýlamaly. Bu guramaçyny işe goýbermegiň ikinji usuly, aşakdaky buýruklaryň yzygiderligini ýerine ýetirmek netijesinde amala aşyrylýar:

Пуск → Все программы →Служебные – Windows → → Провoдник.

Провoдник penjiresiniň iki paneli bar. Çep panelde papkalar we diskler, sag panelde bolsa, saýlanyp alnan papkanyň içindäki obýektler görkezilýär.

Провoдник faýl guramaçysynyň kömegi bilen obýektleriň faýl düzümine serenjam bermek we obýektleriň gözlegini geçirmek oňaýlydyr. Şunlukda, C: diskde Admin, Amul-Hazar, Bagtyýarlyk papkalary içinde saklaýan PerfLogs papkany görýäris.

Penjirede informasiýalary görkezmek usuly Вид (gapdal menýuda) menýunyň ýa-da gurallar paneliniň kömegi bi-len saýlanylýar. Meselem, Плитка usuly saýlananda degişli nyşanjyklaryň görnüşi faýlyň görnüşini görkezýär.

Windows operasion sistemasy faýlyň ýoly belli bolmasa-da, faýly we papkany ady boýunça tapmaga mümkinçilik berýän ýörite serişdelere hem eýedir.

1-nji mysal. C: diskde Документы papkany tapmaly. Проводник penjiresiniň Поиск: Библиотеки setirinde

Документы tekstini girizeliň we gözleg üçin C: diski görkezeliň (2.11-nji surat).

Gözlegiň netijesinde Документы atly papkanyň tapy-landygy baradaky informasiýa çykar. Zerur obýektleri saýlamak we parametrleri sazlamak bilen berlen häsiýetli kesgitli görnüşdäki faýllar toparynyň gözlegini amala aşyrmak bolar. Gözlegiň parametri hökmünde faýllaryň döredilen (üýtgedilen) senesini, ölçegini we görnüşini bermek bolar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Faýl guramaçylary näme?2. Kompýuterde faýlyň gözlegi nähili amala aşyrylýar?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.28-31.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Faýl guramaçylary (menejerleri) barada düşünje. “Ýolbelet” programma diýen temany soramak.. Sorag-jogap alyşmak:

1. Faýl guramaçylary näme?

2. Kompýuterde faýlyň gözlegi nähili amala aşyrylýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Faýllar sistemasynyň obýektleri bilen işlemek barada umumy düşünje bermek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

4. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

5. Kommunikasion tehnologiýalar.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Faýllar sistemasynyň obýektleri bilen işlemek.

Faýllaryň we papkalaryň döredilişine, atlarynyň üýtgedilişine degişli mysallarda seredeliň.

1-nji mysal. Документы papkanyň içinde Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi we Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri atly papkalary döretmeli.

Провoдник faýl guramaçysynyň çep panelinden Документы papkany saýlalyň we syçanyň sag gulagyna basanymyzda çykýan menýudan Создать Папку buýrugyny ýerine ýetireliň. Teklip edilýän Новая папка adyň ýerine täze Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi ady girizeliň. Soňra Enter klawişe ýa-da adyň ýazgysynyň daşynda syçanyň çep gula-gyna basýarys.

2-nji mysal. Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri papkasynda Dag otlary ady bilen tekst faýlyny döretmeli.

Провoдник menejeriniň çep panelinde Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri papkasyny açalyň we onuň içinde syçanyň sag gulagyna basanymyzda çykýan menýudan Создать → →Текстовый документ buýrugyny ýerine ýetireliň. Kompýuter tarapyndan teklip edilen Новый текстовый документ adyň ýerine Dag otlary ady ýazýarys, soňra Enter klawişe basýarys

3-nji mysal. Faýlyň Новый текстовый документ adyny Ulanylyş usuly diýen ada öwürmeli (üýtgetmeli).

Провoдник faýl guramaçysynyň sag panelinde Новый текстовый документatly faýly saýlalyň. Soňra syçanyň sag gulagyna basanymyzda çykýan menýudan Переименовать buýrugyny ýerine ýetireliň. Köne Новый текстовый документ adynyň ýerine Ulanylyş usuly adyny girizeliň we Enter klawişe basalyň.Faýllary (papkalary) nusgalamak – bu faýlyň (papkanyň) başga nusgasyny döretmekdir. Faýl sistemasynyň programmalaryna, faýllaryna we beýleki obýektlerine çalt barmak üçin ýarlyklar ulanylýar. Ýarlyklaryň suratlarynyň burçunda nyşanjyk bardyr. Ýarlyklar faýl sistemasynyň obýektleri hasaplanýar. Olary döretmek we ýok etmek, nusgalamak we ornuny üýtgetmek bolýar.Ýarlygy döretmek üçin şonuň ýerleşdiriljek papkasyny açmaly we syçanyň sag gulagyna basyp, çykan gapdal menýudan Создать → Ярлык→ Обзор → Укажите расположение объекта: (Obýektiň ýerini görkezmeli:) → Далее → Введите имя ярлыка (ýarlygyň adyny girizmeli:)

Iş stolunda ýarlygy döredeliň.

Iş stolunyň iş meýdanynda syçanyň sag gulagyna basalyň. Gapdal menýudan Создать

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Faýl guramaçysy(menejeri) näme iş edýär? 2. Ady boýunça obýekti nähili tapmaly?3. Faýllaryň we papkalaryň üstünde nähili amallary ýerine ýetirip bolar? 4. Sebet (Корзина) näme üçin niýetlenen?5. Iş stolunda ýarlyk nähili döredilýär?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.31-38.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________