1 урок.
Тема: Мен кем? Оос ло бичиир эрмек-куучын. Алдынаҥ бӱктӱ јаан ла кичинек тӱс чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: јакшылажарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип ӱренери ле ӱренер бичикле, прописьтерле таныжары, оос ло бичиир эрмек-куучынды ылгаштырарына ла алдынаҥ бӱктӱ јаан ла кичинек тӱс чийӱни бичип ӱренери; ӱренер предметке јилбӱзин ууламјылары.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: кожо отурган балдарды тооп, тилдиҥ учурлузын оҥдооры.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): урокто диалог куучынга туружары, кожо отурган балдардыҥ, ӱредӱчиниҥ куучынын айлаары;
Бойын башкарынар турулталар (регул): уроктыҥ амадузын тургузып, бӱдӱрген ижиниҥ турултазын билери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): бичикти ӱрензе, бӱткӱл бӱкти ӧтсӧ, кандый билгирлер аларын темдектери.
Предметный ӱредӱ турулта: Оос ло бичиир эрмек-куучын деп оҥдомолдорды јартап, алдынаҥ оҥ јаны јаар бӱктӱ јаан ла кичинек тӱс чийӱни бичип, урокто берилген сӧстӧрди ӱренип, оогош эрмектер тургузып, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла куучындажып билерине ӱренери; бичиктӧстиҥ, иштеер тетрадьтыҥ тыш кадары, бӱдӱми, ич јаны, кандый таҥмалар барын билип алары.
Сӧзлик сӧстӧр: јакшылар, мен, сен, бу, бала, ӱренчик, ӱредӱчи, эйе, јок, алдынаҥ бӱктӱ јаан ла кичинек тӱс чийӱ, оос ло бичиир эрмек-куучын.
Урокто тузаланар эдимдер: Бичиктӧс (4 стр.), јуруктар, бичиири 1 (стр.1), кӱн.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгӱн биске кӱн айылдап келди. Ол слерге јарайт па? Кӱн биске бӱгӱн јаҥы билгирлер экелген (кӱнди урок ӧйинде тура салбас, ӱредӱчи кӱнниҥ алдынаҥ балдарды мактайт, јакылталар берет). | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Кӱн слерге табышкак экелди, слер табыгар: | Стоит веселый, светлый дом. Ребят проворных много в нем. Там пишут и считают, Рисуют и читают. (школа) | Элбек, јаан тура Ичинде балдар толтыра Јараш бичигилейт, кычыргылайт Тоолоп, јурап ӱренгилейт. (школ) | − Бу не? (школа) − Бистиҥ ӱренип турган кып канайда адалат? (класс) − Мында ӱренип турган балдарды канайда адап јат? (ӱренчик, ӱренчиктер) | Табышкак табадылар.
Сурактарга каруу бередилер. |
III. Тургузылган амадуга јединери.
| 1. Сӧстӧрлӧ таныштыру − Баштапкы ла уроктоҥ јаҥы сӧстӧрлӧ таныжып ийектер. Мен ӱредӱчи, сен ӱренчик (кӧргӱзӱ, балдарды такып айтыртат). − Эмди мени такып угар: јакшылар, мен, сен, ӱренчик, ӱредӱчи (кӧргӱзӱ). − Айткан сӧстӧрдӧҥ нени оҥдодыгар? Кӧчӱрип ийгер. (здравствуйте, я, ты, учитель, ученик). − Менле кожо сӧстӧрди такып айдыгар: јакшылар, мен, сен, ӱренчик, ӱредӱчи. 2. Сурактарла иш (Ӱредӱчи сурактарды ла карууларды бойы айдып, кӧргӱзӱ эдет, оныҥ кийнинде ӱренчиктерле иштейт, ӱренчиктерге такып сӧстӧрди айттыртат, кӧчӱрмезин сурайт) – Јакшылар. − Мен кем? − Мен ӱредӱчи. − Сен кем? – Мен ӱренчик. – Сен ӱренчик пе? – Эйе, мен ӱренчик. – Сен ӱредӱчи бе? – Јок, мен ӱренчик. − База кандый јаҥы сӧстӧр билип алдыгар? (эйе, јок) 3. Бичикле таныштыру − Слердиҥ алдыгарда бичик јадат. Бичиктиҥ ӧҥи кандый эмтир? − Бу ӧҥ неге тӱҥей? − Бичиктиҥ кадарында база не јуралган? (таныктар) − Слер бу таныктарды билеригер бе? − Кажы танык слерге јарады? − Бичикти оноҥ ары ачып кӧрӧктӧр. Мында бистиҥ таныктар јуулган. − Таныктарла бис сӧстӧр тургузадыс. Слер эмди бу таныктардаҥ башталып турган сӧстӧр айдып беригер (сӧстӧр билер балдарды угат, мактайт). − Бистиҥ ӱренер бичиктиҥ ады – Бичиктӧс. Орус тилле «Азбука» деп слер билеригер. Таҥмаларды кӧригер. Урокто олор биске керектӱ болор. (таҥмаларла таныштырат, кыскарта јартамал берет) − Бис бу бичикле неге ӱренерис? (алтай тилле бичип, кычырып, куучындап) − Бистиҥ куучындап, бичип, кычырып турганыс ол эрмек-куучын болот. Бисте бичиир куучын ла оос куучын бар. − Бир кижи база бир кижиге бичигенин ол эмезе бойы нени-нени бичигенде, кычырганда бис оны бичиир эрмек-куучын деп айдадыс (темдектер берет). − Качан кижи ӧскӧ кижини угала, оҥдоп, аайлап, оныла кожо куучындажып турза, бис оны оос эрмек-куучын деп айдадыс (темдектер берет). − Бичиирине бис недеҥ ӱренип баштап јадыс? − Таныктарды, таныктардыҥ ӱйе-бӱктерин бичииринеҥ. 4. Прописьтерле таныштыру. − Иштеер тетрадьтыҥ кадарына ајару эдигер. Ондо не јуралган эмтир? − Иштеер тетрадьты ачыгар. Ондо не бар эмтир? (јуруктар, таныктардыҥ ӱйе-бӱктери) − Олор канайда бичилген эмтир? (ару, јараш) − Јажыл карындашла билер таныктарды тегеликле темдектегер. − Јарап турган таныктарды јажыл карандашла темдектегер. − Прописьтерле бичип ӱренип алзабыс, слер база онойдо ок бичииригер. (ӱредӱчи балдарга канайда чын отурар, ручканы, карандашты канайда чын тударын јартайт, досконыҥ јанында плакатка ајару база эдет) − Эмди прописьте берилген јуруктарды ручкала эбире јурагар. Ӧҥдӱ јуруктарла будыгар (бичиири 1, бӱк.1) . − Алдынаҥ бӱктӱ јаан ла кичинек тӱс чийӱни бичип ӱренедис (ӱредӱчи ӱстиги болушчы, алдындагы ла ӱстиги иштеер јолдорды кӧргӱзет, чийӱни ӱстиги болушчы јолдыҥ бир эмеш алдынаҥ баштап, саҥ тӧмӧн чала кыйын тӱс апарып, оны алдындагы бичиир јолго јетирбей, оҥ јаны јаар бӱктеп, алдындагы ла ӱстиги бичиир јолдыҥ ортозына јетире тартарын ла алдынаҥ бӱктӱ тӱс чийӱни ӱстиги бичиир јолдоҥ баштаарын јартайт.) | Ӱредӱчини ээчий айдадылар, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер.
Бичикле иштегилейт. Сурактарга каруу бергилейт.
Ӱредӱчи угадылар.
Прописьтерле иштегилейт. Сурактарга каруу бередилер. |
IV. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| (ӱредӱчи балдарда такып бичиктӧскӧ бурылат, билип алганын быжулайт). − Эмди бичиктиҥ 4 бӱгӱн ачыгар. Јурукты лаптап кӧригер. − Јурукта не јуралган эмтир? (стол, доско, карандаш …) − Јурукта кем бар? (ӱредӱчи, ӱренчик) − Ӱредӱчи класска кирет, нени айдат? (јакшылар) − Ӱренчиктер ӱредӱчиге кандый каруу берет? (јакшылар) − Бу кем? − Бу ӱредӱчи. − Бу кем? − Бу ӱренчик. − Бу не? – Бу стол, доско, карандаш…) − Ӱредӱчи нени эдет? − Ӱредӱчи балдар ӱредет. − Ӱренчиктер нени эдет? − Ӱренчиктер јуранат. − Доского ајару эдигер. Мен слерге эрмекти схемала кӧргӱзедим. Ӱредӱчи ӱредет. Бу эрмек эки сӧстӧҥ турат. Баштапкы сӧсти јаан таныктаҥ бичип јадыс (схеманы доского кӧргӱзет, јартайт). Эрмектиҥ схемазын чаазынга јурагар (чаазындарды озолондыра белетеп алар, јурадар.) | Бичикле иштегилеп јат. Сурактарга каруу бергилейт. |
V. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары. | − Мени ээчий сӧстӧрди такып айдыгар: јакшылар, ӱренчик, мен, сен, ӱредӱчи, эйе, јок. − Сӧстӧрди ойто катап кӧчӱригер: здравствуйте, я, ты, учитель, ученик, да, нет (балдардаҥ сурайт). − Ӱредӱчиниҥ куучындаганы кандый эрмек-куучын болот? – Оос ээрмек-куучын – устная речь. − Ӱренчиктер бичигени? – Бичиир эрмек-куучын – письменная речь. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угуп турган куучыныс … (оос эрмек-куучын). − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын). − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ажыра кӧргӱзигер. Кӱнге кӧс, оос јурагар. | Ӱредӱчини ээчий айдадылар.
Сурактарга каруу бередилер.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
Ајару: баштапкы урокто балдар ӱредӱчиниҥ алтайлап кӧнӱ куучындаганын оҥдобос, оныҥ учун бир канча јартамалдарды орус тилле ӧткӱрер, бир 3-5 урок ӧткӧн кийнинде, ӱредӱчи бир канча ӱренген сӧстӧрди куучынына практически кийдирип баштайт (ӱренген солумаларды, тоолорды, јарталгыштарды, јакару глаголдорды, адалгыштарды).
