8-Informatika-III

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	San berlenleriň görnüşlerini özgertmek.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	San berlenleriň görnüşlerini özgertmek barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Standart funksiýalar: modul, sanyň kwadraty.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Haýsy standart arifmetik funksiýalary bilýärsiňiz?

2. Arifmetik aňlatmalaryň ýazgylarynda hakyky sanlar bilen işlemeklige niýetlenen nähili funksiýalar bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Hakyky görnüşli üýtgeýäniň bitin görnüşli üýtgeýäne we tersine özgerdilişi

2. Dürli görnüşli san berlenlere funksiýalaryň (amallaryň) ulanylyşy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Şol birwagtda programmada dürli görnüşli üýtgeýänler ulanylyp bilner. Şeýle ýagdaýda olary bilelikde ulanmak üçin, nähili özgertmelidigini bilmek zerurdyr. Hakyky görnüşli üýtgeýänlere bitin üýtgeýänleriň bahalaryny ýazmak bolýar. Ýöne bitin görnüşli üýtgeýänlere hakyky üýtgeýänleriň bahalaryny ýazmak bolmaýar. Real görnüşli sany integer görnüşli üýtgeýäne öwürmek üçin, trunc(x) ýa-da round(x) funksiýanyň kömegi bilen onuň drob bölegini aýyrmaly. Bu işiň ýerine ýetirilişine mysallarda seredeliň:

1-nji mysal. Hakyky görnüşli üýtgeýäniň bitin görnüşli üýtgeýäne we tersine özgerdilişini görkezýän programmany ýazalyň:

Program int_real; {Programmanyň sözbaşysy}

Var c,d:integer; {Bitin görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

a,b:real; {Hakyky görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

c:=8; {c bitin görnüşli üýtgeýäniň adyna geçirmek}

a:=5.7; {a hakyky görnüşli üýtgeýäniň adyna geçirmek}

b:=c; {b hakyky görnüşli üýtgeýäne c bitin görnüşli üýtgeýäniň bahasyny geçirmek}

Writeln ('b=',b); {b üýtgeýäniň bahasyny ekrana çykarmak}

Writeln ('a=',a); {a üýtgeýäniň bahasyny ekrana çykarmak}

c:=trunc(a); {a sanyň bitin bölegini almak we ony c üýtgeýäne geçirmek}

Writeln ('trunc(5.7)=',c); {Netijäni ekrana çykarmak}

d:=round(a); {a sany ýakyn bitin sana çenli tegelekläp, d üýtgeýäne geçirmek}

Writeln('round(5.7)=',d); {Netijäni ekrana çykarmak}

End. {Programmanyň soňy}

int_real programma ýerine ýetirilenden soň, aşakdaky netije alnar:

b = 8 a = 5.7 trunc(5.7) = 5 round(5.7) = 6.

2-nji mysal. Dürli görnüşli san berlenlere funksiýalaryň (amallaryň) ulanylyşyna degişli programmany ýazalyň:

Program int_real_1; {Programmanyň sözbaşysy}

Var c,d,x:integer; {Bitin görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

a,b, y:real; {Hakyky görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

c:=10; a:=5.7;

d:=3; {c, a, d – başlangyç berlenler}

b:=a+c; {Eger goşulyjylaryň biri hakyky bolsa, onda netijesi hem (b üýtgeýän) hakyky bolar}

Writeln ('b=',b); {Netijäni ekrana çykarmak}

y:=frac(b); {Drob bölegi hasaplamak}

Writeln ('frac(b)=',y:1:1); {Netijäni ekrana çykarmak}

a:=c/d; {Bölmegiň netijesi (aüýtgeýän) hemişe hakyky bolýar}

Writeln ('a=c/d=',a); {Netijäni ekrana çykarmak}

d:=c div 4; {Bitinleýin bölmekde bölüniji, bölüji we paý hemişe bitin bolýar}

Writeln (c, 'div 4=',d); {Netijäni ekrana çykarmak}

x:=trunc(a); {(a) hakyky sanyň bitin bölegini bölüp almagyň netijesi (x) hemişe bitin bolýar}

Writeln ('trunc(a)=',x); {Netijäni ekrana çykarmak}

End. {Programmanyň soňy}

int_real_1 programma ýerine ýetirilenden soň, alnan netije:

b=15.7 frac(b)=0.7 a=c/d=3.33333333333333 10 div 4=2 trunc(a)=3

int_real_1 programmanyň netijesi paýyň drob böleginiň örän uzyn ýa-da gaýtalanýan periodly bolup biljekdigini görkezýär. Şeýle ýagdaýda üýtgeýäniň çykyş formatyny görkezip, sanyň drob bölegini gysgaldyp bolýar. Onuň üçin Writeln buýrugynda tutuş sanyň we drob böleginiň eýelemeli orunlarynyň (pozisiýasynyň) mukdary görkezilýär. Meselem: Writeln (a:6:2);

Bu ýagdaýda tutuş sana 6 orun, sanyň drob bölegine 2 orun berilýär.

5. Täze temany berkitmek:

GÖNÜKMELER. 1. Bitin san berlen. Bu sany 2 esse kiçeldýän we ekrana hasaplamanyň netijesini çykarýan programmany ýazmaly.

2. c bitin san berlen. c sany 5-e bölmekden ýeten paýy kwadrata göterýän we netijäni ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

3. c bitin san berlen. c sany 10-a bölmekden galan galyndyny kwadrata göterýän we netijäni ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

4. Üçbelgili bitin sanyň sifrleriniň jemini we köpeltmek hasylyny hasaplaýan, netijeleri ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Ýönekeý programmalaryň düzülişi.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Ýönekeý programmalaryň düzülişi barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Leksiýa sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

San berlenleriň görnüşlerini özgertmek.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Haýsy standart arifmetik funksiýalary bilýärsiňiz?

2. Arifmetik aňlatmalaryň ýazgylarynda hakyky sanlar bilen işlemeklige niýetlenen nähili funksiýalar bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Ýönekeý programmalaryň düzülişi.

