8-Informatika-II

Ç

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Düşündiriş ýazgylary näme üçin ulanylýar?2. Programmanyň ýazgysynda nähili ýalňyşlar bolup biler?3. Pascal programmalaşdyrma dilinde işlemäge mümkinçilik berýän nähili programmalaşdyrma sistemalaryny bilýärsiňiz?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.48-51

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Programmalaşdyrma diliniň iş penjiresi diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak:

1. Düşündiriş ýazgylary näme üçin ulanylýar?

2. Programmanyň ýazgysynda nähili ýalňyşlar bolup biler?

3. Pascal programmalaşdyrma dilinde işlemäge mümkinçilik berýän nähili programmalaşdyrma sistemalaryny bilýärsiňiz?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Üýtgeýänler barada düşünje bermek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

4. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

5. Kommunikasion tehnologiýalar.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Üýtgeýänler barada düşünje.

Programmalaşdyrmakda berlenleri ululyklar diýip atlandyrmak kabul edilendir. Programmanyň ýerine ýetiriliş prosesinde bahasyny üýtgedýän ululyklara üýtgeýänler, bahasyny üýtget-meýän ululyklara bolsa konstantalar (hemişelikler) diýilýär.

Kompýuteriň operatiw ýady öýjüklerden (ýaçeýkalardan) ybaratdyr. Programmanyň işleýän ululyklarynyň bahalary kompýuteriň operatiw ýadynda ýerleşdirilýär. Her öýjügiň öz salgysy (tertip belgisi) bardyr. Ýöne bu görnüşde salgylar bilen işlemek amatly däl. Şonuň üçin geljekde programmada ulanmak maksady bilen, ýadyň öýjükleriniň salgylaryna at (identifikator) bermek kabul edilen. Üýtgeýäniň ady latyn harpy ýa-da aşagyny çyzmak (_) belgisi bilen başlanýar, soňra aralarynda boşluk goýulmadyk ýene-de latyn harplary, sifrler, aşagyny çyzmak belgisi gelip biler. Üýtgeýäniň ady programmanyň ady bilen gabat gelmeli däldir.

Şeýlelikde, berlenler (maglumatlar, meselem: sanlar) ýazylan ýadyň öýjükleri üýtgeýänleri we konstantalary saklap bilerler. Eger öýjükleri gönüburçluk hökmünde şekillendirsek, onda ol aşakdaky ýaly bolup biler:

Bu ýerde A atly üýtgeýäne 10 san, B atla bolsa 6 san ýazylypdyr. Programmanyň ýerine ýetiriliş prosesinde her bir üýtgeýäniň bahasy üýtgäp biler, şonuň üçin hem oňa üýtgeýän diýilýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Üýtgeýän diýip nämä aýdylýar?

2. Üýtgeýänleriň atlaryny ýazmagyň düzgünleri nähili?

GÖNÜKMELER

1. Aňlatmalary PascalABC dilinde ulanylýan ýörite belgilerden peýdalanyp ýazyň:

a) ;

b)

2. Aňlatmalary adaty ýazga öwrüň:

a) a*b / c +d;

b) a*b / c*d;

ç) a+b / c;

d) (a+b) /c;

e) a+b / c+d;

ä) (a+b) / (c+d).

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.52-54.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Üýtgeýänler barada düşünje diýen temay soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Üýtgeýän diýip nämä aýdylýar?

2. Üýtgeýänleriň atlaryny ýazmagyň düzgünleri nähili?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Berlenleriň görnüşleri barada düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Berlenleriň görnüşleri barada düşünje.

Her bir üýtgeýäniň adyndan we bahasyndan başga-da, onuň görnüşi (tipi) hem bardyr. Üýtgeýäniň görnüşi üýtgeýänlerde saklanýan berlenleriň görnüşini, bu berlenler bilen ýerine ýetirip bolýan amallaryň toplumyny, olaryň mümkin bolan bahalarynyň köplügini kesgitleýär.

Pascal programmalaşdyrma dilinde üýtgeýänleriň birnäçe görnüşleri bar, ýöne biz san berlenleriň esasy iki görnüşini öwreneris:

● Integer bitin görnüş (–2147483648-den +2147483647 aralykdaky bitin sanlar; kompýuteriň ýadynda 4 baýt ýer tutýar);

● Real hakyky görnüş (16-a çenli onluk sifrleri öz içine alýan drob sanlar; kompýuteriň ýadynda 8 baýt ýer tutýar).

PascalABC-de ýene-de aşakdaky ýaly berlenleriň görnüşleri bardyr:

● byte (baýt);

● char (simwol);

● boolean (logiki);

● complex (kompleks);

● string (setir).

