Елімізде ?азіргі та?да?ы физика ?ылымыны? ?зекті м?лелелері

ЕЛІМІЗДЕГІ ?АЗІРГІ ТА?ДА?Ы ФИЗИКА ?ЫЛЫМЫНЫ? ?ЗЕКТІ М?СЕЛЕЛЕРІ

?ділет Хасен?лы Оралов

А?т?бе облысы, Ойыл ауданы, Са?а мектеп – бала ба?шасыны? физика п?ні м??алімі

Еліміздегі физика ?ылымыны? зерттелмеген ж?не зерттеліп жат?ан м?селелері жайында к?птеген ?алымдарды? е?бектерінен хабардармыз. Д?лірек айтса?, хронологиялы? т?ртіпке с?йене отырып ?аза?станды? ?алымдарды? е?бектеріне то?талайы?. Соларды? бірі Совет Исатай?лы отыз жылдай б?рын ?аза? физиктері арасынан ракеталы? - космосты? техниканы? бас конструкторы С.Королев атында?ы "П/я - В 8685" іргелі бас институтыны? тапсырмасы бойынша ау?ымды ?ылыми - зерттеу ж?мыстарын ж?ргізу ???ы?ына ие бол?ан бас?а ?лт ?кілдері арасында?ы ?алымдарыны? бірі болды. Міне, сол уа?ыттан бері Совет Исатай?лы тапсырманы ?ылыми негізде ы?тияттап орындаумен ?атар, осы салада ода?ты? м?йізі ?ара?айдай ?алымдары мойында?ан бір?атар жа?алы?тар енгізді, жа?а ?рдіс ?алыптастырды. Совет Исатай?лы осы зерттеулеріні? негізінде КазМУ-ді? физика факультеті жанынан с?йы? азотпен ?амтамасыз ететін криогенді лаборатория ашты. Б?л сол жылдары ?аза?станда т???ыш еді. Б?гінде осы лаборатория ?німдерін Алматыны? барлы? дерлік к?сіпорындары пайдалануда.

Оны? ш?кірттері арасынан т?рт адам ?ылым докторы атанды. Олар б?гінде КарМУ-ді? ректоры, техника ?ылымдарыны? докторы, Жо?ары Мектептер Халы?аралы? ?ылым академиясыны? академигі, профессор Ж.А?ылбаев, осы университетті? ?алымдары ?.??сайынов, А.Т?рм?хамбетов. Ал алматылы? ?алым Зейнолла Жа?абаевты? есімін ?ылыми жа?алы?ымен д?ниеж?зін мойындат?ан санаулы ?алымдарды? бірі. Оны? есімімен б?кіл ?аза?станды?тар ма?тана алады. Совет Исатай?лы ?з ш?кірттері арасынан 23 ?ылым кандидатын т?рбиелеп шы?арды, оларды? арасынан та?ы да ?аншама ?ылым докторлары шы?атынды?ына еш?андай к?м?н жо?. Совет Исатай?лы т?жірибелік аэродинамика ж?не жылу физикасы саласында?ы бірегей ?алымдарды? бірі. Ол цилиндрді ж?не бас?а да денелерді ауа мен с?йы?ты? жанап а?ып ?ту физикасыны? ??пиясын аны?та?ан. Б?л та?ырып бойынша оны? к?птеген ш?кірттері талай жа?алы?тар жасады. Совет Исатай?лыны? ?за? жыл?ы ?ылыми е?бектеріні? н?тижесі мынадай: 230-дан астам ?ылыми ма?ала мен монография, 8 о?у-?дістемелік ??рал жаз?ан. Ол физика мен астрономия бойынша ?аза?-орыс ж?не орыс-?аза? терминологиялы? с?здігін жаса?ан авторлар ?жымыны? жетекшісі болды.

Сонымен ?атар ?азіргі та?да физика - математика ?ылымдарыны? докторы, профессор Темір?али К?кетаевты? есімі ?лем физиктеріні? аузында. Азияда?ы к?рнекті ?алым деп таниды. ?лемді мойындат?ан т?л?а. Ол XX – ?асырды? «?асыр адамы» атан?ан. Ол физиканы? ?атты денелері бойынша ?ылыми жа?алы? аш?ан. ?азір «?асыр адамыны?» д?рісін д?ниеж?зіні? физиктері ты?дау?а ??мар. Франция, Германия, ?ытай ?ол?а салып, ?алымдарына д?ріс о?ытты. Оксфордта 70 профессорды бір ?аза? аузына ?аратты. «Сонда ??мырымда бір ма?тан?аным бар», – дейді ?алым. 2003 жылы Кембридждегі Халы?аралы? биографиялы? орталы?ты? (?аза?стан мен Орта Азия ?кілі ретінде) Вице - консулы болып сайланды.