2. Programmalaşdyrma diliniň kömegi bilen kompýuterde arifmetik amallary ýerine ýetirmek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Programmalaşdyrma diliniň kömegi bilen kompýuterde arifmetik amallary ýerine ýetirip, ulanyjy bilen kompýuteriň gepleşigini gurap bileris.

1-nji mysal. 10-dan uly käbir natural san berlen. Onuň soňky sifrini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

Bu mysaly şeýle algoritmiň kömegi bilen çözüp bolýar:

1. Klawiaturadan 10-dan uly san girizmeli;

2. Bu natural sanyň soňky sifrini bölüp almaly;

3. Tapawutlandyrylan sifri ekrana çykarmaly.

Berlen algoritmi amala aşyrýan programma:

Program sifr_tap; {Programmanyň sözbaşysy}

Var a,s:integer; {Bitin görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

Write ('10-dan uly san giriz: '); {Ýazgyny ekrana çykarmak}

Readln (a); {Klawiaturadan başlangyç berlenleri girizmek}

s:=a mod 10; {Sanyň soňky sifrini almak}

Writeln (a,' sanyň soňky sifri: ',s); {Netijäni çykarmak}

End. {Programmanyň soňy}

a=1974 bolanda programma, ýerine ýetirilenden soň, alynýan netije:

10-dan uly san giriz: 1974 1974 sanyň soňky sifri: 4

2-nji mysal. Abdyrahym 1 manat 20 teňňeden n sany buzgaýmak we 80 teňňeden k sany şokolad satyn aldy. Abdyrahym näçe manat harçlapdyr?

Bu mysaly şeýle algoritmiň kömegi bilen çözüp bolýar:

1. Klawiaturadan satyn alnan buzgaýmaklaryň we şokoladlaryň sanyny girizmeli.

2. 1,20∙n + 0,80∙k aňlatmanyň bahasyny tapmaly.

3. Hasaplamanyň netijesini – harçlanan puluň möçberini ekrana çykarmaly.

Berlen algoritmi amala aşyrýan programma:

Program jemi_manat; {Programmanyň sözbaşysy}

Var n,k,jem:real; {Hakyky görnüşli üýtgeýänleri beýan etmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

Write ('Buzgaýmaklaryň sanyny giriz: '); {Ýazgyny ekrana çykarmak}

Readln (n); { Klawiaturadan n üýtgeýäniň bahasyny girizmek}

Write ('Şokoladlaryň sanyny giriz: '); {Ýazgyny ekrana çykarmak}

Readln(k); { Klawiaturadanküýtgeýäniň bahasyny girizmek}

jem:=1.20*n+0.80*k; {Hasaplamanyň netijesini jem atly üýtgeýäne geçirmek}

Writeln ('Jemi: ',jem:6:2,' manat harpçlandy'); {Netijäni çykarmak}

End. {Programmanyň soňy}

n = 6 we k = 12 bolanda, programma ýerine ýetirilenden soň, çykyş penjirede alynýan netije: buzgaýmagyň sanyny giriz: 6; şokoladlaryň sanyny giriz: 12.

Jemi: 16,80 manat harçlandy.

5. Täze temany berkitmek:

GÖNÜKMELER

1. a we b bitin sanlar berlen. aňlatmanyň bahasyny hasaplaýan we netijesini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

2. x, y, c bitin sanlar berlen. aňlatmanyň bahasyny hasaplaýan we netijesini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

3. Bitin san berlen. Bu sanyň modulyny 2 esse kiçeldýän we netije-sini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

4. Hakyky sanyň bitin bölegini üçünji derejä göterýän we netijesini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

5. Ikibelgili bitin san berlen. Onuň birinji sifrini ekrana çykarýan programmany ýazmaly.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: 18 Senesi: 05.02.2024 ý

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII (A,B,Ç)

Sapagyň temasy:	Formulalar boýunça hasaplamalary özünde saklaýan ýönekeý programmalaryň düzülişi.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Formulalar boýunça hasaplamalary özünde saklaýan ýönekeý programmalaryň düzülişini öwretmek
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Ýönekeý programmalaryň düzülişi.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Haýsy standart arifmetik funksiýalary bilýärsiňiz?

2. Arifmetik aňlatmalaryň ýazgylarynda hakyky sanlar bilen işlemeklige niýetlenen nähili funksiýalar bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

Formulalar boýunça hasaplamalary özünde saklaýan ýönekeý programmalaryň düzmek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

1-nji mysal. Nula deň bolmadyk iki san berlipdir. Olarynň jemini, tapawudyny, köpeltmek hasylyny we olaryň kwadratlarynyň paýyny tapmaly.}

uses crt;

var a,b,c,d,n,m:real;

begin

write(‘Birinji sany giriz a:=’);readln(a);

write(‘Ikinji sany giriz b:=’);readln(b);

c:=a+b;

d:=a-b;

n:=a*b;

m:=sqr(a)/sqr(b);

writeln(‘Jem c:=’,c:0:0);

writeln(‘Tapawut d:=’,d:0:0);

writeln(‘Köpeltmek n:=’,n:0:0);

writeln(‘Paý m:=’,m:2:2);

readln;

end.

2-nji mysal. 10-dan uly käbir natural san berlen.

Program sifr_tap; { Programmanyň sözbaşysy }

Var a,s:integer; {Bitin görnüşli üýt-riň beýan edilişi}

Begin { Programmanyň başlangyjy }

write ('10-dan uly san giriz: '); {Ýa-y ek-a çykarýar}

readln (a); {Kla-dan başlangyç berlenleri girizmek}

s:=a mod 10; { Sanyň soňky sifrini (galyndysyny) almak }

writeln (a,' sanyň soňky sifri: ',s); {Neti-ni ek-a çy-mak}

end. { Programmanyň soňy }

a=1974 bolanda programma, ýerine ýetirilenden

soň, çykyş penjirede alynýan netije:

10-dan uly san giriz: 1974

1974 sanyň soňky sifri: 4

3-nji mysal. Abdy 1 manat 20 teňňeden n sany buzgaýmak we 80 teňňeden k sany şokolad satyn aldy. Abdy näçe manat harçlapdyr?

