Proýektirlemegiň esaslary 9-njy synp sapak ýazgy II çärýek

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Grafiki iş 1. Geometrik jisimiň ýazgynyny gurmak we onuň modelini (nusgasyny) ýasamak. Geometrik jisimiň ýazgyn şekilini gurmaly we modelini ýasamaly.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Geometrik figuralaryň depeleri nähili ýagdaýda emele gelýär? 2. Gapyrgalar nähili ýagdaýda emele gelýär? 3. Geometrik figuralar nähili ýagdaýda emele gelýär? 4. Kömekçi tekizlikde ýapgyt çyzyk nähili burç bilen çyzylýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Geometrik figuranyň ýazgyny barada aýdyp bermek.

2. Üçgranly, altygranly prizmalaryň üstleriniň doly ýazgynlary.

3. Kubuň ýazgynynyň gurluşy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– gurnaýyş we gurluşyk çyzgylarynyň taýýarlanyşynyň aýratynlyklaryny;

– sökülýän we sökülmeýän birikdirmeler baradaky maglumatlary bilmelidirler;

– şaýlaryň birikmeleriniň şekillendiriş usullaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– esasy görnüşi we şekilleriň gerekli mukdaryny dogry saýlap almagy;

– şaýlaryň birikmeleriniň esasy görünişleriniň çyzgylaryny ýerine ýetirmegi;

– birnäçe şaýlardan ybarat bolan önümleriň çyzgylaryny okamagy we şaýlaşdyrmagy.

Geometrik figuranyň taraplarynyň ýa-da çäklendiriji üstleriniň başga bir tekizlik bilen gabat getirilmegine jisimiň üstüniň ýazgyny diýilýär.

Geometrik figuralaryň üstleriniň doly ýazgynyny gurmak üçin olaryň hakyky ölçegleri we çyzgylary zerurdyr. Geometrik figuralaryň üstleri göni çyzykly (prizma, piramida) ýa-da egri çyzykly (togalak) bolup biler. Göni çyzykly üstler bir tekizlige gabat gelýär, egri çyzykly üstler bolsa gabat gelmeýär we şol sebäpden ýazgynyň ýerine ýetirilişiniň takmyny usuly ulanylýar. Birnäçe ýönekeý geometrik jisimleriň üstleriniň doly ýazgynynyň gurluşyna seredeliň.

P rizmanyň ýazgyny.29-njy a suratda dogry üçtaraply prizma şekillendirilendir. Prizmanyň gapdal üstleri ini (a) we beýik-ligi (h) belli bolan üç sany dogry gönüburçlukdan ybaratdyr. Priz-manyň esasy gorizontal proýeksiýa tekizliginde (H) öz hakyky ululygynda şekillendirilýär.

Prizmanyň gapdal üstüniň ýazgyny aşakdaky yzygiderlilikde gurulýar:

1. Gorizontal göniniň üstünde (29-njy b sur.) prizmanyň esasynyň uzynlygyna deň bolan üç sany A₁ B₁ , B₁ C₁ , C₁ A₁ kesimleri ýerleşdirmeli.

2. A₁ , B₁, C₁ we A₁ nokatlardan prizmanyň beýikligine (h) deň bolan dik çyzyklary galdyrmaly we çyzyklaryň ahyryndan gori-zontal göni çyzyk geçirmeli. Alnan gönüburçluklar prizmanyň tarapyna deň bolup, onuň gapdal üstüniň ýazgyny bolar.

3. Gönüburçly prizma iki sany deňtaraply üçburçluk sepleşdirip, prizmanyň doly üstüniň ýazgynyny alarys.

4. Piramidanyň ýazgysyny gurmak üçin 30-njy a suratda dogry deňtaraply piramida şekillendirilendir. Piramidanyň gap-dal üsti üç deň üçburçlukdan ybarat.

Piramidanyň esasy gorizontal proýeksiýa tekizligine (H) hakyky ululygynda şekillendirilýär. Esasy deň taraply üçburçluk-dyr: AB = BC = CA.

Piramidanyň gapdal üstüniň ýazgyny aşaky yzygiderlilikde gurulýar:

1. Islendik S nokatdan (30-njy b sur.) piramidanyň gapdal gapyrgasyna (L) deň radiusda töweregiň dugasyny geçirmeli.

2. Alnan dugada piramidanyň esasynyň uzynlygyna deň bo-lan aralykda B, A, С nokatlary ýerleşdirmeli we olary özara bir-leşdirmeli.

3. В, А, C, B₁ nokatlary piramidanyň depesi bolan S nokat bi-len göni çyzyklar arkaly birleşdirmeli. Şu ýagdaýda piramidanyň gapdal üstüniň ýazgynyny alarys.

4. Gapyrgalaryň birinde (meselem, AC gapyrgada) pirami-danyň esasyna deň bolan deňtaraply üçburçluk gurmaly. Şeýle-likde, piramidanyň üstüniň doly ýazgynyny alarys.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Geometrik figuranyň ýazgyny diýip nämä aýdylýar? 2. Üçgranly, altygranly prizmalaryň üstleriniň doly ýazgynlary haýsy görnüşlerden ybarat?

3. Prizmanyň doly ýazgyny haýsy görnüşlerden ybarat? 4. Prizmanyň we piramidanyň üstleriniň ýazgynlarynyň gurluşyny çyzgylara seredip aýdyp bolarmy? 5. Silindriň we konusyň ýazgynlary haýsy görnüşlerden ybarat? 6. Silindriň we konusyň gapdal üstlerini haýsy usullar bilen gurup bolar? 7. Kubuň ýazgynynyň gurluşynyň nähili yzygiderliligi bar?