2 урок.
Тема: Мен ӱренчик. Эрмек. Ӱстинеҥ бӱктӱ јаан ле кичинек тӱс чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: јакшылажарына, школ керегинде ӱренген сӧстӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек деп оҥдомолды оҥдоп, ӱстинеҥ бӱктӱ јаан ле кичинек тӱс чийӱни бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: кожо отурган балдарды тооп, тилдиҥ учурлузын оҥдооры, ӱренер предметке јилбӱзин бийиктедери.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): урокто, диалог куучынга туружары, кожо отурган балдардыҥ, ӱредӱчиниҥ куучынын оҥдоорына темигери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): уроктыҥ амадузын тургузып, бӱдӱрген ижиниҥ турултазын билерине ӱренери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): бичикле, прописьтерле, бичиктеги темдектерле ӱренип темигери.
Предметный ӱредӱ турулта: Оос ло бичиир эрмек-куучын деп оҥдомолдорды такып јартап, эрмек деп оҥдомолды оҥдоп, схема ажыра кӧргӱзип, урокто берилген сӧстӧрди ӱренип, оогош эрмектер тургузып, сурактар сурап, ӱстинеҥ бӱктӱ јаан ле кичинек тӱс чийӱни бичип ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: Јакшы болзын, бичик, бичиктӧс, будук, барат, ӱренет, балдар, бар, уул, кыс, эрмек, алдынаҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱ.
Урокто тузаланар эдимдер: Бичиктӧс (4, 12 бӱктери), јуруктар, бичиири 1 (2 бӱк), кӱн.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске ойто ло кӱн айылдап келди. Оогош кӱничектерди талдап, кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди озолондыра белетеп алат, бир канча урокко тузаланат) | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Доскодо не бар эмтир? Јазап кӧригер (доскодо кӱнниҥ јанында бичик, пропись, алдынаҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱни кӧргӱскен таныктардыҥ ӱйе бӱги, класстыҥ ичин кӧргӱскен јурук). − Бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, куучындап, јаҥы сӧстӧр ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, куучындап, бичип, эрмектер тургузып ӱренерис. | Сурактарга каруу бередилер.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске база бир табышкак экелди, табыгар. | Не куст, а с листочками. Не рубашка, а сшита. Не человек, а разговаривает (книга) | Јыраа эмес, је јалбырактарлу. Чамча эмес, је кӧктӧп салган. Кижи эмес, је куучындайт (бичик) | − А бичикте не бар? А бичикте бистиҥ таныктар бар, а таныктар ла кожо табыштар келди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и (балдар кожоҥдойт), ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. − Сӧстӧрди ээчий айдыгар: јакшылар, мен, сен, ӱренчик, ӱредӱчи, эйе, јок. 2. Билгирлерди эске алып, чокымдаары. − Сурактарга каруу беригер (озо балдарды орток куучынга кийдирет, оныҥ кийнинде бичиктиҥ 4-чи бӱгин ол эмезе јурук тузаланат): − Мен (бу) кем? − Мен ӱредӱчи. − Сен (бу) кем? – Мен ӱренчик. – Сен ӱренчик пе? – Эйе, мен ӱренчик. – Сен ӱредӱчи бе? – Јок, мен ӱренчик. – Јурукта не бар? (јурукла иш) – Јурукта стол, карандаш … бар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. | Табышкак табадылар.
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, сӧстӧрди, сӧсколбуларды, эрмектерди кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер.
|
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Ӱредӱчиниҥ јартамалы. − Алдында ӧйлӧрдӧ кижи куучынданып билбес болгон. Бойыныҥ санаазын, айдарга турганын ол јӱк ле табыштарла ол эмезе колдыҥ кыймыгыла кӧргӱскен. Эмдиги чилеп куучындарга, кижиге канча муҥ јылдар керек болды. Слерге куучындап ӱренерге 3 јыл кире ӧй керек болгон. Озо ло баштап слер табыштар айтканыгар, бир јаш киреде слер бир канча сӧс айдып ӱренгенер: эне, ада, таада, бер, ал. Ӱч јаш киреде слер муҥнаҥ ажыра сӧс билер болуп калганар. − Сӧстӧрдӧҥ бис нени тургузадыс? (эрмек) − Эрмек тургузарга биске не керек? (сӧстӧр) − Сӧстӧр јок бис эрмектер тургузып, алтай тилле куучындап болбозыс. Айдарда биске база ла јаҥы сӧстӧр керек. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштыру. − Бичиктӧстиҥ 12 бӱгин ачыгар. Бу бӱкте не јуралган эмтир? (бичик, будук, школ, балдар, агаштар) − Кандый балдар јуралган эмтир? (кыс, уул) − Јурукта база кандый сӧстӧр алтай тилле таныш эмтир? (билер балдарды айтырттар) − Бу бичик, а бу ӱредӱчи, бу кыс, бу дезе уул. Олор школго барат. Балдардыҥ сумказында бичик, будук, карандаш, ручка, тетрадь бар. Балдар школдо ӱренет. Олор школдоҥ јанза, јакшы болзын деп айдар (ӱредӱчи алтай тилле куучындайт, јурук ажыра кӧргӱзет). − Эмди мени ээчий јаҥы сӧстӧрди айдыгар: бичик, бичиктӧс, будук, барат, ӱренет, балдар, бар, уул, кыс, јакшы болзын. − Ойто катап кӧчӱригер: бичик − … , бичиктӧс − … , будук − … , бар − … , ӱренет − … , балдар − … , школго барат − … , уул − … , кыс − … , јакшы болзын − … . − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдыгар: книга, азбука, краска, девочка, мальчик, учитель, ученик, идут, учаться, до свидания, иди (балдар орус сӧстӧрди алтай тилге кӧчӱрет). | Ӱредӱчини угадылар.
Сурактарга каруу бергилейт.
Бичикле иштегилейт. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар.
|
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Сурактарла иш (ӱредӱчи бичиктиҥ 12-чи ле 4-чи бӱктерин тузаланат) − Бу не? − Бу класс (школ, стол, доска, ручка, бичик …). − Бу кем? − Бу ӱредӱчи (ӱренчик, бала). − Бу не? – Бу бичик (будук, карандаш, ручка). − Столдо (партада?) не бар? − Столдо ручка (…) бар.− Кыс (уул, бала) нени эдет? − Кыс ӱренет (барат). − Эмди јурукла эрмектер тургузыгар. − Балдар нени эдет? – Балдар школ барат. − Балдар школ барат. Бу эрмек. − Бу эрмекте канча сӧс? – Бу эрмекте ӱч сӧс. − Схема ажыра кӧргӱзип јадым. Кажы ла эрмек јаан таныктаҥ башталат. Эрмектиҥ бажын чийӱле кӧргӱзедим, оноҥ ары 3 чийӱ тартадым. Эрмек божогон, учына точка тургузадым. − Кызычык нени эдет? – Кызычак ӱренет. − Кызычак ӱренет. Бу база эрмек. Бу эрмекте канча сӧс? – Эки сӧс. – Эрмектиҥ схемазын чаазынга јурагар (ӱредӱчи кӧрӧт, болужат). Прописьле иш. −Бичиир тетрадьты ачыгар. Бис бӱгӱн ӱстинеҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱ бичип ӱренерис. Бисте эки иштеер јол бар: ӱстиги јол ло алдындагы иштеер јол. Ӱстинеҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱни ӱстиндеги бичиир јолдыҥ эмеш алдынаҥ баштап, чала кыйа ӧрӧ иштеер јолго јетире апарып, оҥ јаны јаар бӱктейле, алдындагы бичиир јолго јетире тӱс апарар. Мени ээчий кейге бичигер. – Ӱстинеҥ бӱктӱ јаан тӱс чийӱни ӱстиндеги болушчы бичиир јолдыҥ эмеш алдынаҥ баштап, чала кыйа саҥ ӧрӧ болушчы јолго јетире апарып, оҥ јаны јаар бӱктейле, алдындагы бичиир јолго јетире тӱс апарар. Мени ээчий кейге бичигер. – Эмди прописьте ӱстинеҥ бӱктӱ јаан ле кичинек тӱс чийӱни бичип јадыгар (бичиири 1, стр 2, ӧй артып турза, ӧҥдӱ каранадаштарла јуруктарды јурадар, ӱстинеҥ бӱктӱ јаан ле кичинек тӱс чийӱни бичиирин ӱредӱчи такып јартайт). | Ӱредӱчини ээчий айдадылар. Сурактарга каруу бередилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Эмди такып мени ээчий јаҥы сӧстӧрди айдып ийигер: бичик, бичиктӧс, будук, барат, ӱренет, балдар, бар, уул, кыс, јакшы болзын. − Ойто катап кӧчӱрип ийектер: бичик − … , бичиктӧс − … , будук − … , бар − … , ӱренет − … , балдар − … , школго барат − … , уул − … , кыс − … , јакшы болзын − … . − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдыгар: книга, азбука, краска, девочка, мальчик, учитель, ученик, идут, учаться, до свидания, иди. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
3 урок.
Тема: Библиотекада. Эрмек. Алды бӱктӱ јаан кыйын ла кичинек кыйын чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: «Библиотека» деп темала ӱренген сӧстӧрди чын адарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек деп оҥдомолды оҥдоп, алды бӱктӱ јаан кыйын ла кичинек кыйын чийӱни бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: ӱредӱ ишке јилбӱзин бийиктедери, таҥынаҥ бийик једимдерге албаданары.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): сурактар тургузып, сурактарга каруу берип, кожо отурган балдардыҥ, ӱредӱчиниҥ куучынын оҥдоорына темигери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): уроктыҥ амадузын тургузып, таҥынаҥ ӱредӱ ижиниҥ турултазын кемјип, нӧкӧрлӧриниҥ ижине чындык ајару эдерине темиктирери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): библиотекада балдар керегинде куучындап, јаҥы сӧстӧр ажыра сӧзлигин байыдып, бичикле, прописьле иштеп таскамал алары.