Programmada ulanylýan üýtgeýänler beýanlar bölüminde görkezilýär. Ol programmanyň sözbaşysyndan soň gelýär. Üýtgeýäni beýan etmek – bu Var hyzmatçy sözünden soň üýtgeýäniň adyny we görnüşini beýan etmekdir.

Meselem:

Var a: integer; Var a,b: real;

Kompýuter,esasansan,simwolwelogikiululyklarbilenişleýär. Programmalaşdyrmakda san görnüşli berlenler matematika-daky ululyklar ýalydyr. Meselem, (a – 2ab + b) formulada a, b –üýtgeýänler, 2 – konstanta.

Ähli konstantalar Const hyzmatçy söz bilen başlanýan ýörite bölümde beýan edilýär.

Konstantalary programmada san görnüşde (san konstantalary) ýa-da apostroflar bilen çäklenen simwollaryň yzygiderligi görnüşinde (simwol konstantalary) hem aňlatmak bolar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. San berlenleriň nähili görnüşlerini bilýärsiňiz?

2. Üýtgeýäni beýan etmek näme?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.53,54.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Berlenleriň görnüşleri barada düşünje diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak:

1. San berlenleriň nähili görnüşlerini bilýärsiňiz?

2. Üýtgeýäni beýan etmek näme?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Berlenleri girizmegi we çap etmegi guramak barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Berlenleri girizmegi we çap etmegi guramak.

Programmalary düzmekde aşakdaky tapgyrlary bellemek bolar:

● başlangyç berlenleri girizmek;

● berlenleri gaýtadan işlemek;

● berlenleri çapa taýýarlamak (netije almak).

Berlenleri girizmegi we çykarmagy guramak üçin, kompýuter bilen adamyň (ulanyjynyň) arasynda gepleşik programmalary ýazmagy öwreneris.

Ekrana maglumatyň Write çykyş buýrugy arkaly çykarylýandygyny bilýäris. Bu iň köp ulanylýan buýruklaryň biridir. Bu buýruk ekrana maglumatlary, netijeleri çykarmakda ulanylýar.

Meselem:

Program salam_1; {Programmanyň sözbaşysy}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

Write ('Salam! Men, ähli zady başarýan kompýuter!'); {Ýaz-gyny ekrana çykarmak}

End. {Programmanyň soňy}

Bu ýerde Write buýruk ýaýlardaky apostroflaryň içindäki ýazgyny ekrana çykarýar. Ýokardaky programma ýerine ýetirilenden soň, ekranda şeýle ýazgy peýda bolar:

Salam! Men, ähli zady başarýan kompýuter!

Writeln çykyş buýrugynyň başgaça ýazylyşydyr. Şonda informasiýa çap edilenden soň, kursor täze setire geçirilýär.Emma kompýuter ekranda tekstleri çykarmak bilen çäklenmän,eýsem,arifmetiki amallary hem ýerine ýetirip bilýär.

Kompýutere berlenleri Read (ýa-da Readln) buýrugyň kömegi bilen girizip bolýar. Bu buýrukda hem ýaýlaryň içinde üýtgeýänleriň atlary oturlar arkaly berilýär. Ol çykarmak buýrugyna meňzeş ýazylýar, meselem: Read (a); Readln (b).

Bu buýrugynda her bir üýtgeýän girizilenden soň, Enter klawişe basylýar.

Readln buýrugy berlenleriň zerur mukdary girizilenden soň, kursory täze setire geçirýänligi bilen Read buýrugyndan tapawutlanýar.

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Berlenleri girizmek üçin, haýsy buýruklar ulanylýar? 2. Berlenleri çykarmak üçin, haýsy buýruklar ulanylýar?3. Write buýrugy Writeln buýrugyndan nähili tapawutlanýar? 4. Read buýrugy Readln buýrugyndan nähili tapawutlanýar?

GÖNÜKMELER

1. Klawiaturadan girizilen bitin sany 5 esse köpeldip, ekrana çykarýan programmany düzmeli.

2. Klawiaturadan girizilen bitin sany 10 san artdyryp, ekrana çykarýan programmany düzmeli.

3. Klawiaturadan girizilen bitin üç sany sanyň jemini ekrana çykarýan programmany düzmeli.

4. Klawiaturadan girizilen a we b sanlaryň birinjisini 2 esse kemeldip, ikinjisini bolsa 30 san artdyryp, ekrana çykarýan programmany düzmeli.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.54-58.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Berlenleri girizmegi we çap etmegi guramak diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Berlenleri girizmek üçin, haýsy buýruklar ulanylýar?