8. Şaryň üstüniň ýazgyny nähili şekili emele getirýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §1.6 sah. 33-38

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geometrik figuralaryň üstleriniň ýazgyny.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Geometrik figuranyň ýazgyny diýip nämä aýdylýar? 2. Üçgranly, altygranly prizmalaryň üstleriniň doly ýazgynlary haýsy görnüşlerden ybarat?

3. Prizmanyň doly ýazgyny haýsy görnüşlerden ybarat? 4. Prizmanyň we piramidanyň üstleriniň ýazgynlarynyň gurluşyny çyzgylara seredip aýdyp bolarmy? 5. Silindriň we konusyň ýazgynlary haýsy görnüşlerden ybarat? 6. Silindriň we konusyň gapdal üstlerini haýsy usullar bilen gurup bolar? 7. Kubuň ýazgynynyň gurluşynyň nähili yzygiderliligi bar?

8. Şaryň üstüniň ýazgyny nähili şekili emele getirýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Çyzgynyň esasy ýazgysyny okamak.

2. Çyzgyda şaýyň haýsy gornüşleriniň şekillendirmek..

3. Çyzgy boýunça şaýyň gabarasyny we onuň bölekleriniň ölçeglerini kesgitlemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– okuwçy maksatnamadaky materialy özleşdirip;

– Çyzgylary arkaýyn okap we olary özara tapawutlandyryp;

– kompýuterden peýdalanmagy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– çyzgylary özbaşdak ýerine ýetirip;

– maglumat beriji edebiýatlardan peýdalanyp;

– kompýuterden peýdalanmagy.

Çyzgyny okamak jisimleriň tekiz şekilleri boýunça göwrümli sypatyny anyklamakdan we onuň ölçeglerini kesgitlemekden ybaratdyr. Çyzgyny okamak aşakdaky yzygiderlikde ýerine ýetirilýär. 1. Çyzgynyň esasy ýazgysyny okap, şaýyň adyny, onuň ýasalan materialyny, şekillerini masştabyny we beýleki maglumatlary anyklamaly.

2. Çyzgyda şaýyň haýsy gornüşleriniň şekillendirilendigini, olaryň haýsysynyň esasydygyny kesgitlemeli we olaryň özara utgaşmalaryny anyklamaly.

3. Çyzgyda görnüşleri özara baglanyşdyrmaly. Şekilleri derňemeli şaýyň geometrik görnüşini takyk kesgitlemeli we olaryň utgaşmalaryny anyklamaly.

4. Çyzgy boýunça şaýyň gabarasyny we onuň bölekleriniň ölçeglerini kesgitlemeli.

Çyzgyny okamak üçin aşakdaky soraglara jogap bermegi başarmaly (35-nji sur.):

1. Şaýyň ady näme? 2. Ol haýsy materialdan ýasalypdyr? 3. Çyzgynyň masştaby nähili?

4. Çyzgyda haýsy görnüşler şekillendirilipdir? 5. Şaýyň görnüşi haýsy geometrik figuralaryň utgaşmagynda emele gelipdir? 6. Şaýyň umumy görnüşini häsiýetlendiriň. 7. Şaýyň gabarasynyň we aýry-aýry bölekleriniň ölçegleri nähili?

Çyzga degişli soraglaryň mysaly jogaby (35-nji sur. ser.):

1. Çyzgydaky şaýa «Gönükdiriji» diýip at berilýär. Ol esasy ýazgydan kesgitlenilýär.

2. Şaý polatdan ýasalan.

3. Çyzgynyň masştaby 1:1, ýagny hakyky ululygynda şekillendirilipdir.

4. Çyzgyda esasy – frontal (V) we çepden – profil (W) diýen iki görnüş bar.

5. Esasy görnüşde çep gyradaky bölegiň gönüburçluk, çepinden görnüşiň bolsa, töwerek görnüşi bar. Şeýlelikde, çep gyradaky gönüburçluk silindri şekillendirýär. Ony çep görnüşdäki şekil bilen baglanyşdyryp kesgitläp bolýar.

6. Alnan maglumatlary jemläp jisimiň umumy görnüşini kesgitlemek bolýar (36-njy sur.). Ol silindriň (1), kesik konusyň (2), silindriň (3), altygranly prizmanyň (4) we bir okda ýerleşen uly diametrli silindriň (5) utgaşmalarynda emele gelip, onuň içinden uzaboýuna diametri 20mm bolan silindrik görnüşli zowwam deşik geçýär.

7. Şaýyň gabara ölçegleri: uzynlygy 160 mm, iň uly diametri 90 mm. Çepden gyraky silindrik bölegiň (1) diametri 30 millimetr, uzynlygy 18 millimetr. Kesik konusyň (2) uzynlygy 20 millimetr, depesindäki burç 30°, uly esasynyň diametri 48 millimetr. Bu ýagdaýda silindrik bölegiň (3) diametri ýokarky bilen deňdir. Onuň iki görnüşi bolup, uzynlygy 75 millimetr bilen 38 millimetr ölçegleriň tapawudy ýaly kesgitlenýär we ol 37 millimetre deňdir.

