16 урок
Бакæс фыссæджы тыххæй мысинæгтæ
Беджызаты Дауыты фырт Чермен — зындгонд ирон фыссӕг ӕмӕ револю¬ционер, мӕ хъӕуккаг уыди, едысаг. Уыдаид мӕ авд-аст азы хистӕр.
Фыццаджыдӕр уал, Чермены хӕдзар ӕмӕ бинонты тыххӕй. Черменӕн йӕ фыдыфыды фыд Пепе Донайы хӕсты урядник уыд (дӕс лӕджы хистӕр). Ӕвӕццӕгӕн, уыцы уавӕр феххуыс Пепейӕн йӕ фыртыфырт Дауыты скъоламӕ раттынӕн ӕмӕ афтӕмӕй уый — Чермены фыд Дауыт — сси сауджын. Куыста нӕхи хъӕу Едысы, Урстуалты зылдӕн цы аргъуан уыд, уым. Дауыт сауджын кӕй уыд, уый йын фадат радта йӕ фыртты дины семинармӕ айсын кӕнынӕн Гуры ӕмӕ Калачы. Нӕ хъӕуы иннӕ хӕдзӕртты 'хсӕн Дауыты хӕдзар бирӕ цӕмӕйдӕрты уыд ӕндӕрхуызон. Цӕвиттон, культурон царды минуджытӕй нӕ дӕрддаг хӕххон хъӕумӕ цы хӕццӕ кодта дард горӕттӕй ӕмӕ быдырбӕстӕй, уыдонӕн сӕ фылдӕртӕ цыдысты Дауыты хӕдзарӕй. Ирон чингуытӕ-иу фыццаг хатт уыдон хӕдзары фӕзындысты, газеттӕ ӕмӕ журналтӕ уыдон йеддӕмӕ ничи иста нӕ хъӕуы, граммофон дӕр фыццаг хатт уыдонмӕ фӕзынд.
Сӕ хӕдзары раз-иу ӕй «сифтыгътой», ӕмӕ йӕм ӕгас хъӕубӕстӕ усӕй, лӕгӕй ӕмбырдтӕ кодтой, «адӕймаджы ӕвзагӕй чи дзуры, уыцы пӕлӕхсар хӕтӕлджын асыкмӕ». Уӕлдайдӕр та мах, сывӕллӕттӕ. Хъӕды, халсар тонгӕйӕ кӕнӕ сӕрвӕты искуы хъазгӕйӕ-иу нӕ хъустыл куы ауад граммофоны хъӕр, уӕд та-иу фӕтъӕбӕртт кодтам хъӕумӕ. Стыр диссаг нӕм касти граммофонӕн йӕ ифтындзын. Ӕмӕ куыд нӕ хӕлӕг кодтаиккам Черменмӕ ӕмӕ йӕ хистӕр ӕфсымӕрмӕ, граммофон-иу куы ифтыгътой, уӕд.
Мӕ карӕн лӕппутӕ уӕлыгӕс цӕуынхъом куы фесты, уыцы рӕстӕджы Чермен ахуыр кодта Калачы дины се¬минары, йӕ кӕстӕр
ӕфсымӕртӕ та — Гуры. Алы уалдзӕг дӕр-иу ӕнхъӕлмӕ кастыстӕм се 'рбацыдмӕ. Уыдон-иу семӕ ӕрбахастой бирӕ ног хабӕрттӕ, ног хъӕзтытӕ, махмӕ, хохы кӕй нӕ зыдтой, ахӕмтӕ.