2. Berlenleri çykarmak üçin, haýsy buýruklar ulanylýar?

3. Write buýrugy Writeln buýrugyndan nähili tapawutlanýar?

4. Read buýrugy Readln buýrugyndan nähili tapawutlanýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Adyna geçirmek buýrugy barada umumy düşünje bermek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

4. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

5. Kommunikasion tehnologiýalar.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Adyna geçirmek buýrugy.

Adyna geçirmek buýrugynyň kömegi bilen üýtgeýänlere san baha berip (başlangyç berlenleri girizip), arifmetik aňlatmalaryň bahasyny hasaplap, netijesini üýtgeýäne geçirip bolýar. Mysallaryň üsti bilen bu buýrugyň ulanylyşyna seredeliň.

1-nji mysal. Iki bitin sanyň jemini hasaplaýan programma ýazmaly.

Program jem; {Programmanyň sözbaşysy}

Var a,b,s:integer; {Bitin görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

a: = 10; {Adyna geçirmek buýrugy a üýtgeýäne 10 sany geçir-ýär}

b: = 7; {Adyna geçirmek buýrugy b üýtgeýäne 7 sany geçirýär}

s: = a + b; {Adyna geçirmek buýrugy a we b üýtgeýänleriň jemini hasaplaýar we netijesini s üýtgeýäniň adyna geçirýär}

Writeln (s); {s üýtgeýäniň bahasyny ekrana çykarýar}

End. {Programmanyň soňy}

Jem programmasy ýerine ýetirilenden soň, çykyş penjiresin-de 17 san peýda bolar.

Adyna geçirmek buýrugynda «:=» belgisinden çepde üýtgeýäniň ady, sagda bolsa san, üýtgeýän ýa-da aňlatma ýazylýar. Umumy görnüşde adyna geçirmek buýrugyny aşakdaky ýaly ýazyp bolar: :=;

Bu ýerde berlenler bilen bagly ýerine ýetirilmeli hereketleriň tertibini, ähli görnüşli üýtgeýänleri we konstantalary (hemişelikleri), amallaryň belgilerini, standart funksiýalary, ýaýlary öz içine alyp bilýär. Ýönekeý halda aňlatma bir üýtgeýänden ýa-da konstantadan ybarat bolup biler (meselem, b:=5, a:=b).

Programmada aňlatmalary ýazmagyň sintaktik düzgünleri bardyr. Meselem, aňlatmany ady drob görnüşinde ýazyp bolmaýar. 4ac ýazga hem kompýuter düşünmeýär, ony 4*a*c görnüşde ýazmaly. Aňlatmadaky her amal onuň artykmaçlygyny hasaba almak bilen ýerine ýetirilýär. Amallar aşakdaky ýaly tertipde ýerine ýetirilýär:

● ýaýlaryň içindäki aňlatma ilkinji hasaplanylýar;

● ýaýlaryň içindäki aňlatmanyň bahasy hasaplanandan soň, funksiýalar hasaplanýar;

● funksiýalar hasaplanandan soň, köpeltmek we bölmek ýerine ýetirilýär (olar deň mümkinçilikli hasaplanyp, ýazgy tertibi boýunça çepden saga ýerine ýetirilýär);

● goşmak we aýyrmak ýazgy tertibi boýunça ýerine ýetirilýär.

Adyna geçirmek buýrugynyň ýerine ýetirilişine degişli ýene bir mysala seredeliň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Adyna geçirmek buýrugy nähili ýazylýar?

2. Adyna geçirmek buýrugy ýerine ýetirilende, näme bolup geçýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.58-61.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Adyna geçirmek buýrugyny soramak.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Adyna geçirmek buýrugy nähili ýazylýar?

2. Adyna geçirmek buýrugy ýerine ýetirilende, näme bolup geçýär?

4. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Arifmetiki amallar (goşmak, aýyrmak, köpeltmek, bölmek, bütünleýin bölmek amallary) we aňlatmalar barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Arifmetiki amallar (goşmak, aýyrmak, köpeltmek, bölmek, bütünleýin bölmek amallary) we aňlatmalar.

Bitin ýa-da hakyky görnüşli berlenleri üýtgeýänleriň adyna geçirip bolýandygyny bilýäris. Bitin we hakyky görnüşli üýtgeýänler bilen goşmak, aýyrmak, köpeltmek, bölmek arifmetik amallary ýerine ýetirip bolýar. Düzüminde san bahalary saklaýan (meselem, a + b – 8) aňlatmalara arifmetik aňlatmalar diýilýär. Geljekde arifmetik aňlatmalardan başga-da, aňlatmalaryň bardygyna göz ýetireris. Häzirlikçe, PascalABC programmalaşdyrma diliniň matematiki mümkinçiliklerine seredeliň.