Şaýyň altyburçly prizma görnüşli böleginiň (4) iki ölçegi çepinden görnüşde berlip, parallel üstleriň aralygy 65 millimetr, gapyrgalaryň aralygy 75 millimetrdir. Bu bölegiň uzynlygy çyzgyda görkezilmändir. Ol gabara ölçeginden 75 millimetr we 45 millimetr ölçegleriň tapawudy ýaly kesgitlenilýär. Iň uly silindriň (5) diametri 90 millimetrdir. Zowwam geçýän içki deşigiň diametri 20 millimetr.

5. Täze temany berkitmek:

Ý umuş. 37-nji suratdaky gysyjy gubkanyň çyzgysyny okaň we iş depderiňizde aşakdaky soraglara jogap beriň. 1. Çyzgyda berlen şaýyň ady näme? 2. Ol nähili materialdan ýasalypdyr? 3. Çyzgyda haýsy şekiller görkezilipdir? 4. Şaý haýsy geometrik figuralaryň utgaşmagyndan emele gelipdir? 5. Şaýyň haýsy bölekleri esasy görnüşde iki sany Ø10 mm ölçegli töwerek bilen görkezilipdir? 6. Ø18 mm töwerekler nämäni aňladýar we olar näme üçin ştrihli çyzyklar bilen geçirilipdir? 7. Şaýyň gabara ölçegleri näçe?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §1.7 sah. 38-41

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Çyzgylaryň okalyş tertibi.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Geometrik figuralary, umuman, haýsy görnüşlere bölmek bolýar?

2. Haýsy şertlerde geometrik figuralaryň taraplary proýeksiýa tekizliklerine hakyky ululygynda şekillendirilýär? 3. Kuby we gönüburçly parallelepipedi haýsy ölçegler kesgitleýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Elçyzgy (eskiz).

2. Elçyzgyny ýerine ýetirmek üçin ulanylýan materiallar we ölçeg gurallary.

3. Nitrometr.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– kesikleriň we ýaryklaryň özara tapawutlaryny;

– çyzgydaky şertleşikleri we sadalaşdyrmalary;

– şaýlaryň birikmeleriniň şekillendiriş usullaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– çyzgylarda zerur bolan kesikleri we ýaryklary ýerine ýetirmegi;

– şaýlaryň birikmeleriniň esasy görünişleriniň çyzgylaryny ýerine ýetirmegi;

– birnäçe şaýlardan ybarat bolan önümleriň çyzgylaryny okamagy we şaýlaşdyrmagy.

Masştaby takyk berjaý etmän, çyzgy gurallaryny ulanman, gönüburçly proýektirleme düzgünleri boýunça jisimiň göz çeni bilen elde ýerine ýetirilen çyzgysyna elçyzgy (eskiz) diýilýär. Elçyzgy önümçilikde wagtlaýyn ulanylýan çyzgylara degişlidir. Durmuşda elçyzgylar asyl nusgadan KRÝEU-nyň standartlarynyň talaplaryny, kadalaryny we şertleşiklerini berjaý etmek bilen ýerine ýetirilýär. Onuň esasynda şaýlaryň işçi çyzgylary hem-de önümiň gurnaýyş çyzgylary taýýarlanylýar.

Bulardan başga-da, elçyzgylar taslamak, täze önümleri ýasamak, bar bolan önümleri kämilleşdirmek hem-de gurnamak we owadanlaşdyrmak, şeýle-de okuw-amaly işlerinde giňden ulanylýar. Şeýlelikde, elçyzgy wajyp tehniki resminamalaryň biri bolup hyzmat edýär. Şol sebäpden olary resmileşdirmek beýleki çyzgylaryňky bilen meňzeşdir. Elçyzgy şaýyň, mümkin boldugyça, az şekillerini öz içine almalydyr, emma ölçegleriň we şaýy ýasamak üçin gerek bolan maglumatlaryň mukdary ýeterlik bolmalydyr.

2. Elçyzgyny ýerine ýetirmek üçin ulanylýan materiallar we ölçeg gurallary

Elçyzgy çyzgy kagyzynda ýa-da öýjükli (torlanan) kagyzda (millimetrowkada) ýerine ýetirilýär. Elçyzgynyň ölçegleri islendik bolman, standartyň talabyna laýyk saýlanyp alynmalydyr we ýazylmalydyr. Elçyzgylary torlanan (millimetrowka) kagyzda ýerine ýe-tirmek amatlydyr. Bu ýagdaýda aralyklary ölçemeklik parallel we perpendikulýar çyzyklary dogry getirmek bilen iş wagtyny tygşytlamak bolýar. Elçyzgylary ýerine ýetirmek üçin ýumşak (M ýa-da 2M) galamlar ulanylýar.

Elçyzgy şaýyň asyl nusgasyndan çyzylanda, şaýyň ölçeglerini kesgitlemek üçin dürli ölçeg gurallary ulanylýar. Olaryň birnäçesi bilen zähmet sapaklarynda tanşylyp geçilýär. Aşakda olaryň işleýiş usuly öwrenilmän, birnäçe görnüşlerine seredip geçeris.

Uzynlyklar metal çyzgyçlar bilen ölçenilýär (38-nji surat).

Metal çyzgyçlaryň amatly tarapy, olar hapalanmaýar we döwülmeýär. Şeýle-de ölçegiň 0 (nol) belgisi onuň gyrasyndan başlanýar.

Deşigiň içki diametrlerini ölçemek üçin nitrometr (39-njy a sur.), daşky diametri ölçemek üçin kronsirkul (39-njy b sur.) ulanylýar. Bu gurallar bilen alnan uzynlyklar çyzgyjyň kömegi bilen ölçelýär, şeýlelikde, takyklyk ýokary däldir. Ölçeg işlerinde içini we daşyny ölçeýjileri öz içine alýan (takyklygy 0,1 ...0,05 millimetr) jezweri ulanmak has amatlydyr. Onuň kömegi bilen içki, daşky diametrleri, uzynlyklary hem-de deşikleriň çuňlugyny hem ölçäp bolýar (40-njy sur.).

