Сочиненэ
Ди хэкум и усакlуэ Гъубжокъуэ Лиуан и творчествэм теухуауэ
«Сэри утезгъэуващ гъуэгуанэ
Уэ, си усэ. Ар мы гъуэгу зэтес,
Цlыхухэм я гум гуапэу унэсыну
Сыпщыгугъуу си дзыхь узогъэз»
Гъубжокъуэ Лиуан
Ди адыгэ литературэм лъэбакъуэ узыншэкlэ, быдэкlэ къыхыхьа Гъубжокъуэ Лиуан Советскэ (Черекскэ) районым щыщ Жэмтхьэлэ къуажэм къыщалъхуащ. Гъубжокъуэм усэн пасэу щlидзащ. Дэтхэнэ зы усакlуэми и творчествэм лъабжьэ быдэ хуэхъур, япэ дыдэу къалэмыр къызэрищтэу игу къэкlыр махуэ къэсыхукlэ блэ дыгъэрщ, къэзылъхуа и адэ-анэрщ, мазэгъуэ жэщ дахэрщ, зыщыпсэу къуажэрщ, зэпымыууэ зыlуплъэ бгыжьхэрщ, емышу зыщlэдэlу псыlэрышэ ушэрщ, и ныбжьэгъу цlыкlухэрщ, гъатхэ гуфlэжырщ, бжьыхьэ нэщхъейрщ, щlымахуэм и уэс зэщысыкlырщ-нэгъуэщlу жыпlэмэ, къызыхэхъукl гъащlэм мы зэкlэ и нэгу къыщlигъэувэхэрщ. Къыдэкlуэтеиху, дауи, усакlуэм и тематикэм зеубгъу, и зэфlэкlым хуохъуэ, ауэ зэман кlэщlкlэ имыгъэзэжын лъэкlыркъым и къежьапlэм, и адэжь бжэщхьэlум гъуэгуу щыlэм ирашэлlэж.
Гъубжокъуэм и поэзием и купщlэри аращ - Жэмтхьэлэщ, Шэрэджщ, и къуажэгъу гуащlафlэхэрщ, щалъхуа лъахэрщ, зыщыпсэу къаралыгъуэшхуэрщ, нобэ зыдэпсэу цlыху пашэхэрщ, лъэпкъ зырыз къыхэкlами, зы анэ и бгъафэ щlапlыкlа хуэдэу зэдэпсэухэрщ. Лиуан и тхыгъэ нэхъыбэм къыхощ хэти и адэжь щlыналъэм хуиlэн хуейщ лъагъуныгъэр. Ахэри псалъэ гъущэкlэ, «фlыуэ фызолъагъу жиlэу зэпымычу тхьэ имыlуэу, образнэу, кlэщlу, гукъинэжу къытхуеlуатэ:
«Нартыжьхэу пфlощlыр мо ди къуршхэр,
Къыр папцlэ лыдхэр къамэм ещхьщ.
Яхъумэ Хэкури, жейр я хамэу,
Замыгъэпсэхуу гъащlэр яхь.
Зэлъащ я натlэр, мэгупсысэ,
Блэкlа зэманыр щlэтщ я нэгу.
Абыхэм я щхьэр тхъуами уэсу,
Уеджам къоджэжыр-хъуакъым дэгу.
Зэи зыщахкъым бгырыс фащэр.
Уэс хужь лэдэххэр я хьэзырщ.
Къимыкlуэтыныр я гуращэщ,
Лъахэ хъумэным хуэхьэзырщ.
Къурш плъырхэр зыми щымысхьыну…
Зэгуэр къылъысмэ лъахэм лей,
Ялъа къыр-къамэр къаутlыпщынущ,
Ар хуэзэу бийм и гущхьэм дей!
«Къурш плъырхэр» Гъубжокъуэ Л.»
Лиуан ди усакlуэ нэхъ гумащlэ дыдэхэм ящыщщ жытlэмэ, дыщыуэну къыщlэкlынкъым. Абы и щапхъэщ мыпхуэдэ псалъэхэр:
Сэ розэ банэм сиуlащ,
Ириlэу lэр лъы пщтыркlэ.
Арщхьэкlэ си гум къемыlа,
Гъэгъахэм я хьэтыркlэ.
Мэз бжэным фочыр езгъэпщат,
Зикl кlакхъур схущlэчакъым.
Щlэжьей абы кlэлъыущар,
Зеиншэ сщlын слъэкlакъым.