?азіргі кезде ?аза?станды? физиктер физиканы? к?птеген салалары бойынша зерттеулер ж?ргізіп, елеулі н?тижелер алды. Профессор Л. А. Вулис ж?не оны? ш?кірттері (В.П. Кашкаров, Н.Ц.Косов т.б.) жылу физикасы, газ динамикасы саласында е?бек етіп келеді. Жо?ары энергия физикасы ж?не космосты? с?улелер саласында ??нды деректер алынды. (Ж. С. Т?кібаев т. б.) - ?атты денелер физикасы (М. И. Корсунский, С. Е. Ерматов, Т. ?бдісады?ов т. б.), металлофизика (А. А. Пресняков т. б.) ж?не спектроскопия (С. К. Калинин т. б.) салалары бойынша да практикалы? ма?ызы зор зерттеулер ж?ргізіліп келеді. КСРО-ны? ядролы? физика институтыны? (Ш. Ш. Ибраимов, Д. ?. ?айыпов т. б.), сондай - а? ?аза? политехника институтыны? (Т. X. Шорманов т. б.) ?алымдары к?рделі проблемаларды ?амтитын физиканы? біраз салаларымен айналысады. ?ылымны? б?гінгі та?да?ы кезе?і оларды? ?зара байланысыны? ?лде?айда к?шейіп, бір - бірімен араласуыны? ед?уір ?дей т?скендігімен сипатталады.

Физиканы? техникалы? м?селелерді шешу барысында дамиды, жетіледі. Техника физиканы? алдына ?зі м??таж болып отыр?ан м?селелерді к?лденен тартып, оны? дамуына ы?пал жасайды. Техника сонымен бірге физиканы приборлармен, аса к?рделі ?ондыр?ылармен жабды?тайды. Ал физиканы? жетістіктері техниканы? ?р т?рлі саласына ене отырып, оларды? теориялы? негізін байытады, онан ?рі дами т?суіне, жетілуіне ы?пал етеді. Физиканы? зерттеу т?сілдері барлы? жаратылыстану ?ылымдарында ке?інен ?олданылуда. Электронды? микроскоптар жеке молекулаларды ба?ылау?а м?мкіндік жасады. Рентгендік анализ затты? атомды? ??рылысы мен кристалды? ??рылысын тексеруге ?олданылады. Спектрлік анализ геология мен анорганикалы? химияда?ы е? тиімді т?сілдерді? біріне айналды. Масс- спектрограф атомдар мен молекулаларды? массасын аса ?лкен д?лдікпен ?лшейді. Радиотехникалы? ж?не осциллографиялы? т?сілдер секундті? миллионды? тіпті миллиардты? ?лесі ішінде ?тетін процестерді ба?ылаулар?а м?мкіндік береді.

Радиоактивті изотоптарды? к?мегімен химиялы? элементтерді?, тіпті жеке атомны? ?оз?алысын ба?ылау?а болады. Жуырда ?ана Алматыда Курчатов ?аласында?ы ?лтты? Ядролы? орталы? ?алымдарыны? тікелей басшылы?ымен «Ядролы? ж?не радиациялы? физика» деген та?ырыпта то?ызыншы рет халы?аралы? конференция ?тіп, о?ан Алматыда?ы «Ядролы? физика институты» ?алымдары да белсене атсалысты. Халы?аралы? конференция ба?дарламасына Курчатов ?аласында?ы ?лтты? Ядролы? орталы? ?алымдары даярла?ан арнайы жоба таныстырылып, ол Астанада ?тетін ЭКСПО-2017 к?рмесінде ?ойылатын болады. Б?л жобада «?лтты? ядролы? орталы?» ?алымдары ?аза?станда атом энергетикасын дамыту болаша?ын на?тылы макеттермен к?рсетіп берген болатын. Елімізде атом энергетикасы орталы?та?ы реакторларда?ы ?те жылдам ?оз?ал?ыш нейтрондары ар?ылы дамитын болады. Б?л ж?нінде орталы?та іске ?осыл?ан ТОКАМАК ?ондыр?ысында?ы термоядролы? реактор болаша?ы зор. М?ндай ?ондыр?ы ?лемде санаулы ?ана, екінші к?н энергиясы деп аталып кеткен ?ондыр?ыны? ж?мыс ?абілетін ?лем физиктері жо?ары ба?алап отыр.

Осындай физика саласына зерттеліп жат?ан м?селелерді? к?лемі ед?уір ау?ымды бол?ан со? ары ?арай жал?астыратын да к?птеген м?селені? шеті шы?ары аны?. Болаша?та шешімін таппа?ан т?йінді м?селелерге ?з ?лесімді ?осамын деген ойдамын.

?дебиеттер тізімі:

1. «?аза?стан мектебі» журналы

2. «ИМФМ» ?ылыми-?дістемелік журнал

3. «?ылыми жаратылыстану білімі: м?селелер ж?не болаша?ы» та?ырыбында?ы облысты? ?ылыми-т?жірибелік конференция материалдары. А?т?бе-2012