Program sifr_tap; { Programmanyň sözbaşysy }

Var a,s:integer; {Bitin görnüşli üýtgeýänleriň beýan edilişi}

Begin { Programmanyň başlangyjy }

write ('10-dan uly san giriz: '); {Ýazgyny ekrana çykarýar}

readln (a); {Klawiaturadan başlangyç berlenleri gi-rizmek}

s:=a mod 10; { Sanyň soňky sifrini (galyndysyny) almak }

writeln (a,' sanyň soňky sifri: ',s); {Netijäni ekrany çykarmak}

end. { Programmanyň soňy }

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Programmalaşdyrmakda nähili arifmetik amallar ulanylýar?

2. Arifmetik aňlatma näme?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: S.Babaniýazow

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________U.Babajanow

Mekdebi: 18 Senesi: 12.02.2024

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII (A,B,Ç)

Sapagyň temasy:	Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (nokat).
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (nokat). barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Formulalar boýunça hasaplamalary özünde saklaýan ýönekeý programmalaryň düzülişi.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Programmalaşdyrmakda nähili arifmetik amallar ulanylýar?

2. Arifmetik aňlatma näme?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Işiň grafiki kadasy

2. Standart grafiki kitaphananyň mümkinçilikleri

3. Dürli geometrik figuralaryň suratyny çekmek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Işiň grafiki kadasy

Grafiki kadada işlenende, ekrandaky şekil nokatlardan – piksellerden düzülýär. Her bir piksel (nokat) koordinatalary we reňki bilen häsiýetlendirilýär.

Monitoryň ekranynda ýerleşip biljek mümkin bolan ähli nokatlaryň sanyna onuň ýolbererlik ukyby (ygtyýarlygy) diýilýär. Monitoryň ýolbererlik ukyby x × y aňlatma bilen berilýär,

bu ýerde x keseligine, y bolsa dikligine monitoryň ekranyndaky pikselleriň sany. Ýolbererlik ukyplary: 320 × 200; 640 × 480; 800 × 600; 1024 × 768; 1280 × 1024 we ş.m. bolan monitorlar mä-limdir. Grafiki kadada iň kiçi ýolbererlik ukyby bolan monitorda hem şekil 64000 (320 ∙ 200) sany grafiki elementlerden düzülýär. Şeýle sanly «gurluşyk kerpiçjagazlardan» suraty gurup bolýar.

Standart grafiki kitaphananyň mümkinçilikleri

Şekili ýönekeý geometrik figuralardan: nokat, kesim, gönüburçluk, töwerek we ş.m. düzüp bolýar. Geometrik obýektiň ýagdaýy we ölçegleri onuň koordinatalary bilen berilýär. Şekiliň iň kiçi elementi piksel bolany üçin, koordinata hökmünde piksel-leriň keseligine we dikligine tertip belgileri ulanylýar. Hasap başlangyjy hökmünde ekranyň ýokarky çep burçy kabul edilen. x koordinatanyň bahalary çepden saga, y koordinatanyň bahalary ýokardan aşak hasaplanýar (3.4-nji surat).

M eselem, (20, 50) koordinataly nokat ekranyň çep ýokarky burçundan keseligine saga 20 piksel we dikligine aşak 50 piksel koordinataly nokady aňladýar.

Bellik. Pikseliň koordinatalary diňe bitin sanlar bolmaly. Pikseliň koordinatalary nol we grafiki penjiräniň ölçegleri bilen çäklenen bahalary kabul edýär.

Dürli geometrik figuralaryň suratyny çekmek GraphABC kitaphana modulynda saklanýan ýörite standart buýruklaryň kö-megi bilen amala aşyrylýar. Bu modul Uses (Ulanmak) hyzmatçy sözünden soň getirilýär.

Surat çekmek grafiki penjirede ýerine ýetirilýär. Birnäçe penjirelerde şol birwagtda surat çekmek mümkinçiligi ýok. Surat galamyň ýa-da çotganyň kömegi bilen çekilýär.

GraphABC modulynda grafiki penjiräniň ölçeglerini SetWindowSize (X, Y) buýrugynyň kömegi bilen berip bolýar (Goşmaçanyň 5-nji tablisasy). Ölçeg berilmedik ýagdaýynda penjire tutuş ekrany eýeleýär.

PascalABC programmalaşdyrma gurşawynyň grafiki mümkinçiliklerini anyk mysallaryň üsti bilen öwreneris.

Mysal. Monitoryň ekranynda ak düşekde gara nokady şekillendirýän programmany ýazmaly:

Program nokat; {Programmanyň sözbaşysy}

Uses GraphABC; {GraphABC moduly birikdirmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

SetWindowSize (640,480); {Grafiki penjiräniň ölçeglerini ber-mek}

SetPixel (100,120,clBlack); {Gara reňkli (100,120) koordinataly nokady gurmak}

End. {Programmanyň soňy}

Bu mysalda SetPixel buýrugynyň ulanylyşyna seredildi. Bu buýrugyň umumy görnüşi:

SetPixel (x, y, color), bu ýerde x, y – nokadyň koordinatalary, color – onuň reňki.

Bu ýerde color standart reňkler belgi konstantalary bilen berilýär:

clBlack – gara,	clCream – sarymtyl,	clSkyBlue – mawy,
clPurple – goýy-mawy,	clAqua – gögümtil,	clYellow – sary,
clWhite – ak,	clOlive – zeýtun,	clDkGray – goýy-çal,
clMaroon – goýy-gyzyl,	clFuchsia – melewşe,	clBlue – gök,
clRed – gyzyl,	clTeal – gök-ýaşyl,	clLtGray – açyk-çal,
clNavy – goýy-gök,	clGray – çal,	clBrown – mele,
clGreen – ýaşyl,	clLime – açyk-ýaşyl,	clSilver – kümüşsöw.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Grafikany ulanmak üçin haýsy modul peýdalanylýar? 2. Grafiki şekiliň minimal elementi näme? 3. Ekranda nokadyň koordinatalary nähili berilýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: S.Babaniýazow

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________U.Babajanow

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (kesim).
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (kesim) barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (nokat).

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Grafikany ulanmak üçin haýsy modul peýdalanylýar?

