"Кальций және оның қосылыстары" 10 Ә сыныбы

Пәні

Химия

Сыныбы 10 Ә

Күні: 16.02.2018ж

Сабақтың тақырыбы

Кальций және оның қосылыстары

Сілтеме

10 сынып оқулық. Н.Нұрахметов

Жалпы мақсаты

Тапсырмалар бойынша атқарушы ұғымын меңгерте отырып тапсырмаларды орындауда машықтандыру және тақырып ұғымын, түрлерін ажыратуға дағдыландыру.

Күтілетін нәтиже

Сыни тұрғыдан ойлау арқылы еркін сөйлейді,

өз ойларын ортаға салады

Қолданылатын әдіс-тәсілдер

"Көрші", "Кір жуу", Джиксо, "Сұрақты қағып ал", "Жетістік ағашы" СТО

Қолданылатын ресурстар

Флипчарт, маркерлер, портреттер, тақта, стикерлер, ноутбук

Ұйымдастыру кезеңі

Бағалау парақшасымен таныстыру

Топтарға бөлу.

1. Натрий

2. Калий

3. Кальций

Психологиялық ахуал қалыптастыру

"Көрші" әдісі

Үш тұғырлы тіл

Ауа Воздух Air

Зат Вещь Thing

Дене Тело Body

Қоспа Смесь Mixture

Құбылыс Явление Phenom

Үй тапсырмасын сұрау

"Кубизм" әдісі

Оқушылар металдар тақырыбы туралы берілген сұрақтарға жауап беріп үй тапсырмасын пысықтайды

Жаңа сабақ

Кальций және оның қосылыстары

Джиксо әдісі

Тақырыпты үш топқа бөліп беріледі

1-топ: Кальцидің периодтық кестедегі орны, табиғатта таралуы

2-топ: Физикалық және химиялық қасиеттері

3-топ: Кальцидің алынуы және қосылыстары

1-топ: Кальций IV период, II топтың негізгі топшасының элементі. Реттік немірі 20, ендеше ядросында 20 протон мен 20 нейтроны бар (А_r=40), электрондарының жалпы саны да 20. Кальцийдің электрондық формуласы ls²2s²2p⁶3s²3p⁶4s², валенттілік электрондары 4s² болғандықтан кальций косылыстарында II валентті

Табиғи қосылыстары:

Табиғатта таралуы

• сульфаттар CaS0₄• 2Н20 ғаныш,

• карбонаттар - СаС0₃, доломит СаС0₃ • 2MgC0₃;

• фосфаттары - фосфорит Са₃(Р0₄)₂, апатит Са₅(Р0₄)₃0Н, фторапатит Са₅(Р0₄₎₃Ғ, флюорит СаҒ₂.

2-топ:

Физикалық қасиеттері

Кальций ақ түсті, жеңіл (р=1,55 г/см³), сілтілік металдардан қаттырақ зат, t°балқу = 851°С, керосиннің астында сақталады.

Ат. н. 20; ат. м. 40,08; балқу t 842°С; қайнау t 1495°С тығыздығы 1,55 г/см². Кальцийді 1808 жылы ағылшын ғалымы Г.Дэви ашқан. Түсі күмістей ақ, жеңіл металл, белгілі изотоптары 14, табиғи изотоптары 6. Негізгі минералдары: кальцит, ангидрит, гипс, флюорит, апатит, т.б.

Кальций белсенді металл болғандықтан көптеген реакцияларға түседі.

1. Са + Н₂ = СаН₂ кальций гидриді

2. Са + Сl₂ = СаСl₂ кальций хлориді

3. 2Са + О₂ = 2СаО кальций оксиді

4. 6Са + 2N₂СаN кальций нитриді

5. Ca + 2С =СаС₂ кальций карбиді

1. Ca + 2НОН = Са(ОН)₂ + Н₂↑

2. Ca + 2HCl=СаСl₂ + Н₂↑

Осы реакциялардың барлығында кальций - тотықсыздандырғыш.