Чермены сфӕлдыстадмӕ лӕмбынӕг чи кӕса ӕмӕ йӕ чи иртаса, уый ӕнӕбафиппайгӕ нӕ фӕуыдзӕн, фыссӕг йӕ уацмысты фылдӕр хай Урстуалты, Ручъы цӕрӕг адӕмы царды бындурыл кӕй амадта, уый. Фӕлӕ куыд арӕхстджын ӕмӕ куыд бӕстонӕй! Куыд нывӕфтыдӕй! Гъе, уый тыххӕй ма зӕгъинаг дӕн дыууӕ ныхасы.Едысы хӕд сӕрмӕ къӕдзӕхбын сӕрвӕты фахсыл сӕдӕ азты размӕ куыд лӕууыд, ныртӕккӕ дӕр раст уыцы хуызы зыны хъӕумӕ иу къаннӕг зӕппадз. Ӕлбегаты зӕппадз æй хонынц. Ӕнахъом ма куы уыдтӕн, уӕд фехъуыстон Ӕлбегаты ӕвирхъау ӕмбисонд. Цавӕрдӕр низ сыл сыстад, ӕмӕ ӕгас хӕдзарвӕндагӕй: усӕй, лӕгӕй, стырӕй, чысылӕй фӕцагъд сты се 'ппӕт дӕр. Ӕрмӕст ма сӕ нӕлгоймӕгтӕй иу баззад уӕлӕуыл, иннӕтӕ кӕрӕдзийы фӕдыл баивылдысты зӕппадзмӕ. Лӕппулӕг уыд, ӕгас ма чи баззад, уый. Йӕ бинонты фӕстаг зиан куы бавӕрдта зӕппадзы, уӕд йӕхӕдӕг дӕр бахызт уырдӕм, къӕйдур рахгӕдта йӕхиуыл ӕмӕ афтӕмӕй цӕрдудӕй баныгӕдта йӕхи. Уыцы хабар хъӕубӕстӕ куы базыдтой, уӕд ӕм хатӕг цыдысты, фыццаг йӕхи карӕнтӕ, стӕй та зӕрӕдтӕ дӕр, фӕлӕ никӕмӕн ракуымдта зӕппадзӕй рахизын, уӕддӕр мӕ цард ницыуал у, зӕгъгӕ.
Хъӕу скатай сты. Худинаг сӕм ӕркаст, се 'хсӕн удӕгас адӕймаг йӕхи кӕй баныгӕдта, уый. Гъе, фӕлӕ ма цы бакодтаиккой, уымӕн ницы зыдтой. Иу ус сын бацамыдта ӕвӕджиау фӕнд. Ӕмӕ куы 'рталынг, уӕд зӕппадзмӕ ссыд, уыцы лӕгӕн а хъӕуы цы уарзон сылгоймаг уыд, уый. Усы уайдзӕфтӕм, йӕ «зӕрдӕхалӕн» ныхӕстӕм лӕджы зӕрдӕ нал фӕлӕууыд ӕмӕ ма фӕстаг хатт йӕ лымӕнӕн хӕрзбон зӕгъыны тыххӕй рахызт зӕппадзӕй. Хъӕуы фӕсивӕдӕй иукъорд цӕттӕйӕ бадтысты зӕппадзы фӕстӕ ӕмӕ Ӕлбеджы-фырт куы ра¬хызт, уӕд ӕй ацахстой ӕмӕ йӕ ӕркодтой хъӕумӕ.
Ахӕм хуызы фехъуыстон ӕз уыцы хабар. Беджызаты Чермен дӕр ӕй, ӕвӕццӕгӕн, ахӕм хуызы фехъуыстаид.
Дзесты Куыдзӕг
Ратт дзуапп тестытæн. Сбæлвырд кæн дæ зонындзинæдтæ.
1. Беджызаты Чермены «Мӕсгуытӕ дзурынц» арӕзт у
а) 5 новеллӕйӕ
б) 9 новеллӕйӕ
в) 8 новеллӕйӕ
г) 7 новеллӕйӕ
2. «Мӕсгуытӕ дзурынц»-ы адӕймаг-мӕсыг хонынц
а)Баймӕты
б) Бӕдтуйы
в)Тохтӕйы
г) Зазайы
3. «Хорз кард ӕндон уартыл ӕмбӕлаг у». Ацы ныхӕстӕ тызмӕгӕй зӕгъы Тохгӕйӕн («Кодзыртӕ»)
а) Бӕдту
б) Парса
в) Рубайон
г) Хъарион
4. Рубайон йӕ лӕппуйыл сӕвӕрдта Гӕды уымӕн, ӕмӕ йын
а) сайгӕ кодта
б) гӕдийы хуызӕн уыди
в) знӕгты къухӕй гӕдыйы тыххӕй кӕй раирвӕрзт
г) хорз ном ӕм каст.
5. Кодзыртӕ уыдысты
а) тыхджын мыггаг
б) чысыл мыггаг
в) ӕнӕбасӕттон мыггаг
г) хивӕнд мыггаг