Durmuşda bulardan başga-da içki we daşky radiuslary kesgitlemek üçin radius ölçeýjiler (radiusomer) (41-nji a sur.), hyrlaryň ädimini kesgitlemek üçin hyr ölçeýji (rezbomer) (41-nji b sur.), has takyk ölçegler talap edilende dürli ululykdaky mikrometrler (42-nji sur.) we başga gurallar ulanylýar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1 Elçyzgy diýip nämä aýdylýar?

2. Elçyzgynyň maksady nämeden ybarat? Olaryň tehniki suratdan name tapawudy bar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §1.8 sah. 42-44

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Şaýlaryň elçyzgylary (eskizleri).

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1 Elçyzgy diýip nämä aýdylýar?

2. Elçyzgynyň maksady nämeden ybarat? Olaryň tehniki suratdan name tapawudy bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Elçyzgyny ýerine ýetirmek üçin ulanylýan materiallar .

2. Elçyzgylar asyl nusga seredilip ýerine ýetirilende ölçeg gurallary ulanylyşy.

3. Elçyzgynyň yzygiderliligi

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– gurnaýyş we gurluşyk çyzgylarynyň taýýarlanyşynyň aýratynlyklaryny;

– sökülýän we sökülmeýän birikdirmeler baradaky maglumatlary bilmelidirler;

– şaýlaryň birikmeleriniň şekillendiriş usullaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– esasy görnüşi we şekilleriň gerekli mukdaryny dogry saýlap almagy;

– şaýlaryň birikmeleriniň esasy görünişleriniň çyzgylaryny ýerine ýetirmegi;

– birnäçe şaýlardan ybarat bolan önümleriň çyzgylaryny okamagy we şaýlaşdyrmagy.

Elçyzgyny asyl nusgadan ýerine ýetirip başlamazdan öňürti şaý bilen içgin tanyşmaly. Munuň üçin şaýyň tutuş sypatyny we aýry-aýry bölekleriniň gurluşyny öwrenmeli. Şonda şaýy hyýalda ýönekeý geometrik jisimlere bölüşdirmek elçyzgyny ýerine ýetirmegi has aňsatlaşdyrýar. Şaýyň sypaty we ölçegleri barada doly maglumat alar ýaly näçe we haýsy görnüşleriň gerekdigini anyklamaly.

Döwlet standarty esasy görnüşde mümkin boldugyça ştrihli çyzyklary az ulanmagy maslahat berýär. Ol diňe çyzgyny çylşyrymlaşdyrmazlyk niýeti bilen bellenendir. Ölçeg sanynyň öňün-den ulanylýan dürli belgileri ulanmak bilen (meselem, □, S, L, R, Ø, «Sfera» we başg.) görnüşleriň sanyny azaldyp bolar. Elçyzgyda şaýlaryň şekilleriniň gurluşynyň yzygiderliligine aşakdaky ýönekeý şaýyň («Burelugyn») mysalynda seredip geçeliň (43-nji sur.).

1 . Elçyzgy ýerine ýetirilýän çyzgy kagyzynda (ýa-da torlanan kagyzda) daşky çarçuwanyň esasy ýazgysynyň öýjüklerini bellemeli we çyzmaly.

2. Gabara ölçegleri gabat geler ýaly her görnüşiň meýdanyny inçe çyzyklar bilen çäklendirmeli. Meňzeş şaýlar we olaryň bölekleri üçin ok we merkezi çyzyklary geçirmeli (43-nji a sur.).

3. Çyzgylaryň bellenen meýdanlarynda şaýyň daşky (görünýän) sudurlaryny çyzmaly (43-nji b sur.).

4. Ştrihli çyzyklar bilen şaýyň görünmeýän sudurlaryny şekillendirmeli (43-nji ç sur.).

5. Inçe çyzyk bilen taýýar edilen elçyzgylaryň şekilleriniň üstünden galam ýöretmeli.

6. Şekillerde gerek boljak (gaýtalanmazlyk şerti bilen) ölçegleri kesgitlemeli.

7. Çykaryş we ölçeg çyzyklaryny geçirmeli (43-nji d sur.).

8. Şaýda gerek bolan bölekleriň bahalaryny ölçemeli we çyzgylarda belgileri, sadalaşdyrmalary ulanyp, olary standartyň talabyna laýyk ýazmaly (43-nji e we ä sur.).

9 . Esasy ýazgynyň öýjüklerini doldurmaly, onda şaýyň adyny, ýasalan materialyny, masştabyny we başga maglumatlary görkezmeli.

10. Ahyrky nobatda elçyzgyny barlamaly. Elçyzgylar barlananda aşakdaky ýagdaýlara üns bermeli: a) şekiller proýeksion baglanyşykda dogry gurlupmy? b) şaýyň esasy görnüşi dogry alnypmy? ç) şaýyň doly gurluşyny öwrenmek üçin şekiller ýeterlikmi ýa-da goşmaça gurluşlar ýerine ýetirilmelimi? d) ölçegler dogry ýazylypmy, gaýtalanýan ölçegler barmy?

e) çyzgylarda düşündiriji ýazgylar ýazylypmy we ýeterlikmi? ä) esasy ýazgy dogry doldurylypmy?

