Кыргыз тили . слайд

Сабактын темасы: Кыргыз адабий тили жана алардын жергиликтүү диалектилер менен карым-катышы.

Сабактын максаты:

а) адабий тил жана диалектилер тууралуу маалымат алышат;

б) диалектизмдердин түрлөрүн айырмалоону үйрөнүшөт;

в) тексттерден диалектилерди таап, адабий тил менен карым- катышын далилдешет.

АДАБИЙ ТИЛ

ДИАЛЕКТ

2. Орто кылымдык, б.а.XV-XVI к. чейинки мезгил

1. Байыркы б.а. IХ-Xк. чейинки кыргыз тили

3. Жаңы кыргыз тили доору, б.а.XVI к. Баштап азыркы күнгө чейинки мезгил.

Уруу тили

Элдик тил

Улуттук тил

АДАБИЙ ТИЛ

АДАБИЙ ТИЛ

УЛУТТУК ТИЛ

УЛУТТУК ТИЛ ӨЗ ИЧИНЕ БАРДЫК ДИАЛЕКТИЛЕРДИ, ГОВОРЛОРДУ КАМТЫЙТ.

УЛУТТУК ТИЛДИН НЕГИЗИНДЕ КАЛЫП - ТАНГАН, БЕЛГИЛҮҮ БИР НОРМАГА САЛЫНГАН, КООМДУН БАРДЫК МҮЧӨЛӨРҮНӨ БИРДЕЙ ТҮШҮНҮКТҮҮ ТИЛ.

МИСАЛЫ: КҮКҮРТ-ШИРЕНКЕ, БАЛ – АСЕЛ, (ТҮШТ.Д)

ДИАЛЕКТИ – (ГР. СӨЗҮ «DIALEKTOS» «СҮЙЛӨӨ») КОЛДОНУЛУШУ ЖАКТАН ЧЕКТЕЛГЕН, БЕЛГИЛҮҮ БИР АЙМАККА ТИЕШЕЛҮҮ ТИЛДИК ӨЗГӨЧӨЛҮК. ДИАЛЕКТИНИН ИЧИНДЕГИ МАЙДА АЙЫРМАЧЫЛЫКТАРДЫ ГОВОР Д.А.

ТҮШТҮК ДИАЛЕКТИ

ТҮНДҮК ДИАЛЕКТИ

ЧЫНЫ-БАДЫБОТ, ЖЕРГУЙ – ТЕРЕҢ АҢ

ЖАЛПЫ КЫРГЫЗ ЭЛИНИН САЯСИЙ, ЭКОНОМИКАЛЫК МАДАНИЙ БОБОРУНУН КЫРГЫЗСТАНДЫН ТҮНДҮГҮНӨНОРУН АЛЫШЫ

КЫРГЫЗСТАНДЫН ТҮШТҮГҮНДӨГҮ ЭЛДИН САНЫНАН, ТҮНДҮКТӨ ЭЛДИН САНЫНЫН КӨПТҮГҮ

АЛГАЧКЫ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯНЫН ӨКҮЛДӨРҮНҮН ТҮНДҮКТӨН АРБЫНЫРААК ЧЫГЫШЫ

ЖАЗМА ТИЛДИН КАЛЫПТАНЫШЫНДА БАСЫМДУУ КӨРКӨМДҮККӨ ЭЭ БОЛУШУ

ТҮНДҮК ДИАЛЕКТИДЕ БАШКА ТИЛДЕРДИН ТААСИРИНИН АЗДЫГЫ ЖЕ ЖОКТУГУ

7

АДАБИЙ ТИЛ ЖАЗУУ ИШТЕРИНДЕ, ИЛИМИЙ,ИШ КАГАЗДАР, ПУБЛИЦИСТИКАЛЫК СТИЛДЕРДЕ ТОЛУК САКТАЛАТ.

МАМЛЕКЕТТИК КЫЗМАТТАРДА, БИЛИМ БЕРҮҮ МЕКЕМЕЛЕРИНДЕ, ТЕЛЕ БЕРҮҮЛӨРДӨ , РАДИО УКТУРУУЛАРДА КОЛДОНУЛАТ.

ИЛИМИЙ КИТЕПТЕРДИ, ГЕЗИТ ЖУРНАЛДАРДЫ БАСЫП ЧЫГАРУУДА КОЛДОНУЛАТ.

АДАБИЙ ТИЛ ДЕГЕН ТҮШҮНҮККӨ ТУУРА АНЫКТАМА БЕР.

А) КАРА СӨЗ ТҮРҮНДӨ ЖАЗЫЛГАН КОРКӨМ ЧЫГАРМАНЫН ТИЛИ

Б) БЕЛГИЛҮҮ НОРМАГА САЛЫНГАН УЛУТТУК ТИЛДИН ЭҢ ӨНҮККӨН ЖОГОРКУ ФОРМАСЫ

В) СӨЗДӨРДҮ ТУУРА СҮЙЛӨӨ ЖЕ ЖАЗУУ ЭРЕЖЕЛЕРДИН ЖЫЙЫНДЫСЫ

Г) ДИАЛЕКТ , ГОВОРДЛОРДУН ТОПТОМУ

ДИАЛЕКТИЛИК СӨЗДӨР КАЙСЫ ВАРИАНТТА?

А) ПУЛ , КЕЛТЕК, АПЧЕ, АПТА

Б) ҮСТӨЛ , КАТЧЫ, ДАСТАН, МҮДҮР

В) ӨКМӨТ, АСПАП, ДҮРБҮ, СУРНАЙ

Г) АБА, АКЧА, ПАРК, МӨӨР

ФОНЕТИКАЛЫК ДИАЛЕКТИЗМ

ЛЕКСИКАЛЫК ДИАЛЕКТИЗМ

ГРАММАТИКАЛЫК ДИАЛЕКТИЗМ

М: САГЫЗ –ЧАКЫЧ, ҮБӨЛҮК - УВАЛИК

ФОНЕТИКАЛЫК ДИАЛЕКТИЗМ – АДАБИЙ НОРМАДАН АЙРЫМ БИР ТЫБЫШТЫК ЖАГЫНАН ОЗГӨЧӨЛӨНҮП ТУРАТ.

М: КЕМ – КАМ, ИЧ КИМ – ЭЧ КИМ

ЛЕКСИКАЛЫК ДИАЛЕКТИЗМ – АДАБИЙ НОРМАДАГЫ ТҮШҮНҮКТҮ СӨЗ КАТАРЫ АЙЫРМАЛАНЫП КАЛГАН БОЛСО ЖЕ АДАБИЙ ТИЛДЕГИ СӨЗ МЕНЕН ДИАЛЕКТИ СӨЗ БИРЭЛЕ ТҮШҮНҮКТУ АТАЙТ. М: АСТАНА – БОСОГО, БАЛЫШ – ЖАЗДЫК, АЙНЕК - КҮЗГҮ

ГРАММАТИКАЛЫК ДИАЛЕКТИЗМ – АДАБИЙ НОРМАДАН АЙРЫМ БИР ГРАММАТИКАЛЫК КАТЕГОРИЯЛАРДЫН КОЛДОНУЛУШУ БОЮНЧА АЙЫРМАЛАНАТ. МИСАЛЫ: БУЛ ЖАКТА – БИЯКТА, КЕЛЕ ЖАТАТ – КЕЛЕ ЖАТЫРЫ, КУУРДАК – КУУРМА, УШУЛ ЖЕРДЕ – УШУЕТТЕ, БАРА ЖАТАТ - БАРАТЫРЫ