Bitin görnüşli üýtgeýänler bilen işlemek

Bitin görnüşli üýtgeýänler bilen aşakdaky arifmetik amallary ýerine ýetirip bolýar:

+ (goşmak); – (aýyrmak); * (köpeltmek); div (bitinleýin bölmek);

mod (bitin bölek taşlanyp, galyndy alynýar).

Bitinleýin bölmek (div) amaly adaty bölmekden sany bitin bölüp, galyndynyň alynmaýanlygy bilen tapawutlanýar.

Eger bölüniji bölüjiden kiçi bolsa, onda bitinleýin bölmegiň netijesi nola deň. Meselem:

Modul boýunça bölmek (mod) bitinleýin bölmekdäki galyn-dyny hasaplaýar. Meselem:

Mysallaryň üsti bilen div we mod arifmetik amallaryň ulanylyşyna seredeliň.

6. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Programmalaşdyrmakda nähili arifmetik amallar ulanylýar? 2. Arifmetik aňlatma näme?

GÖNÜKMELER:1. Aňlatmalaryň netijesiniň görnüşini kesgitlemeli:

a) 4 + 3 ∙ 1,5; b) (6 – 4) ∙ 2 + 5;

ç) 4 + (2 ∙ 3) / 2; d) 2 + 5 / 2.

2. Berlen iki bitin sany bölmekden ýeten paýy hasaplaýan we netijesini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

7. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.61,62.

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Arifmetiki amallar (goşmak, aýyrmak, köpeltmek, bölmek, bütünleýin bölmek amallary) we aňlatmalar diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Programmalaşdyrmakda nähili arifmetik amallar ulanylýar? 2. Arifmetik aňlatma näme?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Standart funksiýalar barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Standart funksiýalar: modul, sanyň kwadraty.

PascalABC programmalaşdyrma dilinde arifmetik amallardan başga-da, standart funksiýalar hem ulanylýar. Biz olaryň käbirleri bilen tanşarys.

Standart funksiýalar:

● abs(x) – x üýtgeýäniň absolýut bahasyny hasaplamak;

● sqr(x) – x üýtgeýäniň bahasyny kwadrata götermek;

● trunc(x) – x hakyky sanyň bitin bölegini almak;

● round(x) – x hakyky sany bitin sana çenli tegeleklemek;

● frac(x) – x hakyky sanyň drob bölegini almak;

● sqrt(x) – x hakyky sandan kwadrat kök almak;

● power(x, y) – x sanyň y-nji derejesini hasaplamak;

● random(x) – 0-dan x–1 aralykdan alnan tötänleýin sany çap etmek;

● sin(x) – x sanyň sinusyny hasaplamak;

● cos(x) – x sanyň kosinusyny hasaplamak.

Bitin görnüşli üýtgeýänleri abs(x) we sqr(x) standart funksiýalaryň kömegi bilen täzeden işläp bolýar, bu ýerde x argument üýtgeýän ýa-da bitin görnüşli aňlatma.

1-nji mysal. Standart funksiýalaryň kömegi bilen bitin sanlary täzeden işlemek programmasyny ýazalyň:

Program funk_int; {Programmanyň sözbaşysy}

Var a,b,c:integer; {Bitin görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

a:=-9; {Başlangyç berlenler}

b:=abs(a); {abs(a) funksiýa a-nyň modulyny hasaplaýar we netije, b üýtgeýäniň adyna geçirilýär}

Writeln ('b=',b); {b üýtgeýäniň bahasyny ekrana çykarýar}

c:=sqr (b); {sqr(b) funksiýa b üýtgeýäniň bahasyny kwadrata göterýär we netije, c üýtgeýäniň adyna geçirilýär}

Writeln ('c=',c); {c üýtgeýäniň bahasyny ekrana çykarýar}

End. {Programmanyň soňy}

funk_int programmasy ýerine ýetirilende, çykyş penjirede şeýle netije alnar:

b = 9 c = 81

Hakyky görnüşli üýtgeýänler bilen işlemek. Hakyky görnüşli üýtgeýänleriň üstünde goşmak, aýyrmak, köpeltmek, adaty bölmek (/) amallaryny ýerine ýetirip, şeýle hem olary standart funksiýalaryň kömegi bilen hem işläp bolýar (bitin görnüşli üýtgeýänlerdäki ýaly ýerine ýetirilýär). Adaty bölmek (/) arifmetik amalynyň ulanylyşyna mysalda seredeliň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Haýsy standart arifmetik funksiýalary bilýärsiňiz?

2. Arifmetik aňlatmalaryň ýazgylarynda hakyky sanlar bilen işlemeklige niýetlenen nähili funksiýalar bar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek.Sah.63-65.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________