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elçyzgyny ýerine ýetirmek üçin nähili materiallar ulanylýar?

2. Elçyzgylar asyl nusga seredilip ýerine ýetirilende haýsy ölçeg gurallary ulanylýar? 3. Elçyzgy nähili yzygiderlilikde ýerine ýetirilýär? 4. Elçyzgy barlananda haýsy ýagdaýlara üns bermeli?

Ýumuş. Mugallymyň tabşyrygy boýunça ýönekeý şaýlaryň we nusgalaryň ölçeglerini dürli gurallar bilen dogry ölçemegi öwreniň. Dürli bölekleriň (daşky we içki diametrler, deşikleriň aralyklary, deşikleriň çuňluklary, şaýlaryň uzynlyklary we başg.) ölçelişine üns beriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §1.9 sah. 45-47

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak.

Asyl nusgadan şaýyň elçyzgysyny ýerine ýetirmegiň yzygiderliligi

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: . Elçyzgyny ýerine ýetirmek üçin nähili materiallar ulanylýar?

2. Elçyzgylar asyl nusga seredilip ýerine ýetirilende haýsy ölçeg gurallary ulanylýar? 3. Elçyzgy nähili yzygiderlilikde ýerine ýetirilýär? 4. Elçyzgy barlananda haýsy ýagdaýlara üns bermeli?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.

Ähli jisimleri aşakdaky iki uly topara bölmek mümkin: 1) köpgranlyk – tekiz üst bilen çäklenen jisim; 2) jisimiň aýlanmagy – egri üstli çäklenen jisim.

Köpgranly geometrik jisim aşakdaky bellibir böleklerden durýar (44-nji sur.):

gran – tekiz üst (köpgranlygyň tarapy); gapyrga – iki granyň kesişme çyzygy; depe – gapyrgalaryň kesişme nokady.

Köpgranlyklarda gapdal üsti we esas tapawutlandyrylýar. Eger şekiliň esasynda dogry figura ýatan bolsa (kwadrat, deňtaraply üçburçluk we başg.), onda köpgranlyk dogry, beýleki ýagdaýda nädogrudyr (45-nji sur.).

Jisimiň aýlanmasyndaky bölekler 46-njy suratda berlendir.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Geometrik jisimleriň haýsy iki görnüşini bilýärsiňiz? Olaryň tapawudy nähili? 2. Piramidanyň prizmadan nähili tapawudy bar? 3. Prizmany kesilen piramida bilen deňeşdiriň. Olaryň umumylygy we aýratynlygy barada näme bilýärsiňiz?

4. Silindriň konusdan näme tapawudy bar? 5. 47-nji suratdaky geometrik jisimleriň bölekleriniň ady näme?

4. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. Sah. 47-53

5. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Kompýuter arkaly grafiki redaktoryň gurşawynda amaly iş. “Bloklardan göwrümli şekili (figurany) konstruirlemek“

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak1. Geometrik jisimleriň haýsy iki görnüşini bilýärsiňiz? Olaryň tapawudy nähili? 2. Piramidanyň prizmadan nähili tapawudy bar? 3. Prizmany kesilen piramida bilen deňeşdiriň. Olaryň umumylygy we aýratynlygy barada näme bilýärsiňiz?

4. Silindriň konusdan näme tapawudy bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kesik.

2. Kesiji tekizlik.

3. Kesik çyzgy meýdanynda ýerleşişine.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– kesikleriň we ýaryklaryň özara tapawutlaryny;

– çyzgydaky şertleşikleri we sadalaşdyrmalary;

– şaýlaryň birikmeleriniň şekillendiriş usullaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– çyzgylarda zerur bolan kesikleri we ýaryklary ýerine ýetirmegi;

– şaýlaryň birikmeleriniň esasy görünişleriniň çyzgylaryny ýerine ýetirmegi;

– birnäçe şaýlardan ybarat bolan önümleriň çyzgylaryny okamagy we şaýlaşdyrmagy.

Maşyngurluşyk işlerinde dürli görnüşdäki şaýlar ulanylýar. Olaryň doly gurluşyny käbir halatlarda toplum çyzgylardan (görnüşlerden) kesgitlemek kynçylyk döredýär. Şeýle-de, birnäçe ýagdaýlarda ulanylýan çyzgylarda jisimiň ýa-da şaýyň çäklendirilen böleginiň gurluşyny öwrenmeli bolýar. Artykmaç işleri ýerine ýetirmezlik hem-de çyzgyny çylşyrymlaşdyrmazlyk maksady bilen ýönekeýleşdirmeler ulanylýar. Jisimi ýa-da öwrenilýän nusgany hyýaly ýagdaýda H, V we W proýeksiýa tekizliklerine parallel (ýa-da perpendikulýar) bolan tekizlikler bilen kesip, adaty usullar esasynda olaryň proýeksiýalary (şekilleri) gurulýar.

J isimleri, şaýlary kesmek bilen olaryň içki (görünmeýän) we çyzgyda düşnüksiz daşky bölekleriniň gurluşyny anyklamak bolar. Içi boş, deşikli, oýukly islendik şaýyň içki gurluşlarynyň görünmeýän sudurlary inçe çyzyklar bilen çyzylanda, ony okamak çylşyrymlaşýar.

Netijede, şaý barada nädogry düşünjeleriň döremegi mümkin. Şoňa görä-de, jisimiň görnüşini doly ýüze çykarmak üçin kesikler ulanylýar.

Kesikler, esasan hem, jisimiň kese-kesiginiň görnüşini kesgitlemek üçin ulanylýar.