2. Grafiki şekiliň minimal elementi näme?

3. Ekranda nokadyň koordinatalary nähili berilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Çyzyklary şekillendirmek

2. Çyzyk çyzylanda reňkini, inini we stilini bermek

3. Şekilleri boýamak

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Çyzyklary şekillendirmek

GraphABC modulynyň kömegi bilen geometrik figuralary: çyzyklary, gönüburçluklary, töwerekleri (tegelekleri) we ş.m. şekillendirip bolýar.

Çyzyklary Line buýrugyň kömegi bilen şekillendirmek mümkin, onuň umumy görnüşi: Line (x1, y1, x2, y2), bu ýerde (x1, y1) we (x2, y2) – kesimiň başlangyjynyň we ahyrynyň koordinatalary.

1-nji mysal. (120,150) we (300,100) koordinataly iki nokady birikdirýän gyzyl reňkli kesimi şekillendirmegiň programmasyny ýazalyň:

Program kesim; {Programmanyň sözbaşysy}

Uses GraphABC; {GraphABC moduly birikdirmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

SetWindowSize (640,480); {Grafiki penjiräniň ölçeglerini bermek}

SetPenColor (clRed); {Galamyň gyzyl reňkini bermek}

L ine (120,150,300,100); {(120,150) we (300,100) koordinataly nokatlary birikdirýän gyzyl reňkli kesimi çyzmak}

End. {Programmanyň soňy}

3.5-nji suratda programma ýerine ýetirilenden soň, ekranda alnan netije şekillendirilen.

Çyzyk çyzylanda reňkini, inini we stilini berip bolýar. Çyzyga stil bermek üçin GraphABCmodulynda SetPenStyle (Style) buýrugy ulanylýar, bu ýerde Style galamyň stilleriniň konstantalary (Goşmaçada 6-njy we 7-nji tablisalar). Stil çyzygyň görnüşini aňladýar (tutuş, punktir, ştirhli punktir, ştrih).

Ýapyk figuralary Floodfill (x,y,color), buýrugynyň kömegi bilen boýap bolýar, bu ýerde (x,y) boýalýan figuranyň içki çäginde ýerleşen nokadyň koordinatasy, color bolsa boýagyň reňki.

3-nji mysal. Üçburçluk çyzýan we ony boýaýan programmany ýazalyň:

Program boýalan_üçburçluk; {Programmanyň sözbaşysy}

Uses GraphABC; {GraphABC moduly birikdirmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

SetWindowSize (640,480); {Grafiki penjiräniň ölçeglerini bermek}

Clearwindow (clWhite); {Grafiki penjiräni ak reňk bilen arassalamak}

S etPenwidth (3); {Çyzygyň inini bermek}

SetPenStyle (psSolid); {Çyzyga tutuş çyzyk stilini bermek}

SetPenColor (clGreen); {Galamyň ýaşyl reňkini bermek}

Line (100,200,170,70); {Ýaşyl reňkli çyzyk çyzmak}

Line (170,70,250,200); Line (250,200,100,200);

Floodfill (150,120,clRed); {Üçburçlugy gyzyl reňk bilen boýamak}

End. {Programmanyň soňy}

Programma ýerine ýetirilenden soň, ekranda grafiki penjirede ýaşyl çäkli gyzyl reňke boýalan üçburçluk peýda bolar (3.8-nji surat).

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Nähili geometrik figuralardan şekil gurup bolýar?

2. Haýsy buýruk çyzygy çyzýar?

GÖNÜKMELER

1. Mälim bolan grafiki buýruklaryň kömegi bilen ekranda: a) ýaşyl düşekde sary kwadratyň; b) gök düşekde ýaşyl rombuň; ç) ýelkenli gaýygyň; d) bäş burç ýyldyzyň; e) awtoulagyň; ä) täze ýyl arçasynyň şekilini gurmagyň programmasyny ýazmaly.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (töwerek, gönüburçlyk).
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (töwerek, gönüburçlyk) barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Leksiýa sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (kesim).

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Nähili geometrik figuralardan şekil gurup bolýar?

2. Haýsy buýruk çyzygy çyzýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Gönüburçluk çyzmak üçin Rectangle buýrugynyň ulanylyşy

2. Töwerek çyzmak üçin Circle buýrugynyň ulanylyşy

3. SetfontColor, SetfontStyle, SetFontSize, SetBrushColor, TextOut buýruklary

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Gönüburçluk Rectangle (x1, y1, x2, y2) (bu ýerde x1, y1 we x2, y2 gönüburçlugyň garşylykly depeleriniň koordinatalary), töwerek Circle (x, y, r) (bu ýerde x, y töweregiň merkeziniň koordinata-lary, r onuň radiusy), buýruklaryň kömegi bilen çyzylýar. Olaryň beýan edilişi goşmaçanyň 8-nji tablisasynda berlendir.

Bu buýruklaryň ulanylyşyna mysallarda seredeliň.

4-nji mysal. Gönüburçluk we töwerek çyzmagyň programmasyny ýazalyň:

Program gönüburçluk we töwerek; {Programmanyň sözbaşysy}

Uses GraphABC; {GraphABC moduly birikdirmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

SetWindowSize (640,480); {Grafiki penjiräniň ölçeglerini bermek}

SetPenColor (clBlue); {Gönüburçlugyň çägini çyzmak üçin, galama gök reňk bermek}

S etPenwidth (6); {Çyzygyň inini bermek}

Rectangle (50,50,250,150); {Garşylykly depeleriniň koordina-talary (50,50) we (250,150) bolan gönüburçlugy çyzmak}

SetPenColor (clRed); {Töweregi çyzmak üçin, galama gyzyl reňk bermek}

Circle (350,100,60); {Merkezi (350,100) koordinataly nokatda we radiusy 60 bolan töweregi çyzmak}

End. {Programmanyň soňy}

Programma ýerine ýetirilenden soň, alnan netije 3.9-njy suratda görkezilen.

Umumy görnüşler (buýruklar) Goşmaçanyň 8–11-nji tablisalarynda berlen. SetfontColor, SetfontStyle, SetFontSize, SetBrushColor, TextOut buýruklaryň kömegi bilen suratlara ýazgy hem goýup bolýar.