Критик гъуэзэджэ Сокъур Мусэрбий и псалъэхэр щыхьэт тохъуэ мы сатырхэм къыщиlуатэм:
«Гущlэгъумрэ гумащlагъ щабэмрэ бжьыпэр щаlыгъщ Гъубжокъуэ Лиуан и лирикэм.
Ди усакlуэ псоми хуэдэу Гъубжокъуэри куэдым тотхыхь: Хэкум, ди тхыдэм хэт лlыхъужьхэм, ди лъэпкъ хабзэ дахэхэм, Хэку зауэшхуэм ди зауэлlхэм щызэрахьа лlыгъэм, гъащlэм хэлъ гуфlэгъуэхэм, ныбжьэгъугъэхэм, щlалэгъуалэм и lэпэгъу лъагъуныгъэм.
А псоми Лиуан езым и нэкlэ йоплъыф, нэгъуэщхэм къыхамылъагъукlа къахелъагъукlыф.
Псом хуэмыдэу, абы псалъэ гуапэ дыдэхэр къегъуэт Хэкум щызихуигъазэм и деж.
Гъубжокъуэм и тхыгъэ гъуэзэджэ «Си лъахэ-си удз дахэ» жыхуиlэр си гугъэмкlэ, ди адыгэ лирикэм и фlыпlэ, нэхъ и лъагапlэ дыдэхэм ящыщщ. Усэм къиlуатэ гупсысэр куущ, емыкlуу зы псалъи хэткъым:
Уэшх къошх,
Е цыlэрылъхьэу уэсыр къос-
Ди щlылъэр щремыщlэ зэи удз дахэ!
Ажалыр бжэм нэхъ благъэщ-
Хъумэ къэс-
« Си ужьыр махуэ пхухъу…» -
Бжызоlэ, лъахэ.
Усакlуэм и темэ нэхъыщхьэхэм ящыщщ гуащlэдэкlыр. Гъубжокъуэм япэ дыдэу къыдигъэкlауэ щыта усэ тхылъыр-«Шэрэдж толъкъунхэр»зыф1ищар, къызэ1уех «уащ1эдэк1ым сыхуоусэ»жыхуиlэ тхыгъэмкlэ.
Гъубжокъуэм етх: «Сэ гуащlэдэкlым сытемыусыхьмэ, стхы псори псыхэкlуадэ хъуа къысфlощl». Лиуан щыстудентым мызэ-мытlэу яхэтащ щlыщlэм гъавэр щыlузыхыжхэм. «За освоение целинных земель» медалитlи къыхуагъэфэщауэ щытащ фlыуэ зэрылэжьам къыхэкlыу. Щlыщlэм здэщыlэм абы итхащ поэмэ «Щlыщlэ пшыналъэ». Поэмэм удихьэхыу укъоджэ. Поэмэм усакlуэм щызэхиухуэнащ и щlалэгъуэу и нэгу щlэкlа lуэхугъуэхэмрэ нобэ илъагъухэм тепсэлъыхь lыхьэхэмрэ. Поэмэр еухыж «Къэхъуну щlэблэм хуатх письмо» зыфlища lыхьэ цlыкlумкlэ:
Тlыфх ди сэламыр,
Къытщlэхъуэну щlэблэ,
Фи гъащlэр мамырыну,
Дывохъуэхъу!
Гугъу дыщlехьар фэращ,
Къарум демыплъу,
Дыфщlыгъуу дэри
Фэ къызэщывгъэхъу
Дэ къытщlэхъуэну щlэблэ насыпыфlэ,
Къэхъункъым, дауи, фэ lуэху фхуэмыщlэф,
Зэманыр, нэхъыфlыжу фхуагъэбжьыфlэу
Ди lуэху дахэм адкlэ къыпыфщэф.
Зи сабийгъуэр зауэ лъыгъэм илыпщlа, гъащlэм щыхыхьэ дыдэм зи дыгъэр топышэ lугъуэм щlилъхьэфауэ щыта щlэблэм ящыщщ Гъубжокъуэ Лиуан. Апхуэдэу щыщыткlи гурыlуэгъуэщ усакlуэм зауэм, мамырыгъэм и темэм къытригъэзэжурэ щытетхыхьыр:
«Щlэблэр топ уэ макъым зыкlи хуейкъым,
Къыхэмыщтыкlыу ахэр ирежей…
Щlыми, псыми, уэгуми фыщызекlуэ,
Зауэ гъуэгур къыхэвмых къудей!