48-nji suratda görkezilen nurbat açarynyň tutawajynyň görnüşi kesgitsizdir. Onuň ortaky bölegi dörtburçluk, owal ýa-da başga görnüşde bolup biler.

K esik näme?

Jisim bir ýa-da birnäçe kesiji tekizlikler bilen kesilende hem-de hyýaly ýagdaýda gözegçi bilen kesiji tekizligiň arasyndaky bölegi aýrylanda, tekizlikde emele gelýän şekile kesik diýilýär. Bu ýagdaýda kesiji tekizlikden aňyrky bölekler görkezilmeýär.

49-njy a suratda kesigiň emele gelşi görkezilendir we bu ýer-de açary kesýän P tekizlige kesiji tekizlik diýip at berilýär. Indi ol tekizligi öz okunyň daşynda aýlasak, tekizlikdäki şekil kesigiň görnüşini emele getirer (49-njy b sur.).

Kesik çyzgy meýdanynda ýerleşişine görä aşakdaky iki görnüşe bölünýär:

a) çykarylan kesik (çyzgynyň sudurynyň daşynda ýerleşen); b) üstünde goýlan kesik (çyzgynyň sudurynyň içinde ýerleşen).

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kesik näme? Onuň maksady nämeden ybarat? 2. Çyzgy meýdanynda ýerleşdirilişine görä kesikler nähili görnüşlere bölünýärler? 3. Çyzgynyň sudurynyň daşynda ýerleşen kesige nähili kesik diýilýär? 4. Çyzgynyň sudurynyň içinde ýerleşen kesige nähili kesik diýilýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §2.1 sah. 54-55

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Kesikler we ýaryklar barada umumy düşünjeler

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kesik näme? Onuň maksady nämeden ybarat? 2. Çyzgy meýdanynda ýerleşdirilişine görä kesikler nähili görnüşlere bölünýärler? 3. Çyzgynyň sudurynyň daşynda ýerleşen kesige nähili kesik diýilýär? 4. Çyzgynyň sudurynyň içinde ýerleşen kesige nähili kesik diýilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Çykarylan we üstünde goýlan kesikler.

2. Kesikleriň sudurlary.

3. Kesikleriň belgilenilişi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– gurnaýyş we gurluşyk çyzgylarynyň taýýarlanyşynyň aýratynlyklaryny;

– sökülýän we sökülmeýän birikdirmeler baradaky maglumatlary bilmelidirler;

– şaýlaryň birikmeleriniň şekillendiriş usullaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– esasy görnüşi we şekilleriň gerekli mukdaryny dogry saýlap almagy;

– şaýlaryň birikmeleriniň esasy görünişleriniň çyzgylaryny ýerine ýetirmegi;

– birnäçe şaýlardan ybarat bolan önümleriň çyzgylaryny okamagy we şaýlaşdyrmagy.

Ýokarda bellenip geçilen iki kesikden çykarylan kesigi ulanmak amatlydyr. Ol durmuşda giňden ulanylýar. Ol çyzgyny we onda ölçegleri ýazmagy ýönekeýleşdirýär.

Çykarylan kesikler çyzgy meýdanynyň islendik boş ýerinde (50-nji a sur.) ýa-da jisimiň üzülen ýerinde (50-nji ç sur.) ýerleş-dirilip, onuň sudury bolsa tutuş esasy çyzyklar bilen şekillendirilýär.

Çykarylan kesiklerden tapawutlylykda, üstünde goýlan kesikler jisimiň degişli çyzgysynyň içinde ýerleşdirilýär (50-nji b sur.) we kesigiň sudury inçe tutuş çyzyklar bilen ýerine ýetirilýär.

Çykarylan ýa-da üstünde goýlan kesikleriň meňzeşlik (simmetriýa) okuny harp we ugur görkezgiçler bilen belgilemän, inçe ştrih-punktir çyzyk bilen görkezýärler we kesigiň çyzygyny geçirmeýärler.

Simmetrik däl kesikleri kesiji tekizligiň ýagdaýlary, ugur görkezgiçler bilen görkezilýär, emma harplar ýazylmaýar (50-nji a sur. ser.).

Çykarylan kesikde çyzgynyň suduryny üzüp hem görkezip bolar. Onda şertli üzük inçe tutuş tolkun çyzyk bilen görkezilýär (51-nji b sur.).

G alan ähli ýagdaýlarda kesigi görkezmek üçin kesiji tekizligiň ýagdaýy– üzülen çyzyk we seredilýän ugur – ugur görkezgiçler hem-de elipbiýiň baş harplary bilen aňladylýar. Kesigiň üstünden A-A görnüşde ýazgy ýazylýar. Eger kesikler bir-birinden tapawutly bolsalar, onda olar harplar bilen belgilenýär. Harplar ugur görkezgiçleriň daş tarapynda ýazylýar. Kesik gurluşy we ýerleşişi boýunça ugur görkezgiçler bilen görkezilen ugra degişli bolmalydyr (51-nji sur.).

Kesik ýerini görkezýän üzük çyzyklar çyzgynyň suduryny kesmeli däldir. Ol bellikleriň goýluş düzgüni 52-nji suratda görkezilendir.

Käbir ýagdaýlarda çyzgyda kesigi öwürmäge (aýlamaga) rugsat berilýär. Onda şertli grafiki O belgini ulanýarlar. Meselem, A-A O.