Предметный ӱредӱ турулта: Оос ло бичиир эрмек-куучын деп оҥдомолдорды такып јартап, эрмек деп оҥдомолды оҥдоп, схема ажыра кӧргӱзип, алды сол јаны јаар бӱктӱ јаан кыйын ла кичинек кыйын чийӱни бичип ӱренери, урокто берилген сӧстӧрди ӱренип, оогош эрмектер тургузып, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: кычыр, кычырат, отур, отурат, тур, турат, ол, нени эдет?, оныҥ ады.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (13-чи бӱк), јуруктар, пропись (4 бӱк), кӱн.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске ойто ло кӱн айылдап келди. Оогош кӱничектерди талдап, кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди озолондыра белетеп алар, бир канча урокко тузаланар) | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Бичиктиҥ 13-чи бӱгин ачып ийгер. Бу бӱкте ле доскодо не бар эмтир? Јазап кӧригер (доскодо кӱнниҥ јанында бичик, пропись, алдынаҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱни кӧргӱскен таныктардыҥ ӱйе бӱги, библиотеканыҥ ичин кӧргӱскен јурук). − Бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, библиотека керегинде куучындап, јаҥы сӧстӧр ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, библиотекада балдар нени эдип турганы керегинде куучындап, бичип, эрмектер тургузып ӱренерис. | Сурактарга каруу бередилер.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. − Јакшы, јакшы јакшы ба? − Јакшы амыр јадар ба? (балдар ӱредӱчини ээчий айдат) 2. Билгирлерди эске алып, чокымдаары. − Сурактарга каруу беригер (озо балдарды орток куучынга кийдирет, оныҥ кийнинде бичиктиҥ 4-чи бӱгин ол эмезе јурук тузаланат): − Эмди такып мени ээчий јаҥы сӧстӧрди айдыгар: бичик, бичиктӧс, будук, барат, ӱренет, балдар, бар, уул, кыс, јакшы болзын. − Ойто катап кӧчӱригер: бичик − … , бичиктӧс − … , будук − … , бар − … , ӱренет − … , балдар − … , школго барат − … , уул − … , кыс − … , јакшы болзын − … . − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: книга, азбука, краска, девочка, мальчик, учитель, ученик, идут, учаться, досвидание, иди. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. | .
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Ойто катап эске алынып ийектер. Кажы ла кижи куучындап јат. Бистиҥ эрмек-куучыныс оос ло бичиир эрмектеҥ турат. Эрмек недеҥ турат? − Чын, сӧстӧрдӧҥ (ӱредӱчи кыскарта диалог керегинде куучындайт, темдектер берет, эки баланы чыгарала орток куучын ӧткӱртет, озолондыра белетеп те аларга јараар). – Јакшылар! – Јакшылар! – Сениҥ адыҥ кем? – Мениҥ адым Айана. – Сен ӱренчик пе? – Эйе, мен ӱренчик. – Слер ӱредӱчи бе? – Эйе, мен ӱредӱчи. – Слердиҥ адыгар кем? – Мениҥ адым Сурлай Николаевна. – Бу кем? – Ол Урмат. – Ол нени эдет? – Ол библиотека барат. – Јакшы болзын. – Јакшы болзын. – Кандый јаҥы сӧстӧр билип алдыгар? – Мени ээчий айдыгар: кычыр, кычырат, отур, отурат, тур, турат, ол, нени эдет?, оныҥ ады. – Бу библиотека. Библиотекада балдар кычырат, ӱренет. Бу уул. Ол отурат. Оныҥ ады Урмат. Урмат кычырат. Бу ӱредӱчи. Ол база кычырат. Бу кыс. Ол турат. Оныҥ ады Айана. Ол ӱренет. (бичиктиҥ 13-чи бӱгӱле иш ӧткӱрет) Сурактарла иш. − Мен кем? − Мен ӱредӱчи. − Сен кем? – Мен ӱренчик. – Сен ӱренчик пе? – Эйе, мен ӱренчик. – Сен ӱредӱчи бе? – Јок, мен ӱренчик. – Бу кем? − Бу кыс (уул, ӱренчик, ӱредӱчи). − Оныҥ ады кем? − Оныҥ ады Айана. − Ол нени эдет? − Ол кычырат (турат, отурат) Ајару: сурактарла ишти ӱренчиктердиҥ ортозында база ӧткӱрер. | Ӱредӱчини угадылар.
Сурактарга каруу бергилейт.
Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар.
Бичикле иштегилейт.
Сурактарга каруу бередилер. |
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Эрмектерле иш (схема тургузаары) − Эмди јурукла эрмектер тургузып кӧрӧктӧр. − Балдар нени эдет? – Балдар кычырат. − Балдар кычырат. Бу эрмек. − Бу эрмекте канча сӧс? – Бу эрмекте эки сӧс. − Схема ажыра кӧргӱзип јадым. Кажы ла эрмек јаан таныктаҥ башталат. Эрмектиҥ бажын чийӱле кӧргӱзедим, оноҥ ары 2 чийӱ тартадым. Эрмек божогон, учына точка тургузадым. − Уулчак нени эдет? – Уулчак отурат. − Уулчак отурат. Бу база эрмек. Бу эрмекте канча сӧс? – Эки сӧс. – Эрмектиҥ схемазын чаазынга јурагар (ӱредӱчи кӧрӧт, болужат). Прописьле иш. −Прописьти ачып ийгер. Бис бӱгӱн алды бӱктӱ јаан кыйын ла кичинек кыйын чийӱни бичип ӱренерис. – Алдынаҥ бӱктӱ јаан кыйын чийӱни алдыгы иштеер јолдыҥ эмеш ӱстинеҥ баштап, алдыгы иштеер јолго јетире апарып, оҥ јаны јаар ӧрӧ бӱктейле, чала кыйын ӱстиги болушчы јолго јетирер. Мени ээчий кейге бичигер, бойыгардыҥ алаканыгарга бичигер. (ӱредӱчи јартайт, кӧргӱзет, бичидет). – Алдынаҥ бӱктӱ кичинек кыйын чийӱни алдыгы иштеер јолдыҥ эмеш ӱстинеҥ баштап, алдыгы иштеер јолго јетире апарып, оҥ јаны јаар ӧрӧ бӱктейле, чала кыйын ӱстиги јолго јетирер. (ӱредӱчи јартайт, кӧргӱзет, бичидет). – Эмди прописьте иштеп јадыгар (ӧй артып турза, ӧҥдӱ каранадаштарла јуруктарды јурадар). Предметный јуруктарла ойын иш. – Бу сумка. Школго барарга уулчак нени алар? (ӱренчиктер ээчий-деечий чыгып, школго кандый предметтер аларын доского илгилейт, сӧстӧрди адагылайт). | Јурукла эрмектер тургузадылар. Сурактарга каруу бередилер.
Бичип јадылар.
Ойында туружадылар.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Эмди такып мени ээчий јаҥы сӧстӧрди айдыгар: бичик, бичиктӧс, будук, барат, ӱренет, балдар, бар, уул, кыс, јакшы болзын. − Ойто катап кӧчӱригер: кычыр − … , кычырат − … , отур − … , тур − … , турат − … , ол − … , оныҥ ады − … , уул − … , кыс − … , јакшы болзын − …. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: стой, стоит, садись, сидит, досвидание, читай, он, она. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
4 урок
Тема: Тоолор. Сӧс, ӱйе. Ӱсти туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: тоолорды, ӱренген состӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолдорды оҥдоп, ӱстинеҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱни бичип ӱренери; ӱренер предметке јилбӱзин бийиктедери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: јаан улусла, кураа балдарла кожо нак иштеер, ачынышту айалга тӧзӧбӧс, блаашту керекти токыналу јартап ийер билгир таскадары.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): диалог ло монолог куучында туружып, ӧскӧ улустын куучынын оҥдооры;
Бойын башкарынар турулталар (регул): уроктыҥ амадузын тургузып, бӱдӱрген ижиниҥ турултазын јартап билерине ӱренери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): библиотекада балдар керегинде куучындап, тексттеҥ јаҥы билгирлер аларына темигери.
Предметный ӱредӱ турулта: Оос ло бичиир эрмек-куучын, эрмек деп оҥдомолдорды такып јартап, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолды оҥдоп, схема ажыра кӧргӱзип, ӱсти туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичип ӱренери, бирдеҥ бешке јетире тоолорды ӱренип, оогош эрмектер тургузып, сӧстӧрди ӱйелерге бӧлип, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: Бир, эки, ӱч, тӧрт, беш, канча?, кӧп.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (12-чи ле 13-чи бӱк), јуруктар, пропись (5 бӱк), кӱн, тоолор.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске ойто ло кӱн айылдап келди. Оогош кӱничектерди талдап, кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди озолондыра белетеп алар, бир канча урокко тузаланар) | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Доскодо не бар эмтир? Јазап кӧрӱгер (доскодо кӱнниҥ јанында бичик, пропись, ӱстинеҥ бӱктӱ кичинек тӱс чийӱни кӧргӱскен таныктардыҥ ӱйе бӱги, библиотеканыҥ ичин кӧргӱскен јурук, тоолор). − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, куучындап, тоолоп ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, библиотекада балдар нени эдип турганы керегинде кучындап, бичип, эрмектер тургузып, тоолоп ӱренерис. | Сурактарга каруу бередилер.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. − Јакшы, јакшы јакшы ба? − Јакшы амыр јадар ба? − Эзен, эзен, эзен бе? − Эзен амыр јадар ба? (балдар ӱредӱчини ээчий айдат) 2. Билгирлерди эске алып, чокымдаары. − Сурактарга каруу беригер (озо балдарды орток куучынга кийдирет, оныҥ кийнинде бичиктиҥ 12-чи ле 13-чи бӱгин ол эмезе јурук тузаланат): − Эмди такып мени ээчий јаҥы сӧстӧрди айдыгар: бичик, бичиктӧс, будук, барат, ӱренет, балдар, бар, уул, кыс, јакшы болзын. − Ойто катап кӧчӱригер: кычыр − … , кычырат − … , отур − … , тур − … , турат − … , ол − … , оныҥ ады − … , уул − … , кыс − … , јакшы болзын − … . − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: стой, стоит, садись, сидит, досвидание, читай, он, она. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. |
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер.