5-nji mysal. Gönüburçluk we tegelek çyzyp, olary boýaýan we ýazgy goýýan programmany ýazalyň:

Program Boýamak we ýazgy goýmak; {Programmanyň sözbaşysy}

Uses GraphABC; {GraphABC moduly birikdirmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

SetWindowSize (640,480); {Grafiki penjiräniň ölçeglerini bermek}

Clearwindow (clYellow); {Düşege sary reňk bermek}

SetPenColor (clTeal); {Galama gök-ýaşyl reňk bermek}

SetPenwidth (5); {Çyzygyň inini bermek}

SetBrushColor (clOlive); {Çotga zeýtun reňk bermek}

Rectangle (100,100,300,200); {Zeýtun reňke boýalan gönüburçluk çyzmak}

SetBrushColor (clBlue); {Çotga gök reňk bermek}

Circle (400,150,50); {Içi gök reňke boýalan töwerek çyzmak}

SetfontStyle (fsbold); {Şrifte stil bermek}

SetFontSize (15); {Piksellerde şriftiň ölçegini bermek}

SetBrushColor (clYellow); {Çotga sary reňk bermek}

SetfontColor (clOlive); {Şrifte zeýtun reňk bermek}

Textout (120,220, 'Gönüburçluk'); {Çep ýokarky burçy (120,200) koordinataly nokatda bolan gönüburçlukda ýazgyny ýerleşdirmek}

SetfontColor (clBlue); {Şrifte gök reňk bermek}

Textout (380,220, 'Tegelek'); {Çep ýokarky burçy (380,220) koordinataly nokatda bolan gönüburçlukda ýazgyny ýerleşdirmek}

End. {Programmanyň soňy}

Programma ýerine ýetirilenden soň, alynýan netije 3.10-njy suratda görkezilen.

Şeýlelikde, grafiki ekrany degişli reňke boýamak we aras-salamak Clearwindow (color) buýrugynyň kömegi bilen ýerine ýetirilýär (Goşmaçada 5-nji tablisa). Gönüburçlugy we tegelegi SetBrushColor (color) çotganyň reňkini kesgitlemek buýrugyny peýdalanyp, boýap bolar.

6-njy mysal.Öň sereden buýruklarymyzy we mysallarymyzy ulanyp, ýönekeý geometrik figuralardan 3.11-nji suratdaky şekili çekýän programmany ýazalyň:

Program öýjagaz; {Programmanyň sözbaşysy}

U ses GraphABC; {GraphABC moduly birikdirmek}

Begin {Programmanyň başlangyjy}

SetWindowSize (640,480); {Grafiki penjiräniň ölçeglerini bermek}

Clearwindow (clWhite); {Düşegiň ak reňkini bermek}

SetPenColor (clTeal); {Galamyň gök-ýaşyl reňkini bermek}

SetPenwidth(5); {Çyzygyň inini bermek}

Rectangle (100,150,250,300); {Gönüburçlugy çyzmak}

SetBrushColor (clYellow); {Tegelegi boýamak üçin, çotganyň sary reňkini bermek}

Circle (170,200,25); {Sary reňke boýalan tegelegi çyzmak}

Floodfill (150,160,clBrown); {Gönüburçlugy mele reňke boýamak}

Line (100,150,175,90); {Üçegi çyzmak}

Line (175,90,250,150);

Floodfill (175,100,clGreen); {Üçburçlugy (üçegi) ýaşyl reňke boýamak}

End. {Programmanyň soňy}

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Haýsy buýruk gönüburçlugy çyzýar? 2. Haýsy buýruk töweregi çyzýar? 3. Haýsy buýruklaryň kömegi bilen suratlarda ýazgy ýazyp bolýar?

GÖNÜKMELER

1. Aşakdaky programmalar ýerine ýetirilenden soň, ekranda näme peýda bolar:

a)Program surat1; Uses GraphABC; Begin SetPenWidth (10); SetPenColor (clRed); Line (100,100,270,90); End.

b) Program surat2; Uses GraphABC; Begin SetPenWidth (8); SetPenColor (clBlue); Circle (200,150,50); End.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Kompýuter prezentasiýasy barada düşünje Interfeýsiň elementleri.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Kompýuter prezentasiýasy barada düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Programmalaşdyrma diliniň grafiki mümkinçilikleri (töwerek, gönüburçlyk).

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Haýsy buýruk gönüburçlugy çyzýar? 2. Haýsy buýruk töweregi çyzýar? 3. Haýsy buýruklaryň kömegi bilen suratlarda ýazgy ýazyp bolýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuter prezentasiýasy barada düşünje

2. Prezentasiýa sözüniň gelip çykyşy

3. PowerPoint programmasynyň esasy mümkinçilikleri

4. Interfeýsiň elementleri.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Haýsy hem bolsa döredilen täzeligiň, meselem: awtoulagyň, kitabyň, kinonyň we ş. m. görkezilmegine (tanyşdyrylmagyna) prezentasiýa diýilýär. Prezentasiýa latyn sözi bolup, «praesentatio − görkeziş, mälim etme» diýen manyny berýär. Prezentasiýa informasiýany görkeziş usuly hökmünde harytlary mahabatlandyrmakda, ylymda, tehnikada we sportda gazanylan üstünlikleri köpçülige görkeziliş (tanyşdyrylyş) dabarasydyr.

Kompýuter prezentasiýasy diýip, kompýuterde taýýarlanan tekstleri, suratlary, tablisalary, diagrammalary özünde saklaýan, görkeziliş üçin niýetlenen elektron resminamalara düşünilýär. Prezentasiýa teksti we multimedia obýektlerini saklaýan elektron sahypalardan ybaratdyr. Ol animasiýalary, sesleri we wideo parçalary özünde saklap biler.

Kompýuter prezentasiýalaryny taýýarlamak üçin, tekst we grafiki redaktorlary peýdalanmak bolýar. Prezentasiýalary döretmek we görkezmek üçin, has kuwwatly gurallary bolan Microsoft PowerPoint prezentasiýa programmasy peýdalanylýar.