5. Täze temany berkitmek:

S orag-jogap alyşmak: 1. Çykarylan we üstünde goýlan kesikler nähili tapawutlandyrylýar? 2. Kesikleriň sudurlary nähili çyzyklar bilen çyzylýar? 3. Kesikler nähili belgilenilýär? 4. Kesikde kesiji tekizlikden aňyrda ýerleşen bölekler görkezilýärmi? 5. Çyzgyda kesilen ýer nähili görkezilýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §2.2 sah. 56-58

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Kesikleri ýerine ýetirmegiň düzgünleri we aýratynlyklary

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Çykarylan we üstünde goýlan kesikler nähili tapawutlandyrylýar? 2. Kesikleriň sudurlary nähili çyzyklar bilen çyzylýar? 3. Kesikler nähili belgilenilýär? 4. Kesikde kesiji tekizlikden aňyrda ýerleşen bölekler görkezilýärmi? 5. Çyzgyda kesilen ýer nähili görkezilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Standart boýunça materiallar.

2. Kesigiň sudury.

3. Ştrih çyzyklaryň aralyklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– okuwçy maksatnamadaky materialy özleşdirip;

– Çyzgylary arkaýyn okap we olary özara tapawutlandyryp;

– kompýuterden peýdalanmagy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– çyzgylary özbaşdak ýerine ýetirip;

– maglumat beriji edebiýatlardan peýdalanyp;

– kompýuterden peýdalanmagy.

Durmuşda dürli materiallardan taýýarlanylan jisimleriň (şaýlaryň) kesiklerini ýerine ýetirmeli bolýar. Şonuň üçin Döwlet standartynda senagat we gurluşyk pudaklary üçin materiallary bellemegiň düzgünleri kabul edilendir. Olardan has ýygy duş gelýän materiallaryň birnäçesi 3-nji tablisada görkezilendir.

Bu görkezilenlerden başga-da, dürli bellikleri ulanmak bolar. Ol ýagdaýda çyzgy meýdanynda düşündiriş haty ulanylýar.

Kesigiň suduryny çyzgylarda tapawutlandyrmak üçin inçe ştrih çyzyklar bilen şekillendirilýär. Ştrih çyzyklar adaty ýagdaýda kesikde çyzgynyň suduryna, çarçuwasyna görä saga we çepe 45° ýapgytlykda geçirilýär (54-nji a sur.).

Ştrih çyzyklaryň aralyklary çyzgynyň ululygyna we ştrihlenýän meýdanyna baglylykda 1–10 mm araçäkde üýtgäp biler (54-nji b sur.).

Ýaryklar barada umumy düşünjeler

Hyýaly ýagdaýda şaý bir ýa-da birnäçe kesiji tekizlikler bilen kesilende, tekizlikde we onuň aňyrsynda emele gelýän şekile ýaryk diýilýär. Bu ýagdaýda seredilýän ugur boýunça gözegçi bilen kesiji tekizligiň arasyndaky jisimiň bölegini hyýalda aýrylan hasap etmeli.

Maşyngurluşyk çyzgylarynda ulanylýan ýaryklary birnäçe nyşanlara görä aşakdaky görnüşlere bölmek bolar:

I. Kesiji tekizlikleriň sanyna baglylykda emele gelýän ýaryklar:

a) sada (ýönekeý) ýaryklar. Olar bir kesiji tekizlik bilen kesilende emele gelýär;

b) çylşyrymly ýaryklar. Olar iki we ondan hem köp kesiji tekizlik bilen kesilende emele gelýär. Olara basgançakly we döwük ýaryklar degişlidir.

II. Kesiji tekizligiň gorizontal tekizlige görä ýerleşişine baglylykda emele gelýän ýaryklar: 1) gorizontal ýaryklar. Bu ýagdaýda kesiji tekizlik gorizontal (H) proýeksiýa tekizligine parallel ýerleşendir.

2) wertikal ýaryklar. Bu ýagdaýda kesiji tekizlik gorizontal tekizlige perpendikulýar ýerleşendir. Ol öz gezeginde üçe bölünýär:a)frontal ýaryk – kesiji tekizlik frontal (V) proýeksiýa tekizligine paralleldir; b)profil ýaryk – kesiji tekizlik profil (W) proýeksiýa tekizligine paralleldir. 3) ýapgyt ýaryk – kesiji tekizlik gorizontal tekizlige ýapgyt ýerleşendir.

III. Kesiji tekizligiň jisimiň gabara ölçeglerine baglylykda ýerleşişine görä emele gelýän ýaryklar: a) uzaboýuna ýaryk – kesiji tekizlik jisimiň uzynlygynyň we beýikliginiň ugruna ýerleşende emele gelýär; b) kese ýaryk – kesiji tekizlik jisimiň uzynlygyna we beýikligine perpendikulýar ugurda ýerleşende emele gelýär.

IV. Şekiliň dolulygyna baglylykda ýaryklar aşaky görnüşleri emele getirýärler:

a) doly ýaryklar. Bu ýagdaýda kesiji tekizlik jisimi bellenen ugur boýunça doly kesýär hem-de onuň içki gurluşyny doly görkezýär; b) ýerli ýaryklar. Bu ýagdaýda kesiji tekizlik jisimiň zerur bolan içki gurluşynyň çäklendirilen bölegini görkezýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Standart boýunça materiallar grafiki nähili belgilenilýär? 2. Kesigiň sudury çyzgylarda nähili tapawutlandyrylýar? 3. Ştrih çyzyklaryň aralyklary nämä bagly?

4. Şolbir çyzgydaky kesik üçin ulanylýan ştrih çyzyklaryň aralyklary nähili bolmaly?