|
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы темала таныштырары. − Ойто катап эске алынып ийектер. Кажы ла кижи куучындап јат. Бистиҥ эрмек-куучыныс оос ло бичиир эрмектеҥ турат. Эрмек недеҥ турат? − Чын, сӧстӧрдӧҥ. Сӧстӧр ӱйелердеҥ турат. А кажы ла сӧсти бис ӱйелерге бӧлӱп ийерис. − Бу не? − Бу пенал. (12-чи бӱкле иш) − Пенал деп сӧстӧ канча табыш? − Пенал деп сӧстӧ кандый табыштар бар? – Ӱндӱ, туйук. − Пенал деп сӧсти колло ӱйелерге бӧлӱп кӧрӧктӧр. Канча ӱйе болды? − Эйе, пенал деп сӧстӧ 2 ӱйе (балдарды сӧстӧрди ӱйелерге бӧлӱп ӱредет: колдордыҥ болужыла, ээк тӧмӧн тӱжериле, ӱндӱлердиҥ тоозыла, схема ажыра кӧргӱзет). Ајару: ондый ок ишти будук, ручка, кисточка, бичик деп сӧстӧрлӧ ӧткӱрер, чаазынга схемазын јурадар. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Бу не? − Бу тоолор. − Кем алтай тилле тоолоп билер? − Мени ээчий айдыгар: бир, эки, ӱч, тӧрт, беш, канча?, кӧп (кандый бир предметный јуруктарла кӧргӱзӱ эдет). − Кем тоолоп берер? Эмди кайра тоолоп кӧрӧктӧр (тоолор керегинде К.Э. Тепуковтыҥ тургускан видеоойынын кӧргӱзет). Ойын «Кем тӱрген?» (бир бала тооны сананып алат, артакандары табат, башкараачы бала јӧп болзо, эйе деп айдат, јӧп эмес болзо, јок деп айдат, кем таап алар башкараачы болот). | Сурактарга каруу бергилейт.
Табыштарла, таныктарла, ӱйелерле иштегилейт.
Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар.
Тил темиктирер ойынга туружадылар. |
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Бичикле, сурактарла иш. − Јурукта канча уул? − Јурукта 4 уул. − Столдо канча бичик (ручка)? − Столдо эки бичик. − Шкафта канча бичик? − Шкафта кӧп бичик. − Сенде ручка (пенал, бичик, будук, карандаш) бар ба? − Сенде канча ручка (пенал, бичик, будук, карандаш)? Ајару: сурактарла ишти ӱренчиктердиҥ ортозында база ӧткӱрер. Бичиир иш. −Иштеер тетрадьты ачып ийгер. Бис бӱгӱн ӱсти туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичип ӱренерис. Бисте эки иштеер јол ло болушчы јол бар: ӱстиги јол ло алдындагы иштеер јол. Ӱстинеҥ туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бис бичиир јолдордыҥ тал ортозынаҥ баштап, эмеш кыйын ӱстиги болушчы јолго јетире апарала, сол јаны јаар бӱктерис. Бӱктеген чийӱни алдындагы иштеер јолго јетире апарар. Мени ээчий кейге бичигер, бойыгардыҥ алаканыгарга бичигер. – Эмди бичиир тетрадьта иштеп јадыгар (ӧй артып турза, ӧҥдӱ каранадаштарла јуруктарды јурадар). | Ӱредӱчини ээчий айдадылар. Сурактарга каруу бередилер.
Бичиир иш ӧткӱредилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Мени ээчий айдыгар: бир, эки, ӱч, тӧрт, беш, канча?, кӧп. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: 1, 2, 3, 4, 5, много, сколько?. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
5 урок
Тема: Бистиҥ тӧрӧлис – Россия. Сӧс лӧ ӱйе. Алды туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: тоолорды, ӱренген состӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолдорды оҥдоп, алды туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: ӱренер предметке јилбӱзин бийиктедери.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): сурактар тургузып, сурактарга каруу берип, кожо отурган балдардыҥ, ӱредӱчиниҥ куучынын оҥдоорына темигери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): бойыныҥ сананганын айдып, айтканын керелеп, иштиҥ једимдерин, једикпестерин јартап билерине ӱренери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): библиотекада балдар керегинде куучындап, јаҥы сӧстӧр ажыра сӧзлигин байыдып, бичикле, прописьле иштеп таскамал алары.
Предметный ӱредӱ турулта: оос ло бичиир эрмек-куучын, эрмек деп оҥдомолдорды такып јартап, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолды оҥдоп, схема ажыра кӧргӱзип, алды туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичип ӱренери, оогош эрмектер тургузып, сӧстӧрди ӱйелерге бӧлип, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: Кебедел, мааны, мениҥ, тӧрӧлим, јаан, тӧс кала, јаан, јададым.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (5-чи бӱк), јуруктар, пропись (5 бӱк), кӱн, тоолор.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске кӱн ле булуттар айылдап келди. Кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди ле булуттарды озолондыра белетеп алар, бир канча урокко тузаланар) | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Бичикте не јуралган? Јазап кӧригер. − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, Москва, Россия керегинде куучындап ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, Москва, Россия керегинде куучындап, бичип, эрмектер тургузып ӱренерис. | Сурактарга каруу бередилер.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. − Јакшы, јакшы јакшы ба? − Јакшы амыр јадар ба? − Эзен, эзен, эзен бе? − Эзен амыр јадар ба? (балдар ӱредӱчини ээчий айдат, ӱлгерди эске алынат) 2. Билгирлерди эске алып, чокымдаары. − Мени ээчий айдыгар: бир, эки, ӱч, тӧрт, беш, канча?, кӧп. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: 1, 2, 3, 4, 5, много, сколько?. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. | Ӱредӱчи ээчий айдып, тилин темиктиредилер
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Мени ээчий айдыгар: кебедел, мааны, мениҥ, тӧрӧлим, јаан, тӧс кала, јададым (ӱредӱчи бичикте јуруктарла кӧргӱзет). − Мааны (кебедел) кандый? – Мааны (кебедел) јараш, јаан. − Тӧрӧл (тӧс кала) кандый? − Тӧрӧл јаан, јакшы, јараш. − Бу Москва. Москва кандый? – Москва јараш … − Менле кожо алтай тилдеҥ орус тилге кӧчӱрип кӧрӧктӧр: јараш Москва, мениҥ тӧрӧлим, мен россиянин, јараш мааны, јаан кебедел. − Эмди кайра орус тилдеҥ алтай тилге кӧчӱригер: красивая Москва, моя Родина, я россиянин, столица России, я живу в России (ӱредӱчи бу ишке тилин орто кеминде билер балдардыҥ билгирине ајару эдет). Текстле иш. − Куучынды угыгар, куучындап кӧригер: Бу Москва. Ол Россияныҥ тӧс калазы. Россия мениҥ тӧрӧлим. Ол јаан. Мен Россияда јададым. Мен россиянин (ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). | Ӱредӱчини ээчий айдадылар.
Сурактарга каруу бергилейт.
Текстле иштегилейт. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар. |
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. − Бу Москва. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Россия мениҥ тӧрӧлим. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Москва (кебедел, тӧрӧлим) деп сӧстӧ канча ӱйе? Схемала кӧргӱзигер. 2. Бичиир иш (5 бӱк). −Прописьти ачып ийгер. Бис бӱгӱн алды туйук бӱктӱ тӱс чийӱни бичип ӱренерис. Бисте эки иштеер јол ло болушчы јол бар: ӱстиги јол ло алдындагы иштеер јол. Алды туйук бӱктӱ тӱс чийӱни ӱстиги бичиир јолдоҥ баштап, алдыгы болушчы јолго јетирел, сол јаны јаар бӱктеер. Оны чала кыйын тартып, бичиир јолдыҥ тал-ортозына јетирер. Туйук бӱктиҥ чийӱлери алдындагы бичиир јолдо чалыжып јат. Мени ээчий кейге бичигер, бойыгардыҥ алаканыгарга бичигер. – Эмди прописьте иштеп јадыгар (бичидет, болужат, такып јартайт). | Грамматикала ӱренген теманы јартайдылар.
Бичиир тетрадьта иштейдилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Мени ээчий айдыгар: кебедел, мааны, мениҥ, тӧрӧлим, јаан, тӧс кала, јаан, јададым. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧрӱгер: флаг, родина, столица, большая столица, моя родина. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ле булуттар ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
6 урок
Тема: Тӧрӧл јерим. Сӧс лӧ ӱйе. Јаан ла кичинек суйман тегерикти бичиири.
Уроктыҥ амадузы: Тӧрӧл јери керегинде ӱренген состӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолдорды оҥдоп, јаан ла кичинек суйман тегерикти бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: јакшыга тартылар, јакшыны баалаар, сезер кӱӱн таскадары.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): бойыныҥ айдарга турганын јарт тургузып ла тексттерди оосло, бичип тургузарына темигери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): ӱредӱге бӱдӱрер иштердиҥ учурын ла керектӱзин оҥдоп бӱдӱрерине темигери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): башка-башка бӱдӱмдӱ јетирӱлердеҥ керектӱзин табарына ӱренери.