PowerPoint programmasynyň esasy mümkinçilikleri:

● tekstleri, suratlary, tablisalary, diagrammalary, audio we wideo parçalary özünde saklaýan prezentasiýanyň slaýd-laryny döretmek;

● slaýdlaryň yzygiderlik tertibini bermek, animasiýa effektlerini ulanmak;

● prezentasiýany ýatda saklamak we görkezmek.

PowerPoint programmasyny işe goýbermeklik üçin: Пуск → Все программы → MicrosoftOffice → Micro-soft PowerPoint 2016 buýruklary bermeli ýa-da iş stolundaky ýarlykda syçanyň çep gulagyny iki gezek basmaly. Programma işe goýberilenden soň, penjire açylýar, onuň esasy elementleri 4.1-nji suratda görkezilendir.

PowerPoint programmasynyň gurallar toparynda, serişdelere baý bolan menýu setiri ýerleşendir: «Файл», «Главная», «Вставка», «Дизайн», «Переходы», «Анимация», «Слайд-шоу», «Рецензирование», «Вид» we ş.m. (4.2-nji surat).

Sözbaşy setirinde redaktirlenýän ýa-da taýýarlanylýan prezentasiýanyň ady görkezilýär. Menýu setiri PowerPoint-iň esasy penjiresi bilen işlemegiň we prezentasiýanyň slaýdlarynyň buýruklaryny özünde saklaýar. Ýagdaýlar setirinde işjeň slaýdyň nyşanjygy, ulanylýan bezeg we dil görkezilýär. Slaýdlary saýlamak meýdanynyň kömegi bilen redaktirlemek we görmek üçin zerur bolan slaýdy saýlap bolýar. Saýlanan slaýdlary ýok etmek ýa-da syçanyň çep gulagyna basyp saklap süýşürmek bilen, slaýdlaryň ýerleşiş tertibini üýtgetmek bolar. Prezentasiýanyň slaýdlarynyň ornuny yzygiderli üýtgetmek üçin, süýşürme zolagyndan peýdalanylýar. PowerPoint programmasy elektron prezentasiýalar bilen Обычный , Сортировщик слайдов , Режим чтения , Показ слайдов kadalarynda işlemäge mümkinçilik berýär. Bu kadalar bilen işlemek Вид menýusynyň ýa-da programmanyň penjiresiniň aşaky böleginde ýerleşen düwmeleriň kömegi bilen saýlanyp alynýar. Обычный kadasy slaýdlary döretmek we redaktirlemek üçin niýetlenendir. Ekranyň esasy bölegini slaýdyň iş meýdany eýeleýär (4.1-nji sur.ser.). Slaýdyň iş meýdanyna teksti, şekilleri, tablisalary, diagrammalary, wideo parçalary we beýleki obýektleri ýerleşdirmek bolar. Tekstleriň we şekilleriň üstünde geçirilýän amallar tekst we grafiki redaktor-laryndaky amallara meňzeşdir.

Сортировщик слайдовkadasynda prezentasiýanyň slaýdlary ekranda kiçi şekiller görnüşde bolýar (4.3-nji surat). Bu ka-dada slaýdlaryň mazmunyna üýtgeşme girizmek bolmaýar, ýöne slaýdlary ýok etmek we nusgalamak, şeýle hem olaryň tertibini üýtgetmek bolýar. Режим чтения kadasy prezentasiýany (tutuş ekranda) görkezmek kadasynda gözden geçirmekdir. Показ слайдов kadasy prezentasiýany nobatdaky slaýddan başlap, tutuş ekranda yzygiderli görkezmäge mümkinçilik berýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kompýuter prezentasiýasy diýip nämä düşünilýär?

2. PowerPoint programmasynyň wezipesi we mümkinçiligi nämeden ybarat?

3. Nähili hereketleriň kömegi bilen prezentasiýany görkezip bolýar?

GÖNÜKMELER

1. Teklip edilen prezentasiýany açmaly we görkezmäge taýýarlamaly. Jübüt we täk slaýdlaryň ýerini çalşyryň.

2. Taýýar prezentasiýany açmaly. Käbir slaýdlary ýok ediň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Reňk shemasy we ülňüler.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Reňk shemasy we ülňüler barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Garyşyk sapak
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Kompýuter prezentasiýasy barada düşünje Interfeýsiň elementleri.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kompýuter prezentasiýasy diýip nämä düşünilýär?

2. PowerPoint programmasynyň wezipesi we mümkinçiligi nämeden ybarat?

3. Nähili hereketleriň kömegi bilen prezentasiýany görkezip bolýar?

4. Gecilen temany jemlemek:

Geçilen tema boýunça esasy düşünjeleri gaýtalap, berkitmeli we täze temany düşündirmeklige sazlaşykly geçmeli.

5. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuter prezentasiýalaryny döretmek

2. Reňk shemasy we ülňüler.

3. Bezeg ülňüleri (шаблоны оформления ,темы) ulanmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Kompýuter prezentasiýalaryny döretmek, onuň düzümini meýilleşdirmekden, ýagny slaýdlaryň sanyny we görkeziliş yzygiderliligini kesgitlemekden başlanylýar. Slaýdlarda ýerleşdirmek üçin gerek bolan materiallary öňünden taýýarlamaly. Prezentasiýalary döretmegiň birnäçe usullary bar. Microsoft PowerPoint 2016 programmanyň ülňülerini we reňk shemasyny ulanmak amatlydyr.

Mysal. Iki slaýdly, düzümi tekstli «Türkmenistanyň daglary» atly prezentasiýany döretmeli.

PowerPoint prezentasiýa programmany açýarys. Menýudan Файл → Создать buýruklary berýäris ýa-da Ctrl+N klawişleri utgaşdyryp basýarys. Bu ýerde slaýdlary döretmegiň dürli ülňüleri hödürlenýär.