Гурыхьщ, гуакlуэщ, гурэ псэкlэ зэхыбощlэ Гъубжокъуэм и лирикэр. Ар фlыуэ цlыхум хэлъ псор зи фlыщlэ анэ гумащlэр, дунеягъэм и къэхъукъащlэ зэмылlэужьыгъуэхэр, ныбжьэгъугъэ пэжыр, лъагъуныгъэ къабзэр зыгъэлъапlэ лирикэщ. Сэ сызэреплъымкlэ, ди усакlуэхэм яхэткъым анэм хуэмыуса. Ауэ Лиуан хуэдэу а темэм къытезыгъэзэж, нэхъ куэдрэ тетхыхь гъуэтыгъуейщ.
«Къазэхъстан щ1ыщlэ» поэмэм и щlэдзапlэ псалъэм Лиуан мыпхуэдэу щыжеlэ, цlыху псом зэрепсалъэм хуэдэу и анэм и сурэтым ар lуплъэурэ:
Укъызоплъ сурэту уфlэлъщ блынми:
Япэм хуэдэу уэ сомыгъэжьэф,
Жыпlэу гъуэгум къыщысщхьэпэжынуи
Гъуэгу гъуэмылэ тlэкlу схуомыгъэжьэф.
Ара сфlощl къызжаlэри нэщхъейуэ
Уэ уи нитlу нобэ къыстенам,
Зэхызощlэ ахэм щlэт гукъеуэр:
Уныздэкlуэтэнут уэ плъэкlам.
Икъукlэ псалъэ гуапэ куэд зыхуэфащэщ Гъубжокъуэ Лиуан. Лиуан и творчествэр сэ куэд щlауэ си гум дохьэ. Усакlуэм и lэдакъэщlэкlхэм гу лъумытэнкlэ lэмал иlэкъым. Сэ сызэреплъымкlэ, мыбы и дэтхэнэ зы усэми хыбогъуатэ адрейхэм жамыlэфа, гу зылъамыта lуэхугъуэ куэд. Гъубжокъуэм и усэр псалъэ гъущэкlэ тхакъым, образнэу, кlэщlу, гукъинэжыу бзэ дахэкlэ тха хъуащ.
Усакlуэм и lэдакъэ къыщlэкlа тхыгъэр нэхъ си гум, си псэм щlыдыхьэр абыхэм пэжагъ куэд хэлъщи аращ. Лиуан, сэ къызэрысщыхъумкlэ, нэ жан зиlэ, гу къабзэ зыкlуэцlылъ, зэхэщlыкl лъагэ зыхэлъ усакlуэщ. Гъубжокъуэ Лиуан и усэр рифмэ, ритмикэкlэ къулейщ, бзэ дахэкlэ, шэрыуэкlэ зэрытхам ахэр къарууфlэ икlи гурыхь ящl. Си сочиненэм кlэух хуэсщlыну сыхуейт Тхьэгъэзит Зубер Лиуан хуитха «Жэмтхьэлэ» усэм щыщ сатырхэмкlэ:
Уи деж сыщыlэщ уи къуэм щlыгъуу,
Сыкъыпхуэкlуауи лъагъунлъагъу,
Сэ гу къэбзагъ абы дэслъагъур
Жэмтхьэлэ, уэри бдызолъагъу.
Жэмтхьэлэ, уи къуэм къуипэс псалъэр
Уи дежкlэ хъунущ гурымыху,
Сэ си ныбжьэгъум сыхуэхъуапсэу
Схьынщ си дунейр ,щ1ым сытетыху.
Сыдэтщ зысплъыхьу уи уэрамхэм,
И сабийгъуэр слъагъу къысфlэщlу,
И анэу дунейм ехыжами,
И кхъащхьэм щхьэщэ сэ хузощl.
Гъищэ си ныбжьу лlыжь сыгъэхъуи
Сэ сщыгъупщэнкъым къысхуэпщlар
Ныбжьэгъуу сиlэр, уэр мыхъуамэ,
Жэмтхьэлэ, зыкlэ нэхъ мащlэнт…
Сочиненэ
Темэр: «Ди щ1ыналъэм и усак1уэ»
Зыгъэхьэзырар:
МКОУ СОШ №3 и 9 «В» классым
щеджэ Мамхэгъ Аминэ
Егъэджак1уэр:
Нэгъуей А.М.
127
174 952 