Оттекпен оңай әрекеттесіп, қыздырғанда жанады. Металлоидтармен тікелей әрекеттеседі. Кальций металын өнеркәсіпте екі жолмен алады:

1. электролиз әдісімен алу үшін балқыған Калций хлориді (CaCl₂) арқылы тұрақты ток жіберіп, катодта таза Калций металын алады;

2. екінші әдіс Al не Mg ұнтағының әктаспен аралас қоспасын вакумда 1100 – 1200°С-та қыздыру арқылы алады. Калций көмегімен уран, торий, ванадий, хром, цирконий, бериллий, тантал сияқты қиын балқитын, сирек те шашыранды, ілеспе металдарды тотықсыздандырып өндіреді.

Кальций оксиді — ақ түсті қиын балқитын зат. Техникада оны "сөндірілмеген әк" деп атайды. Оны әктасты жоғары температурада (1000 C⁰ шамасында) қыздырып, ыдырату арқылы алады:

СаС0₃ =^t= СаО + СО₂↑- 180кДж

Кальций оксиді — нағыз негіздік оксид. Кальций сілтілікжер металл болғандықтан, оның оксиді сумен оңай әрекеттесіп кальций гидроксидін, яғни сілтісін түзеді:
СаО + Н₂0 = Са(ОН)₂ + 70 кДж

Бұл реакция өте қуатты жүреді, су бұрқылдап "қайнап" жатады, тіпті біразы буланады. Нөтижесінде, сөндірілген әк деп аталатын көпсіген кеуек ақ ұнтақ түзіледі. Кальций гидроксиді суда аз ериді. Оның қанық ерітіндісі лабораторияда әк суы деген атпен жиі колданылады. Кальций гидроксиді ерітіндіде иондарға толық диссоциацияланады:

Са(ОН)₂ = Са⁺² + 2ОН

Сілті ерітіндісінің түзілгені фенолфталеиннің таңқурай түске боялуынан байқалады. Кальций гидроксиді қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп бейтараптанады. Бұл реакцияны зертханада көмірқышқыл газын анықтау үшін қолданады. Әқ суына көмір қышқыл газын жібергенде, ол алдымен ерімейтін карбонат түзіп, лайлана бастайды:

Са(ОН)₂ + CO₂ = СаСО₃↓ + Н₂О

Газды одан өрі жібере берсе, лай көрінбей кетеді, өйткені суда ерімейтін орта тұз ерімтал қышқыл тұзға айналады:

СаСО₃ + Н₂О + СО₂ = Са(НСО₃)₂

Қатты күйдегі кальций гидроксидінің Са(ОН), судағы жүзгіні, түсі ақ болғандықтан, техникада әк суті деп аталады. Сөндірілген өк құрылыста кеңінен қолданылады. Әк сүтін құрылыста әктеу үшін пайдаланады, ал сөндірілген өктің күммен қоспасын кірпіш қалаганда және сылағанда байланыстырушы зат ретінде жүмсайды. Бүл коспа ауада біртіндеп "ұстасып" қатая бастайды, себебі көмірқышқыл газымен әрекеттесіп, қатты карбонат (бор) түзеді.

Кальций тұздарының құрылыста үлкен маңызы бар. Олардың сумен химиялық байланысып, кристалгидраттар түзетін қабілетін кеңінен пайдаланады. Мәселен, табиғи гипсті CaS0₄ • 2Н₂0 өртегенде, өзінің кристалдық суының біразын жоғалтып, алебастрға айналады:

CaS0₄ • 2НгО = CaS0₄ • 0,5Н₂0 + 1,5Н₂0

Алебастр ұнтағын сумен араластырғанда кері реакция жүріп, қайтадан гипс түзіп катаяды. Гипстің бұл қасиетін тек құрылыста қолданып коймайды, оны өшекейлік бедер, статуэткалар жасағанда және медицинада пайдаланады.

Көпшілікке белгілі цементтің күрамында кальцийдің силикаттары мен алюминаттары жүреді. Бұл тұздарды күммен қосып араластырғанда қатая бастайды, ейткені түзілетін кристалдар өзара ұстасып, берік материалға айналады.

Сабақты бекіту

"Сұрақты қағып ал" әдісі

Бағалау

Бағалау парағы

Өзін-өзі бағалайды,

топ-топтарды бағалайды

Кері байланыс

"Білім ағашы" әдісі

Үйге тапсырма

Кальций туралы есептерді шығарым келу