Пустая презентация ülňüni saýlalyň. Mundan soňra slaýdlary döretmäge we redaktirlemäge niýetlenen Обычный kadasynda titul slaýdyň maketi peýda bolýar. Slaýdyň maketleri dürli hili elementleriň ýerleşmek tertibini özünde saklaýar. Meselem, sözbaşylary, tekstleri, maglumatlary, suratlary we tablisalary, diagrammalary we ş.m. Ähli obýektleri öz islegiňe görä ýerleşdirmek we taýýar maketleri ulanmak bolýar. Maketler slaýdyň meýdançasynda ýazgylary girizmek we beýleki obýektler üçin çäklendirilen araçägi özünde saklaýar.

Görşümiz ýaly, titul slaýdy iki gönüburçlukdan ybarat bolup, prezentasiýanyň adyny ýa-da dürli maglumatlary ýerleşdirmek üçin niýetlenendir . Ekranyň esasy bölegini iş meýdany tutýar.

Заголовок слайда (slaýdyň sözbaşysy) tekstli gönüburçlugy syçan bilen tapawutlandyryp, oňa «Türkmenistanyň daglary» (Arial şriftde, 60 ölçegde, goýy, ortadan deňlenen) teksti girizeliň. Tekstiň tutuş slaýdyň däl-de, gönüburçlugyň çäklerinde deňlenendigini göreris. Abzas döretmezden, täze setire geçmek Shift+Enter klawişleriň utgaşmasyny ulanmak bilen ýerine ýetirilýär. Подзаголовок слайда tekstli gönüburçlugy tapawutlandyryp, daglar baradaky maglumatlar toplumy (Arial şriftde, 32 ölçegde, goýy, ortadan deňlenen) teksti girizeliň. Ýazgylary 4.6-njy suratdaky ýaly tertipleşdireliň. Şeýlelikde, birinji slaýd döredildi, ýöne heniz ol onçakly bir gelşikli däl.

Bezeg ülňüleri (шаблоны оформления ,темы) ulanmak.

Taýýar ülňülerden peýdalanalyň. Onuň üçin Дизайн menýusynyň Темы panelinden ülňüleri, reňk shemasyny, tekstiň şriftini we reňkini, ülňüleriň effektlerini saýlap bolýar. Başga ülňüler gerek bolan ýagdaýynda goşmaça parametrler (дополнительные параметры) düwmäni ulanmaly .

Ýazgylaryň ýerleşişi we ölçegi, tekstiň şrifti we reňki ýaly parametrleri hem-de beýleki häsiýetleri boýunça saýlanyp alnan elementleriň toplumyna bezegiň ülňüleri diýilýär.

Ülňüleri diňe bir slaýd üçin däl, eýsem, ähli slaýdlarda ulanmak bolar.

Ülňüleri synlap, islän ülňümizi saýlaýarys. Şeýlelikde, käbir ýazgylaryň ýerleşiş ýagdaýyna seretmeli bolmagy mümkin. 4.8-nji suratda taýýar ülňüler esasynda taýýarlanylan slaýdlar görkezilen.

Kompýuteriňizde käbir ülňüleriň nusgasynyň ýok bolmagy hem mümkin. Olary internet torundan almak ýa-da özbaşdak döretmek bolar. Her bir bezeg ülňüsi üçin birnäçe reňkleriň utgaşmasy bardyr, ol reňk shemasy diýip atlandyrylýar.

Reňk shemasyny saýlamak. Reňk shemasyndan ülňüniň reňkini çalyşmagy slaýdda barlap göreliň. Дизайн menýudan Дизайн → Цвета yzygiderligi ýerine ýetirip, işjeň slaýdyň reňkini üýtgedip bolar.

Elbetde, slaýdda suratyň, onuň düşeginiň we ýazgynyň reňkini saýlap döretmek bolar. Ýöne reňkleriň çeperçilik taýdan arabaglanyşygyny sazlamak hem möhümdir. Islendik ýagdaýda taýýar ülňüleri we reňk shemasyny ^{ulanmak ýerliklidir.}Ilkibaşdaky ülňi esasynda ikinji slaýdy döretmek bolar. Onuň üçin Главная menýudan Главная → Создать слайд yzygiderligi ýa-da Ctrl+M klawişleriň utgaşmasyny ulanmak bolar .

6. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Slaýdlaryň maketi näme üçin niýetlenen?

^{2. Ülňi nähili saýlanýar?}

GÖNÜKMELER

1. Ülňi esasynda bäş slaýddan ybarat bolan prezentasiýa dörediň.

2. Türkmeniň Milli baýramçylyklaryna degişli prezentasiýa dörediň.

7. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

8. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Multimedia elementleri (tekst, grafika, ses, wideo) bilen prezentasiýalary döretmek.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Multimedia elementleri (tekst, grafika, ses, wideo) bilen prezentasiýalary döretmek barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Reňk shemasy we ülňüler.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Slaýdlaryň maketi näme üçin niýetlenen?

^{2. Ülňi nähili saýlanýar?}

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Prezentasiýany bezemekde ulanylýan esasy elementler

2. Suraty goýmak.

3. Slaýdlarda teksti çeper bezemek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

– internet saýtlarynda informasiýalar bilen işlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

- ýönekeý graflary gurmagy.

Prezentasiýany bezemekde suratlar, grafikler, tablisalar, wideo parçalar esasy elementler bolup durýar. Bu obýektleriň ulanylmagy prezentasiýanyň görnükli bolmagyna getirýär. Ilki bilen, slaýdlarda ýerleşdirmek üçin gerek maglumatlary toplamaly bolýar. Meselem, gerekli suraty skanirlemeli (ýa-da internet torundan almaly) we ony täzeden özgertmeli.

Microsoft Office programmalary suratlar toplumyny, sesleri we wideo parçalary özünde saklaýarlar.

Suraty goýmak.

Вставка menýudan Вставка → Рисунок → → Вставить yzygiderligi ýerine ýetirmeli. Mysal, Вставка → Рисунок → Ýyrtyjylar papkasyndan gaplaňyň suratyny saýlaýarys → Вставить.

Surata ýazgy goşmak üçin, Вставка menýusyndan Надпись guraly peýdalanmak bolar. Mysal üçin, Вставка → Надпись yzygiderlik bilen ýazgyny girizmek bolar.