Ýumuş. 56-njy suratda birnäçe şaýlaryň (I–V) hem-de A-A ugur boýunça olaryň kesikleri (1–4) görkezilýär. Seredilýän ugur boýunça haýsy kesigiň dogry ýerine ýetirilendigini kesgit-läň we berlen tablisada dogry jogaplaryň belgilerini ýazyň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §2.3-2.4 sah. 59-65

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Wagty: ____ _____ _____

Dersiň ady: Proýektirlemegiň esaslary Synpy:9-njy synp _____ _____ _____

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Kesikleriň belgilenilişi. Ýaryklar barada umumy düşünjeler

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Standart boýunça materiallar grafiki nähili belgilenilýär? 2. Kesigiň sudury çyzgylarda nähili tapawutlandyrylýar? 3. Ştrih çyzyklaryň aralyklary nämä bagly?

4. Şolbir çyzgydaky kesik üçin ulanylýan ştrih çyzyklaryň aralyklary nähili bolmaly?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Ýaryk barada aýdyp bermek.

2. Ýaryk bilen kesigiň tapawudy.

3. Frontal ýaryk.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– kesikleriň we ýaryklaryň özara tapawutlaryny;

– çyzgydaky şertleşikleri we sadalaşdyrmalary;

– şaýlaryň birikmeleriniň şekillendiriş usullaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– çyzgylarda zerur bolan kesikleri we ýaryklary ýerine ýetirmegi;

– şaýlaryň birikmeleriniň esasy görünişleriniň çyzgylaryny ýerine ýetirmegi;

– birnäçe şaýlardan ybarat bolan önümleriň çyzgylaryny okamagy we şaýlaşdyrmagy.

Birbada kesikler we ýaryklar birmeňzeş düşünjäni aňladýan ýaly bolup görünýärler. Hakykatda bolsa, olaryň arasynda tapawut uludyr. Kesikde diňe kesiji tekizlikdäki, ýarykda bolsa, kesiji tekizlikdäki we onuň aňyrsyndaky şekiller görkezilýändir. Kesikleri we ýaryklary özara tapawutlandyrmak üçin 57-nji suraty peýdalanmak bolar.

Bu suratda şaýyň çyzgylary bilen bir hatarda aýdyň şekilleri hem-de kesiji A tekizligiň ýagdaýy görkezilen. I ýagdaýda ýaryk, II ýagdaýda kesik emele gelýär. Ýarykda kesiji tekizlikden aňyrda bar bolan töwerek görkezilen bolsa, kesikde diňe kesiji tekizlikdäki şekil görkezilen. Alnan ýaryga frontal ýaryk diýilýär.

2.6. Ýaryklaryň belgilenilişi

Ç yzgylarda sada ýaryklary özara tapawutlandyrmak üçin olaryň ýerleşdirilişinde bellibir yzygiderlilik saklanýar. Gorizontal ýaryk ýokardan (58-nji sur.), frontal ýaryk öňünden (59-njy sur.) we profil ýaryk çepinden (60-njy sur.) görnüşleriň ornunda ýerleşdirilýär. Bu çyzgylar özara deňeşdirilende, ýaryklaryň ştrihlenilişiniň yzygiderliligini aýdyň görmek bolýar, ýagny ýarygyň adyna baglylykda çyzgyda degişli görnüş ştrihlenýär.

Çyzgyda kesiji tekizligiň ýagdaýy «kesiş» çyzyklary bilen görkezilýär we üzük çyzyklar bilen ýerine ýetirilýär. Kesiji tekizligi aňladýan üzük çyzyklar tutuş ýogyn esasy çyzyklar, oňa perpendikulýar ýerleşen ugur görkezgiçler bolsa, tutuş inçe çyzyklar bilen ýerine ýetirilmelidir. Üzük çyzyklaryň belgilenilişi we onda ölçegleriň goýluşy ýokarda görkezilipdi.

Üzük çyzyklar sudur çyzygyny kesmeli däldir hem-de edil kesiklerde bolşy ýaly ýaryklar A-A görnüşde arasy çyzykly iki meňzeş baş harp bilen belgilenilýär. Mümkin boldugyça harplaryň gaýtalanmazlygyny gazanmak gerek. Harplar ugur görkezgijiň daş tarapyndan ýazylmalydyr.

Kesiji tekizlik jisimiň simmetriýa tekizligi bilen gabat gelýän we degişli ýaryklar çyzgyda proýeksion baglanyşykda ýerleşen bolsa, onda gorizontal, frontal we profil ýaryklar üçin kesiji tekizligiň ýagdaýyny görkezmeýärler. Şeýle-de, ýarygyň özünde-de hiç hili ýazgy ýazylmaýar (58, 59, 60-njy sur.ser.). Galan ähli ýagdaýlarda kesiji tekizligiň ýagdaýy üzük çyzyk we ugur görkezgiçler bilen görkezilmelidir we ýaryklarda degişli ýazgylar ýazyl-malydyr.

Ýaryklary hem kesikler ýaly çyzgy tekizligi bilen gabat gelýänçä «öwürmäge» rugsat berilýär. Öwürmekde ýaryga we kesige görkezilýän umumy talaplar birmeňzeşdir.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Ýaryk diýlip nämä aýdylýar? 2. Ýaryk bilen kesigiň näme tapawudy bar? 3. Nähili ýaryga frontal ýaryk diýilýär? 4. Ýaryklar nähili görnüşlere bölünýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okap gelmek. §2.5-2.6 sah. 65-68

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________