Предметный ӱредӱ турулта: Оос ло бичиир эрмек-куучын, эрмек деп оҥдомолдорды такып јартап, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолды оҥдоп, схема ажыра кӧргӱзип, јаан ла кичинек суйман тегерикти бичиирине ӱренери, оогош эрмектер тургузып, сӧстӧрди ӱйелерге бӧлип, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: Алтайым, оогош, кырлар, суулар, агаштар.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (6-чы ла 7-чи бӱк), јуруктар, пропись (5 бӱк), кӱн, тоолор.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске кӱн ле булуттар айылдап келди. Кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди ле булуттарды озолондыра белетеп алар, бир канча урокко тузаланар) | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Бичикте не јуралган? Јазап кӧригер. − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, тӧрӧл јери, Алтай керегинде куучындап ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, тӧрӧл јер, Алтай керегинде кучындап, бичип, эрмектер тургузып ӱренерис. | Сурактарга каруу бередилер.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт, ты, ӧт, ӱт, ыт. Энем ӧскӧн Эне Алтай! Адам јӱрген Ада Алтай! (Т.Б.Шинжин) (балдар ӱредӱчини ээчий айдат, ӱлгерди ӱндерин солып айдат: јабыс ӱнле, тыҥыда, сӱӱнип, суракту) 2. Билгирлерди эске алып, чокымдаары. − Мени ээчий айдыгар: кебедел, мааны, мениҥ, тӧрӧлим, јаан, тӧс кала, јаан, јададым. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдыгар: флаг, родина, столица, большая столица, моя родина (балдар кӧчӱрет). − Јурукла куучындап беригер (балдардыҥ куучынын угат). − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. | Ӱредӱчи ээчий айдып, тилин темиктиредилер
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Мени ээчий айдыгар: Алтайым, оогош, кырлар, суулар, агаштар (ӱредӱчи бичикте јуруктарла кӧргӱзет). − Кала кандый? − Кала оогош, јакшы, јараш. − Бу јурукта не бар? – Јурукта кыр, агаш, суу бар. − Кыр (суу, агаш, кала) кандый? − Менле кожо алтай тилдеҥ орус тилге кӧчӱрип кӧрӧктӧр: јараш Алтай, мениҥ тӧрӧлим, мен Алтай, оогош кырлар, јаан кырлар, јараш суу, јаан агаш. − Эмди кайра орус тилдеҥ алтай тилге кӧчӱрип кӧрӧктӧр: красивый Алтай, моя Родина, Алтай моя Родина, я алтаец, маленькие горы, красивая река, большое дерево (ӱредӱчи бу ишке тилин орто кеминде билер балдардыҥ билгирине ајару эдет). | Ӱредӱчини ээчий айдадылар.
Сурактарга каруу бергилейт.
|
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Текстле иш. − Бу не? − Бу Алтай. − Алтай кандый? − Алтай јаан (оогош) јараш. − Алтайда не бар? − Алтайда кырлар, суулар, агаштар бар. − Алтай мениҥ Тӧрӧлим. Ол мениҥ оогош Тӧрӧлим (ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. − Бу Алтай. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Алтайда кырлар, суулар, агаштар бар. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Агаш (кырлар, суулар) деп сӧстӧ канча ӱйе? Схемала кӧргӱзигер. 3. Бичиир иш (6 бӱк). −Прописьти ачып ийгер. Бис бӱгӱн јаан ла кичинек суйман тегерикти бичип ӱренерис. Бисте эки иштеер јол ло болушчы јол бар: ӱстиги јол ло алдындагы иштеер јол. Јаан суйман тегерикти ӱстиги болушчы јолдыҥ алдынаҥ баштап, сол јаны јаар тегерийте эбиртип, алдындагы бичиир јолго јетире апарала, оноҥ ары јаан тегерийте эбиртип баштаган јерге јетире тегерийте апарар. – Кичинек суйман тегерикти ӱстиги бичиир јолдыҥ алдынаҥ баштап, сол јаны јаар тегерийте эбиртип, алдындагы бичиир јолго јетире апарала, оноҥ оҥ јааны јаар тегерийте эбиртип, баштаган јолго јетире тегерийте апарар. Мени ээчий кейге бичигер, бойыгардыҥ алаканыгарга бичигер. – Эмди прописьте иштеп јадыгар. | Текстле иштегилеп јадылар.
Грамматикала ӱренген теманы јартайдылар.
Бичиир тетрадьта иштейдилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Мени ээчий айдыгар: Алтайым, оогош, кырлар, суулар, агаштар. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдыгар: красивый Алтай, моя Родина, Алтай моя Родина, я алтаец, маленькие горы, красивая река, большое дерево. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. − Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ле булуттар ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
7 урок
Тема: Садта. Танык ла табыш. Јаан ла кичинек сол јарым суйман тегерикти бичиири.
Уроктыҥ амадузы: Садта агаштар, аламалар керегинде ӱренген сӧстӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, танык ла табыш деп оҥдомолдорды оҥдоп, јаан ла кичинек сол јарым суйман тегерикти бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: јаан улусла, кураа балдарла кожо нак иштеер, ачынышту айалга тӧзӧбӧс, блаашту керекти токыналу јартап ийер билгир таскадары.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): бойыныҥ айдарга турганын эрмек-куучынныҥ амадузына келиштире јарт тургузар ла текстерди оосло, бичип тургузаарына темигери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): јӧп эмес сурактардыҥ ааына токыналу чыгып, бирлик иште кем нени эдерин ӱлежип, бой-бойыныҥ эткенин ширтеп билерине ӱренери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): керектӱ јетирӱни табарга, бириктире кӧрӱп, керектӱзин талдап, бичикле тузаланып билерине темигери;
Предметный ӱредӱ турулта: Оос ло бичиир эрмек-куучын, эрмек деп оҥдомолдорды такып јартап, сӧс лӧ ӱйе деп оҥдомолды оҥдоп, схема ажыра кӧргӱзип, јаан ла кичинек сол јарым суйман тегерикти бичиирине ӱренери, оогош эрмектер тургузып, сӧстӧрди ӱйелерге бӧлип, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: Агаш, алама, ӧзӧт, кызыл, сары, јажыл, мениҥ адым, кандый ӧҥдӱ.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (8-чи бӱк), јуруктар, пропись (7-чи бӱк), кӱн, тоолор.
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске кӱн ле булуттар айылдап келди. Кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди ле булуттарды озолондыра белетеп алар, бир канча урокко тузаланар) | Балдар эзендежет Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Табышкактарды табыгар, уроктыҥ темазын адагар:
| Белым цветёт,
Зелёным висит,
Красным падает (яблоко) | Ак ӧҥлӧ чечектейт, Јажыл ӧҥдӱ турат, Кызыл ӧҥдӱ тӱжет. Ол не? (алама) | − Бичикте не јуралган? Јазап кӧригер. − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, кычырып, сад, аламалар керегинде куучындап ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, сад, аламалар керегинде куучындап, јаан ла кичинек сол јарым суйман тегерикти бичип, эрмектер тургузып ӱренерис. | Табышкакты табадылар. Сурактарга каруу бередилер. Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. Энем ӧскӧн Эне Алтай! Адам јӱрген Ада Алтай! (Т.Б.Шинжин) (балдар ӱредӱчини ээчий айдат, ӱлгерди ӱндерин солып айдат: јабыс ӱнле, тыҥыда, сӱӱнип, суракту) 2. Билгирлерди эске алып, чокымдаары. Сӧстӧрди, сӧсколбуларды ӱредӱчиниҥ кийнинеҥ айдадылар, кӧчӱредилер. − Мени ээчий айдыгар: Алтайым, оогош, кырлар, суулар, агаштар. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: маленький, горы, реки, деревья, красивый Алтай, моя Родина, Алтай моя Родина, я алтаец, маленькие горы, красивая река, большое дерево. Ӱредӱчи јурукла иштейт, сурактар сурайт, ӱренчиктер кару берет. − Бу не? − Бу (кыр, суу, айыл, агаш, Алтай). − Бу кыр (суу, айыл, агаш, Алтай) ба? − Јок, бу суу. − Кыр (суу, айыл, агаш, Алтай) кандый? − Кыр јаан (оогош, кичинек, јараш). − Бу јалаҥ. Јалаҥда не бар? − Јалаҥда чечек, агаш бар. Ӱредӱчи грамматикала ӱренген теманы быжулайт. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Јурукла Алтай керегинде куучындап беригер (ӱренчиктердиҥ куучынын угат). − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. | Ӱредӱчи ээчий айдып, тилин темиктиредилер
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер. Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Мени ээчий айдыгар: агаш, алама, ӧзӧт, кызыл, сары, јажыл, мениҥ адым, оныҥ ады, кандый ӧҥдӱ (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, сӧсколбулар тургустырат) Бичикте јурукла иш (башка јурук тузаланарга јараар, ӱредӱчи бичикте јурукты кӧргӱзет, сурактар сурайт). − Бу не? – Бу агаш. − Агаш кандый ӧҥдӱ? – Агаш јажыл ӧҥдӱ. − Агашта не ӧзӧт? − Агашта алама ӧзӧт. − Алама кандый ӧҥдӱ? − Алама кызыл ӧҥдӱ. − Бу кем? – Бу уул (кыс). − Оныҥ ады кем? – Оныҥ ады Амаду. − Сениҥ адыҥ кем? – Мениҥ адым Айана. − Јурукта канча кыс (уул)? − Јурукта 2 кыс (5 уул). − Јерде аламаларды чотогор. (Балдар оосло чоттойт) − А слерде сад бар ба? − А слердиҥ садта не бар? − Слердиҥ садта алама (груша, вишня) ӧзӧт пӧ? | Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, сӧсколбулар, эрмектер тургузадылар.