Markerleriň kömegi bilen suratyň ýerini we ölçegini üýtgedip. Obýektleri goýmak üçin, Заголовок и объект atly maket saýlamaly. Gerekli obýekti saýlamak üçin, onuň belgijiginde syçanyň çep gulagyny basmak ýeterlikdir.

Slaýdlarda teksti çeper bezemek üçin, WordArt-yň grafiki obýektleri ulanylýar. WordArt-da tekstiň formasyny üýtgetmek, egmek, öwürmek, süýndürmek, şeýle-de oňa kölege goýmak we ony şekilleriň içinde ýazmak bolýar.

Multimedia elementleri ulanmak prezentasiýany has aýdyň we görnükli edýär. Tehniki we programma serişdeleriniň kömegi bilen teksti, grafikany, sesi, animasiýany we wideony bile ulanmaklygy üpjün edýän kompýuter tehnologiýasyna multimedia diýilýär.

PowerPoint redaktorynda prezentasiýalara ses bermegiň birnäçe usullary bardyr. Öň ýazylan ses faýllaryny ýa-da olaryň par-çalaryny prezentasiýa goýmak bolar. Eger kompýuter ses kartasy bilen üpjün edilen bolsa, sazlary disklerden nusgalamak ýa-da mikrofonyň üsti bilen ýazdyrmak hem bolar.

3-nji mysal. Düzüminde saz bolan prezentasiýany döretmeli.

PowerPoint prezentasiýa programmany işe goýberýäris. Ülňülerden islegimize görä geregini saýlap alýarys. Slaýdyň sözbaşysyna «Suw damjasy – altyn dänesi» teksti ýazalyň. Ses faýlyny alyp goýmak üçin,Вставка menýudan Вставка→ Звук → Аудиофайлы на компьютере → → Вставить yzygiderligi ýerine ýetirmeli. nyşanjygyň peýda bolmagy, prezentasiýa ses goýlandygyny aňladýar. Şuňa meňzeşlikde wideony hem slaýda goýup bolar.

Sesi ýazdyrmak üçin kompýuterde mikrofon gurnalan bolmalydyr. Sesi slaýda goýmak üçin, Вставка menýudan Вставка → Звук → Записать звук... yzygiderligi ýerine ýetirmeli. Записать звук (sesi ýazmak) penjiresinde düwmäni basyp, «Baýramyňyz gutly bolsun, hormatly adamlar!» diýen ýazgyny sesli okalyň. Soňra düwmäni basmak bilen, ýazgyny saklalyň. Onuň dowamlylygy 7 sekunt boldy. Prezentasiýany ýatda saklalyň we synlap göreliň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Surat toplumyndan suraty nähili goýup bolýar?

2. Slaýdyň maketini nähili saýlap bolýar?

3. Bezegli tekst näme üçin peýdalanylýar?

4. Multimedia diýip nämä düşünilýär?

5. Slaýda sesi nähili goýup bolýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VIII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Oturdylan grafikany peýdalanmak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Oturdylan grafikany peýdalanmak barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Multimedia elementleri (tekst, grafika, ses, wideo) bilen prezentasiýalary döretmek.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Surat toplumyndan suraty nähili goýup bolýar?

2. Slaýdyň maketini nähili saýlap bolýar?

3. Bezegli tekst näme üçin peýdalanylýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Slaýdlarda geometrik figuralary ulanmak

2. Figuralary dürli reňkde boýamak

3. Figura teksti ýazmak

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Slaýdlarda ýygy-ýygydan geometrik figuralar, ugur görkezgiçler ulanylýar. Microsoft Office programmalar toplumynda bu obýektlere Фигуры diýlip at berilýär. Olar Линии (çyzyklar), Прямоугольники (gönüburçluklar), Основные фигуры (Esasy figuralar), Фигурные стрелки (Figuraly ugur görkezgiçler), Фигуры для уравнений (Deňlemeler üçin figuralar), блок-схемa (blok shema), звезды и ленты (ýyldyzlar we lentalar), Выноски (çykgytlar), Управляющие кнопки (Dolandyryjy düwmeler) ýaly toparlara bölünýärler. Figuralary ulanmak üçin, Вставка menýusyndan Вставка → Фигуры yzygiderligi ýerine ýetirmeli. Figuralaryň içinde tekst ýazmak üçin, degişli figuranyň üstüne syçanyň görkezijisini eltmek bilen, sag gulagyny basyp, Изменить текст buýrugy bermeli. Формат menýuda figuralaryň reňkini üýtgetmek we olary boýamak; çyzygyň reňkini we inini, kiçi (ştrih) çyzyklaryň, figuraly ugur görkezgiçleriň görnüşini, kölege bermek usullaryny üýtgetmek; şeýle-de figuralara göwrüm bermek ýaly mümkinçilikler hem bardyr.

Figuralar tapawutlandyrylanda, onuň gyralarynda ýüze çykýan markerler arkaly figuralaryň geometrik häsiýetini (mese-lem, ölçegini we ýerleşişini) üýtgedip bolýar.

Mysal. Figuralary ulanyp, prezentasiýa döredeliň. PowerPoint prezentasiýa programmany işe goýberýäris.

Ülňülerden islegimize görä birini saýlamak bolar. Geometrik figuralary alyp goýalyň. Figuralaryň boýagyny we ölçeglerini üýtgedeliň. Figuralaryň içinde olaryň atlaryny ýazalyň (4.21-nji surat).

Figuralary dürli reňkde boýamagy ýerine ýetireliň. Kwadraty, kuby, tegelegi Shift klawişi basyp saklap, şekillendirmek bolar.

Geometrik figuralaryň her birini aýratyn slaýdlarda hem ýerleşdirmek bolar.

Prezentasiýany kompýuteriň ýadynda saklalyň we synlap göreliň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Haýsy obýektlere figuralar diýilýär?

2. Figura slaýda nähili goýulýar?

3. Figura teksti nähili ýazmaly?

GÖNÜKMELER

Prezentasiýada suratlary, figuralary peýdalanyp, aşakdaky temalarda prezentasiýalary dörediň:

1. «Täze ýylyňyz gutly bolsun!»;

2. «Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi»;

3. «Ertekiler».

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________