5 - сынып "Кірме с?здер"

Пәні: Қазақ тілі;

Сыныбы: 5 «а», «ә»;

Пән мұғалімі: Қобланды Е.С

Жарлық

Ақпанның жиырма тоғызы

Кірме сөздер

Кірме сөздер туралы

жалпы түсінік

Кірме сөздер дегеніміз тілімізге басқа тілден енген сөздер. Бір тілден екінші тілге сөздердің ауысып тұруы барлық тілдерге тән құбылыс. Сөздік құрамына басқа тілден сөз енбеген тіл жоқ десе де болады. Дүние жүзіндегі түрлі – түрлі тілдерде сөйлейтін халықтар өз ара бір - бірімен қарым – қатынаста болады да, бір-біріне сөз ауысады. Әрбір тілдегі басқа тілдік сөздер санының аз я көптігі тарихи жағдайлармен тығыз байланысты.

Өз тарихында қазақ халқы көптеген елдермен қарым – қатынас жасап, аралас – құралас болғаны мәлім. Соның нәтижесінде араб, парсы, монғол, орыс тілдерінен қазақ тіліне көптеген сөздер кірген.

Қазақ тіліне енген кірме сөздердің тарихы өте ұзақ. ІХ – Х ғасырдан бастап араб, парсы сөздері кірсе, ХІХ ғасырдан бері қарай орыс тілі арқылы келген кірме сөздердің саны өте көп.

3 минут ішінде кірме сөздер туралы қосымша мәліметпен танысып, талқылау

Араб, парсы тілінен енген

сөздер:

Тәрбие, мұғалім, кітап, дәптер, емле, пән, мектеп, қағаз, тарих

Орыс тілінен енген сөздер :

А) Қазан төңкерісіне дейін енген сөздер: болыс, сот, жәшік, кереует, бөтелке, кәмпит, сөмке, тұрба, т.б.

Ә) кеңестік дәуірде кірген термин сөздер: телефон, телеграф, автомобиль

Самолет – ұшақ

Вертолет – тікұшақ

Коллектив – ұжым

Герб – елтаңба

Гимн - әнұран

Монғол тілінен енген

сөздер:

• ел билеуге байланысты сөздер:

ұлыс, нөкер, жасақ, аймақ,

жарлық т.б.

• жер – су атаулары: Тарбағатай,

Нарынқол, Нұра, Баянауыл,

Зайсан, Қордай, Алтай т.б.

Тапсырмалар

Ғалым,оқымысты

Шайыр

Ғұлама

Суырып салма ақын

Ақша,қаржы

Пұл

Жазмыш,тағдыр

Ғибрат

Пешене

Үлгі,өнеге

Сарбаз

Әскер,жауынгер

Т о л а ғ а й

Б і л і м

С а м а у р ы н

А д а м

Қ ұ н

Т е л е ф о н

Т а л а п

С а б а қ

П е ш е н е

Оқу үйренумен санаға қонатын ақиқат

жайлы түсінік.

Үйренбей білім бітпес. / мақал. /

Ойлау, сөйлеу қабілеті бар, еңбек

құралдарын жасап, оларды өз

қажетіне жарата

білетін саналы қоғам мүшесі.

Адамнан үлкен ат жоқ,

наннан үлкен ас жоқ. / мақал. /

• Ынта, ықылас, ұмтылушылық.

Арман еткен баланың қайырмайық талабын

2. Міндет, жауапкершілік.

Әдебиет өскен сайын

оқу – үйрену талаптары да

тереңдей беруге тиіс.

/ Ғ. Мүсірепов,Суреткер. /

Мектеп жүйесінде өтілетін пән және сол пәндерден

оқушыларға берілетін тапсырма.

Мұғалім әдебиет сабағында баланы

әсемдікті ұғынуға, қоғам мен адам

арасындағы қарым – қатынастардың

сырын түсінуге үйретеді.

• Толассыз соғатын жел.

Тоқтамай соққан толағай

Толастар мезгіл жеткей дүр.

2. / көнерген сөз /

Түгі жоқ, тап – тақыр, жалаңаш.

Тау толағай көрінер тасы кетсе.

Шай қайнатуға арналған,

оттығы іш жағына орналасқан

металл ыдыс.

Әңгіме қызып отырғанда сары

самаурын да быжылдап келіп қалды.

Техникалық аспаптар арқылы

алыстан сөйлесетін құрал.

III тапсырма:

«Ең биік мұнара» ойыны. Ең көп кірме сөз жазып және тапқан сөздеріне синоним сөз тауып жазыңыздар.

IV тапсырма:

5 минуттық эссе жазу

Қазақ тілінде кірме сөздер болмаса, тіл байлығы болар ма еді?

Мысалдар

Күннің көзі

Тура мағына

Уәзір

Омоним

Әдемі, көрікті, сұлу

Синоним

Көнерген сөз

Ара

Көп мағыналы

Ерке бала

Ауыспалы мағына

Кілт

Боқмұрын

Табу

Сөзуар

Дисфемизм

Эвфемизм

Сөмке

Жаңа сөз

Саяжай

Кірме сөз

Әдебиет

Аймақ

Мысалдар

Күннің көзі

Тура мағына

Уәзір

Омоним

Әдемі, көрікті, сұлу

Синоним

Ара

Көнерген сөз

Көп мағыналы

Ерке бала

Кілт

Ауыспалы мағына

+

+

+

Боқмұрын

+

Табу

Сөзуар

Дисфемизм

Сөмке

Эвфемизм

Жаңа сөз

Саяжай

+

Кірме сөз

Әдебиет

Аймақ

+

+

+

+

+

+

+

Үйге тапсырма

173-жаттығу

Мәтіннен араб-парсы тілінен енген сөздерді тауып жазыңдар

Бағалау