Бичикте јурукла иштегилейт. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар. |
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Текстле иш. − Бу сад. Сад јаан (оогош) јараш. Садта агаштар ӧзӧт. Агашта аламалар бар. Балдар аламалар јууйт. (Ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. − Садта агаштар ӧзӧт. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Агашта аламалар бар. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Агаш (алама) деп сӧстӧ канча ӱйе? Схемала кӧргӱзигер. − Агаш деп сӧстӧ канча табыш? – 4 табыш. − Агаш деп сӧстӧ канча танык? – 4 танык. − Табышты бис угадыс, таныкты бис бичип јадыс. − Алама деп сӧстӧ канча табыш, канча танык? – 5 табыш, 5 танык. 3. Прописьле иш (7 бӱк). −Прописьти ачыгар. Бис бӱгӱн јаан ла кичинек сол јарым суйман тегерикти бичиирине ӱренерис. Бисте эки иштеер јол ло болушчы јол бар: ӱстиги јол ло алдындагы иштеер јол. Јаан сол јарым суйман тегерикти ӱстиги болушчы јолдыҥ алдынаҥ баштап, сол јаны јаар тегерийте эбиртеле, алдындагы бичиир јолго јетире апарар. Оноҥ оҥ јаны јаар тегерийте эбиртип, бичиир јолло бир эмеш апарар. – Кичинек сол јарым суйман тегерикти ӱстиги бичиир јолдыҥ алдынаҥ баштап, сол јаны јаар тегерийте эбиртеле, алдындагы бичиир јолго јетире апарар. Оноҥ оҥ јаны јаар тегерийте эбиртип, бичиир јолло бир эмеш апарар. Мени ээчий кейге бичигер, бой-бойыгардыҥ белигерге бичигер (пластилиннеҥ эдерге јараар). – Эмди прописьте иштеп јадыгар. | Текстле иштейдилер.
Грамматикала ӱренген теманы јартайдылар.
Бичиир тетрадьта иштейдилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Мени ээчий айдыгар: агаш, алама, ӧзӧт, кызыл, сары, јажыл, мениҥ адым, оныҥ ады, кандый ӧҥдӱ. − Орус тилге кӧчӱригер: јараш агаш, јаан агаш, оогош агаш (сад), кызыл (јажыл) алама, кандый ӧҥдӱ, мениҥ адым, оныҥ ады, 3 уул, 5 кыс. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: красивое (большое, маленькое, зеленое) дерево, красное (зеленое) яблоко, 3 девочки, 5 мальчиков, меня зовут, его зовут. − Јуркта сад керегинде куучындап беригер. (Ӱредӱчи балдарды угат) − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Сӧстӧрдӧҥ бис … (эрмек) тургузадыс. − Сӧстӧрди бис … (ӱйелерге) бӧлӱп јадыс. − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ле булуттар ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
8 урок
Тема: Магазинде. Ӱндӱ ле туйук табыштар. Јаан ла кичинек оҥ јарым суйман тегерикти бичиири.
Уроктыҥ амадузы: Магазин, аш-курсак керегинде ӱренген состӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, ӱндӱ ле туйук табышар деп оҥдомолдорды оҥдоп, јаан ла кичинек оҥ јарым суйман тегерикти бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: ӱредӱ ишке, алтай тилге јилбӱзин бийиктедери.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): сурактар тургузып, сурактарга каруу берип, куучыныды улалтарына, куучында туружып, билгирлерин быжуларына темиктирери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): уроктыҥ амадузын тургузып, таҥынаҥ ӱредӱ ижиниҥ турултазын кемјип, нӧкӧрлӧриниҥ ижине чындык ајару эдерине ӱренери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): сӧзликле, текстле иштеерине, тӱҥдештирӱ иш ӧткӱрерине темиктирери.
Предметный ӱредӱ турулта: сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, ӱндӱ ле туйук табыш деп оҥдомолдорды оҥдоп, јаан ла кичинек оҥ јарым суйман тегерикти бичип, оогош эрмектер, текст тургузып, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: Садучы, тус, сӱт, калаш, табыш, канча, каймак, балык, суу.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (9-чи бӱк), јуруктар, пропись (7-чи ле 8-чи бӱк), кӱн, предметный јуруктар «Аш-курсак», сюжетный јурук «Магазин».
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгӱн биске кӱн ле булуттар айылдап келди. Кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер.
| Балдар эзендежет. Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Табышкактарды табыгар, уроктыҥ темазын адагар: | Мы пошли купить продукты: Молоко, сметану, фрукты На кассу все несем в корзине. Мы в продуктовом … (магазине) Мы заходим в магазин. Человек там есть один, Нам подскажет, что купить, Сколько нужно заплатить. Кто же этот человек? Ну, конечно … (продавец) | Аш-курсак алып бардыс. Сӱт, каймак, калаш, конфет … Корзинага ӱзе салдыс, Кассага јетирдис. (магазин) Магазинге бис кирдис. Солун кижи уткуды. Нени алар, канча тӧлӧр Ӱзе айдып ол берди. (садучы) | − Бичикте не јуралган? Јазап кӧригер. − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, кычырып, магазин, аш-курсак керегинде куучындап ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, магазин, аш-курсак керегинде куучындап, ӱндӱ ле туйук табыштарды ылгаштырып, јаан ла кичинек оҥ јарым суйман тегерикти бичип, эрмектер, текст тургузып ӱренерис. | Табышкакты табадылар.
Сурактарга каруу бередилер. Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. Аш-курсак алып бардыс. Сӱт, каймак, калаш, конфет … Корзинага ӱзе салдыс, Кассага јетирдис. (балдар ӱредӱчини ээчий айдат, ӱлгерди ӱндерин солып айдат: јабыс ӱнле, тыҥыда, сӱӱнип, суракту) 2.Билгирлерди эске алып, чокымдаары. Сӧстӧрди, сӧсколбуларды ӱредӱчиниҥ кийнинеҥ айдадылар, кӧчӱредилер. − Мени ээчий айдыгар: агаш, алама, ӧзӧт, кызыл, сары, јажыл, мениҥ адым, оныҥ ады, кандый ӧҥдӱ (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, сӧсколбулар тургустырат) Ӱредӱчи јурукла иштейт, сурактар сурайт, ӱренчиктер каруу берет. − Бу не? – Бу агаш. − Агаш кандый ӧҥдӱ? – Агаш јажыл ӧҥдӱ. − Агашта не ӧзӧт? − Агашта алама ӧзӧт. − Алама кандый ӧҥдӱ? − Алама кызыл ӧҥдӱ. − Бу кем? – Бу уул (кыс). − Оныҥ ады кем? – Оныҥ ады Амаду. − Сениҥ адыҥ кем? – Мениҥ адым Айана. − Јурукта канча кыс (уул)? − Јурукта 2 кыс (5 уул). − Јерде аламаларды чотогор. (Балдар оосло чоттойт) − А слерде сад бар ба? − А слердиҥ садта не бар? − Слердиҥ садта алама (груша, вишня) ӧзӧт пӧ? Текстле иш. − Бу сад. Сад јаан (оогош) јараш. Садта агаштар ӧзӧт. Агашта аламалар бар. Балдар аламалар јууйт. (Ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. − Садта агаштар ӧзӧт. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Агашта аламалар бар. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Агаш (алама) деп сӧстӧ канча ӱйе? Схемала кӧргӱзигер. − Агаш деп сӧстӧ канча табыш? – 4 табыш. − Агаш деп сӧстӧ канча танык? – 4 танык. − Табышты бис угадыс, таныкты бис бичип јадыс. | Ӱредӱчи ээчий айдып, тилин темиктиредилер
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Мени ээчий айдыгар: садучы, тус, сӱт, калаш, табыш, канча, каймак, балык, суу (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, сӧсколбулар тургустырат). Бичикте јурукла иш (башка јурук тузаланарга јараар, ӱредӱчи бичикте јурукты кӧргӱзет, сурактар сурайт). − Бу не? – Бу магазин. − Магазинде кем бар? – Магазинде кыс, садучы, уул бар. − Магазинде канча кыс (уул, садучы) бар? – Магазинде 2 кыс (уул) бар. − Јурукта не бар? – Јурукта калаш, сӱт, тус … бар. − Бу кем? – Бу уул (кыс). − Оныҥ ады кем? – Оныҥ ады Айару. − Айару нени эдет? – Айару садыжат. − Айару нени алды? − Айару калаш, сӱт алды. − Слерде магазин бар ба? – Эйе (јок) бисте магазин бар (јок). − Магазинде не бар? – Магазинде … бар. | Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, сӧсколбулар, эрмектер тургузадылар. Бичикте јурукла иштегилейт. Сурактарга каруу бередилер.
|
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Текстле иш. − Бу магазин. Магазин јаан (оогош) јараш. Магазинде аш-курсак садат. Магазинде калаш, сӱт, тус … бар. Балдар калаш алат. (Ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. − Магазинде калаш бар. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Айару калаш алат. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Калаш (тус) деп сӧстӧ канча ӱйе? Схемала кӧргӱзигер. − Калаш деп сӧстӧ канча табыш? – 5 табыш. − Калаш деп сӧстӧ канча танык? – 5 танык. − Табышты бис угадыс, таныкты бис бичип јадыс. − Табыштар ӱндӱ ле туйук болот. Туйук табышты айтканда, ӱн будакталып оостоҥ чыгат, ӱндӱ табышты айтканда ӱн оостоҥ јайым чыгат. − Кандый ӱндӱ табыштар билеригер? − Кандый туйук табыштар билеригер? (ӱредӱчи таныктарды кӧргӱзет, јетире јартамал берет) − Бичикте сӧстӧргӧ ајару эдигер. Тус (сӱт, калаш) деп сӧстӧ канча ӱндӱ табыш? Канча туйук табыш? (оосло ылгамал эдедилер, ӧҥдӱ карандаштарла пропиське јураарга јараар) 5. Ойын «Табышты тап». − Эмди ойноп ийектер. Ӱндӱ табыш айтсам, бир катап тажынып јадыгар, туйук табыш айтсам эки катап тажынадар. 6. Прописьле иш (8-чи бӱк). − Прописьти ачып ийгер. Јаан ла кичинек оҥ јарым суйман тегерикти бичиирине ӱренерис (эки иштеер јолдыҥ аҥылузын такып јартаар). − Јаан оҥ јарым суйман тегерикти ӱстиги болушчы јолдыҥ алдынаҥ баштап, оҥ јаны јаар тегерийте эбиртеле, алдындагы бичиир јолго јетире апарар. Оноҥ сол јаны јаар тегерийте эбиртип, бичиир јолло бир эмеш апарар. − Кичинек оҥ јарым суйман тегерикти ӱстиги иштеер јолдыҥ алдынаҥ баштап, оҥ јаны јаар тегерийте эбиртеле, алдындагы бичиир јолго јетире апарар. Оноҥ сол јаны јаар тегерийте эбиртип, бӱктеп салар. Мени ээчий кейге бичигер, колыгарга бичигер (пластилиннеҥ эдерге јараар). – Эмди прописьте иштеп јадыгар. | Текстле иштегилейт. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар.
Грамматикала ӱренген теманы быжулап јадылар.
Ойынга туружадылар.
Бичиир тетрадьта иштейдилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| Мени ээчий айдыгар: садучы, тус, сӱт, калаш, табыш, канча, каймак, балык, суу (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, сӧсколбулар тургустырат). Ойын «Магазинде». − Бу магазин. Мен садучы. Кем садыжар? (ээчий-деечий ойногылап јат). − Сеге не керек? – Калаш керек. − Сеге канча калаш керек? – Меге бир калаш керек. − Сӱт керек пе? – Јок, меге бир килограмм конфет керек. (сӧстӧрди, орток куучында эрмектерди солыыр) − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Ӱндӱ табыштар … . − Туйук табыштар … . − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ле булуттар ажыра кӧргӱзигер (балдар сана-кӱӱнин кӧргӱзет). | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
9 урок
Тема: Циркте. Кату ла јымжак ӱндӱ табыштар. Сол јаны бӱктӱ тура чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: Цирк, тындулар керегинде ӱренген сӧстӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, ӱндӱ ле туйук табыш деп оҥдомолдорды эске алып, кату ла јымжак ӱндӱ табыштарды ылгаштырып темигери, сол јаны бӱктӱ тура чийӱни бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: ӱредӱ ишке јилбӱзин бийиктедери, таҥынаҥ бийик једимдерге једерге албаданары.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): сурактар тургузып, сурактарга каруу берип, текстле иштеерине темигери;
Бойын башкарынар турулталар (регул): уроктыҥ амадузын тургузып, таҥынаҥ ӱредӱ ижиниҥ турултазын кемјип, нӧкӧрлӧриниҥ ижине чындык ајару эдерине ӱренери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): цирк, тындулар керегинде куучындап, јаҥы сӧстӧр ажыра сӧзлигин байыдып, бичикле, прописьле иштееери аайынча таскамал алары.
Предметный ӱредӱ турулта: сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, јымжак ла кату ӱндӱ табыш деп оҥдомолдорды оҥдоп, сол јаны бӱктӱ тура чийӱни бичип, оогош эрмектер, текст тургузып, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: ийт, айу, бар, киске, калыйт, ойнойт, јымжак (кату) табыш, ат.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (10-чи бӱк), јуруктар, пропись (8-чи бӱк), кӱн, предметный јуруктар «Тындулар», сюжетный јурук «Цирк» (ол эмезе презентация).
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске кӱн ле булуттар айылдап келди. Кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. | Балдар эзендежет. Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Табышкактарды табыгар, уроктыҥ темазын адагар:
| Вот большой и круглый дом.
Ой, какое место!
Ведь всегда ребятам в нем
Очень интересно.
В этом доме непременно
Есть и звери, и арена. (цирк) | Кандый јаан, јараш тура. Ой, кандый јер! Балдар мында толтыра, Олорго мында јилбилӱ. Бу турада јаантайын: Аҥдар, арена бар. (цирк) | − Бичикте не јуралган? Јазап кӧригер. − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, кычырып, цирк, тындулар керегинде куучындап ӱренерис) − Эйе, бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, циркте тындулар керегинде куучындап, сол јаны бӱктӱ тура чийӱни бичип, эрмектер тургузып ӱренерис. | Табышкакты табадылар.
Сурактарга каруу бередилер.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. Кандый јаан, јараш тура. Ой, кандый јер! Балдар мында толтыра, Олорго мында јилбилӱ. Бу турада јаантайын: Аҥдар, арена бар. (балдар ӱредӱчини ээчий айдат, ӱлгерди ӱндерин солып айдат: јабыс ӱнле, тыҥыда, сӱӱнип, суракту) 2.Билгирлерди эске алып, чокымдаары. Сӧстӧрди, сӧсколбуларды ӱредӱчиниҥ кийнинеҥ айдадылар, кӧчӱредилер. − Мени ээчий айдыгар: садучы, тус, сӱт, калаш, табыш, канча, каймак, балык, суу (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, сӧсколбулар тургустырат). Ӱредӱчи јурукла иштейт, сурактар сурайт, ӱренчиктер каруу берет. − Бу не? − Бу магазин. − Магазин кандый? − Магазин јаан … . − Бу магазинде не бар? − Магазинде калаш … бар. − Бу кем? − Бу садучы (кыс, уул). Ӱредӱчи грамматикала ӱренген теманы быжулайт. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Ӱндӱ табыштар … . − Туйук табыштар … . | Ӱредӱчи ээчий айдып, тилин темиктиредилер
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер, грамматикала ӱренген теманы быжулайдылар. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Мени ээчий айдыгар: ийт, айу, бар, киске, калыйт, ойнойт, јымжак (кату) табыш, ат (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, јурукла кӧргӱзет, сӧсколбулар тургустырат). Бичикте јурукла иш (башка јурук тузаланарга јараар, ӱредӱчи бичикте јурукты кӧргӱзет, сурактар сурайт). − Бу не? − Бу цирк. − Циркте не бар? – Циркте ат (айу, киске, ийт, бар, тюлень, мечин, слон) бар. − Бу не? − Бу ат (айу, киске, ийт, бар, тюлень, мечин, слон). − Ат нени эдет? − Ат калыйт. Текстле иш. − Бу цирк. Цирк јаан (оогош) јараш. Циркте кӧп тындулар бар. Циркте клоундар, акробаттар бар. Слон шарла ойнойт. Айу великле маҥтадат. Ат калыйт. (Ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). | Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, сӧсколбулар, эрмектер тургузадылар.
Бичикте јурукла иштегилейт. Сурактарга каруу бередилер.
Текстле иштегилейт. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар.
|
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Грамматикала ӱренген теманы быжулаары. − Слон деп сӧстӧ канча табыш? – 4 табыш. − Слон деп сӧстӧ канча танык? – 4 танык. − Табышты бис угадыс, таныкты бис бичип јадыс. − Слон деп сӧстӧ канча ӱндӱ табыш, канча туйук табыш? – 3 туйук табыш, 1 ӱндӱ табыш. − Ӱндӱ табыштар јымжак ла кату болот (таныктар ла табыштар ажыра кӧргӱзет, ӧҥдӧрин јартайт). − Јымжак ӱндӱлер … − Кату ӱндӱлер … (бар, ийт, айу деп сӧстӧрдиҥ табыштарын ӧҥдӱ карандаштарла чаазынга јурадар, ӱредӱчи јымжак ла кату ӱндӱлерге ајару эдет ) Ойын «Табышты тап» (јымжак ӱндӱ табышты укканда бир катап тажынадылар, кату ӱндӱ табышты укканда эка катап тажынадылар, балдарга јарт болзын деп, 3 ол эмезе 2 табыштаҥ турган сӧстӧр алар: айу, ийт, бар, слон, киске, ат, мяч, шар, цирк, агас). 3. Прописьле иш (8 бӱк). −Прописьти ачып ийигер. Бис бӱгӱн сол јаны бӱктӱ тура чийӱни бичиирине ӱренерис. Сол јаны јаар бӱктӱ туура чийӱни ӱстиги болушчы јолдыҥ бир эмеш алдынаҥ баштап, болушчы јолго јетиреле ,сол јаны јаар бӱктеер. Оноҥ болушчы јолло тӱс апарар (ээчий кейге ле пропиське бичидер, пластилинле јазадар). | Грамматикала ӱренген теманы јартайдылар.
Ойынга туружадылар.
Бичиир тетрадьта иштейдилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Мени ээчий айдыгар: ийт, айу, бар, киске, калыйт, ойнойт, јымжак (кату) табыш, ат. − Орус тилге кӧчӱригер: јараш ийт, јаан слон, оогош киске, ак кат, бир киске. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: красивый (большой, маленький) слон, белая лошадь, 1 слон, 2 тигра … − Јуркта цирк керегинде куучындап беригер. (Ӱредӱчи балдарды угат) − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Ӱндӱ табыштар … . − Туйук табыштар … . − Ӱндӱ табыштар … болот. − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ле булуттар ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
10 урок
Тема: Айылдыҥ тындулары. Ӱнгӱр ле тунгак туйук табыштар, эки јаны бӱктӱ чийӱни бичиири.
Уроктыҥ амадузы: Тындулар керегинде ӱренген сӧстӧрди чын айдарына, сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, ӱнгӱр ле тунгак табыштар деп оҥдомолдорды оҥдоп, эки јаны бӱктӱ чийӱни бичип ӱренери.
Текши ӱредӱ эдилгелерле колбулу турулталар:
Ӱренчиктиҥ бойыныҥ ӧзӱмиле колбулу турулталар: јаан улусла, кураа балдарла кожо нак иштеер, ачынышту айалга тӧзӧбӧс, блаашту керекти токыналу јартап ийер билгир таскадары.
Колбу тӧзӧӧриниҥ турулталары (коммун): эрмек-куучынныҥ эп-аргаларын эрчимдӱ тузаланары;
Бойын башкарынар турулталар (регул): бирлик иште кем нени эдерин ӱлежип, јартажып јӧптӧжӧри; бой-бойыныҥ эткенин шиҥдеп билери;
Јаҥы билгир алар турулталар (позн): тындулар керегинде куучындап, јаҥы сӧстӧр ажыра сӧзлигин байыдып, таскамал алары.
Предметный ӱредӱ турулта: сӧстӧрдиҥ болужыла сурактар сурап, каруу берип, эрмек, ӱнгӱр ла тунгак туйук табыштар деп оҥдомолдорды оҥдоп, эки јаны бӱктӱ чийӱни бичип, оогош эрмектер, текст тургузып, сурактар сурап, кожо ӱренип турган балдарла, ӱредӱчиле куучындажып билерине ӱренери.
Сӧзлик сӧстӧр: уй, кӱчӱк, чочко, курааан, кой, эчки, ӱнгӱр, тунгак туйук табыш.
Урокто тузаланар эдимдер: бичиктӧс (11-чи бӱк), јуруктар, пропись (8-чи бӱк), кӱн, предметный јуруктар «Тындулар», сюжетный јурук «Тындулар» (ол эмезе презентация).
Уроктыҥ ӧдӧр аайы
| Уроктыҥ бӧлӱктери | Ӱредӱчиниҥ ижи | Ӱренчиктердиҥ ижи |
I. Ӱредӱге ууламјылары. Кӱӱн-санаазын сурары ажыра урокко кирери. | − Бӱгуҥ биске кӱн ле булуттар айылдап келди. Кӱӱн-санаарды кӧргӱзигер. (ӱредӱчи балдарла кожо кӧргӱзет, кӱничектерди ле булуттарды озолондыра белетеп алар, бир канча урокко тузаланар) | Балдар эзендежет. Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
II. Ӱредӱ амаду тургузары. | − Табышкактарды табыгар, уроктыҥ темазын адагар:
| Вся мохнатенькая, Сама усатенькая, Днём спит И сказки говорит, А ночью бродит, На охоту ходит. (Кошка)
С хозяином дружит, Дом сторожит, Живет под крылечком, Хвост колечком. (Собака)
Хвост крючком, Нос пятачком. (Свинья)
Сама пёстрая, Ест зелёное, Даёт белое. (Корова) | Бастыра бойы салбар, сагалду Тӱште уйуктайт, чӧрчӧк куучындайт Тӱнде маҥтайт, аҥдайт (киске). Айыл ээзиле нӧкӧрлӧжӧт, Тураны каруулдайт. Тепкиш алдында јадат, Куйругы тегерик (ийт) Куйругы тыйрык, тумчугы тегерик (чочко). Бойы чоокыр, јажыл ӧлӧҥ јиийт, ак сӱт берет (уй). | − Бичикте не јуралган? Јазап кӧригер. − Слер санаанзаар бис бӱгӱн неге ӱренерис? (Бичип, кычырып, айылдыҥ тындулары керегинде куучындап ӱренерис) − Бис бӱгӱн јаҥы сӧстӧр ӱренип, айылдыҥ тындулары керегинде куучындап, ӱнгӱр ле тунгак туйук табыштарды ылгаштырып, эки јаны бӱктӱ чийӱни бичип, эрмектер, куучын тургузып ӱренерис. | Табышкакты табадылар.
Уроктыҥ темазын чыгарып, амаду тургузадылар. |
III. Билгирди эске алып, чокымдаары.
| 1. Тил темиктирери. − Кӱн биске куру келбеди биске табыштар ла ӱлгер экелди. − Табыштарды, ӱйелерди ээчий айдыгар: а, о, у, ы, и, ја, јо, ју, јы, та, тӧ, тӱ, ты, ӧт, ӱт, ыт. Энем ӧскӧн Эне Алтай! Адам јӱрген Ада Алтай! (Т.Б.Шинжин) (балдар ӱредӱчини ээчий айдат, ӱлгерди ӱндерин солып айдат: јабыс ӱнле, тыҥыда, сӱӱнип, суракту) 2.Билгирлерди эске алып, чокымдаары. Сӧстӧрди, сӧсколбуларды ӱредӱчиниҥ кийнинеҥ айдадылар, кӧчӱредилер. − Мени ээчий айдыгар: ийт, айу, бар, киске, калыйт, ойнойт, јымжак (кату) табыш, ат. − Орус тилге кӧчӱригер: јараш ийт, јаан слон, оогош киске, ак кат, бир киске. − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдыгар: красивый (большой, маленький) слон, белая лошадь, 1 слон, 2 тигра … − Јурукта цирк керегинде куучындап беригер. (Ӱредӱчи балдарды угат) Ӱредӱчи грамматикала ӱренген теманы быжулайт. − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Ӱндӱ табыштар … . − Туйук табыштар … . − Ӱндӱ табыштар … болот. | Ӱредӱчи ээчий айдып, тилин темиктиредилер
Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, куучынга туружадылар.
Сурактарга каруу бередилер. |
IV. Тургузылган амадуга јединери.
| Јаҥы сӧстӧрлӧ таныштырары. − Мени ээчий айдыгар: уй, кӱчӱк, чочко, курааан, кой, эчки, ӱнгӱр, тунгак туйук табыш (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱртет, сӧсколбулар тургустырат.
Бичикте јурукла иш (башка јурук тузаланарга јараар, ӱредӱчи бичикте јурукты кӧргӱзет, сурактар сурайт). − Бу не? − Бу кӱчӱк. − Кӱчӱк кандый? − Кӱчӱк оогош. − Оныҥ ады кем? − Оныҥ ады Кӧстӱк. − Кӱчӱк кандый ӧҥдӱ? – Кӱчӱк кара ӧҥдӱ. − Бу кем? – Бу уул (кыс). − А бу не? – Бу киске (…). − Јурукта канча киске (..)? – Јурукта бир киске (…). − Киске кандый ӧҥдӱ? − Киске ак оҥдӱ. − Сенде киске бар ба? – Эйе, менде киске бар. − Кискениҥ ады не? – Кискениҥ ады Куйрук. − А ол кандый? (бир, эки эрмекле балдар куучындайт) | Ӱредӱчини ээчий айдадылар, кӧчӱредилер, сӧсколбулар, эрмектер тургузадылар. Бичикте јурукла иштегилейт. Сурактарга каруу бередилер.
|
V. Јаҥы алган билгирди быжулаары.
| Текстле иш. − Бу тындулар. Бу айылдыҥ тындулары. Јурукта киске, ат, уй, кӱчӱк, чочко … бар. Бу кӱчӱк, а бу кураан. Менде кӱчӱк бар. Кӱчӱк јараш оогош. (Ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). Грамматикала ӱренген темаларды быжулаары. − Менде кӱчӱк бар. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Каруда эки киске бар. Бу эрмекте канча сӧс? Схемала кӧргӱзигер. − Кӱчӱк (кураан) деп сӧстӧ канча ӱйе? Схемала кӧргӱзигер. − Кӱчӱк деп сӧстӧ канча табыш? – 5 табыш. − Кӱчӱк деп сӧстӧ канча танык? – 5танык. − Табышты бис угадыс, таныкты бис бичип јадыс. − Кӱчӱк деп сӧстӧ канча туйук табыш, канча ӱндӱ табыш? – 3 туйук табыш, 2 ӱндӱ табыш. − Кӱчӱк деп сӧстӧ туйук табыштар кандый эмтир? – Тунгак табыштар. − Схемала канайда кӧргӱзедис? – Јажыл ӧҥлӧ. (балдарга киске, бар, айу, кураан деп сӧстӧрдиҥ схемазын ӧҥдӱ карандаштарла јурадар, база катап јартадар) 3. Бичиир тетрадьла иш (8 бӱк). −Прописьти ачыгар. Бис бӱгӱн эки јаны бӱктӱ чийӱни бичиирине ӱренерис. Бисте эки иштеер јол ло болушчы јол бар: ӱстиги јол ло алдындагы иштеер јол. Эки јаны бӱктӱ чийӱни ӱстиги бичиир ле болушчы јолдордыҥ ортозынаҥ баштап, чала тегерийте оҥ јаны јаар бӱктеп, саҥ ӧӣӧ болушчы јолго јетирер. Оноҥ база тегерийте бичип, сол јаны јаар тегерийте апарар Мени ээчий кейге бичигер, бой-бойыгардыҥ белигерге бичигер (пластилиннеҥ эдерге јараар). – Эмди прописьте иштеп јадыгар (ӱредӱчи бичиириниҥ јартамалын берет, кӧргӱзӱ эдет, балдар бичигилейт, ӱзеери тетрадька бичидерге јараар). | Текстле иштегилейт. Јаҥы сӧстӧрлӧ таныжадылар.
Грамматикала ӱренген теманы јартайдылар.
Бичиир тетрадьта иштейдилер.
|
VI. Бӱдӱрген ишти чокымдаары. Кӱӱн-санаазын айдары.
| − Мени ээчий айдыгар: уй, кӱчӱк, чочко, курааан, кой, эчки, ӱнгӱр, тунгак туйук табыш (ӱредӱчи ӧстӧрди такып айтырат, кӧчӱрет, сӧсколбулар тургустырат. − Орус тилге кӧчӱригер: јараш киске, јаан уй, оогош кӱчӱк (чочко), ак (кара) кой, 5 киске, 3 ийт … − Эмди мен орус тилле айдайын, а слер дезе алтай тилле айдып кӧригер: красивая (большая, маленькая, чёрная) собака, белая кошка, 3 свиньи, 5 коров … − Бу тындулар. Бу айылдыҥ тындулары. Јурукта киске, ат, уй, кӱчӱк, чочко … бар. Бу кӱчӱк, а бу кураан. Менде кӱчӱк бар. (Ӱренчиктер ӱредӱчини угат, бойлоры куучынды айдып кӧрӧт). − Меге эрмектерди јетире айдарга болужыгар. − Бистиҥ куучындап, угып турган куучыныс … (оос эрмек-куучын) болот. − Бистиҥ бичип, кычырып турган куучыныс … (бичиир эрмек-куучын) болот. − Эрмек-куучын … (оос ло бичиир) болот. − Таныкты бис … (кӧрӧдис), табышты бис … (угадыс). − Ӱндӱ табыштар … − Туйук табыштар ... − Урок јарады ба? Кӱӱнигерди бистиҥ бичиктӧс ошкош кӱн ле булуттар ажыра кӧргӱзигер. | Ӱренгенин такып кӧрӧдилер, бӱдӱрген ижин чокымдайдылар.
Кӱӱн-санаазын кӧргӱзедилер. |
84
202 515 
