Башҡортостан республикаһыУчалы районы Муниципаль
районының муниципаль бюджет белем биреү учреждениеһы
5-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе.
Тема : С.Рахманғоловтың“Сәскә атыр саҡта кипкән гөл” статьяһы буйынса үткәрелгән
әхлаҡ дәресе.
(11-се класс өсөн)
Төҙөүсеһе: Учалы ҡалаһы
5- се урта мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Хәсәнова Нәркизә Робес ҡыҙы.
Учалы -2022
Тема: С. Рахманғоловтың “Сәскә атыр саҡта кипкән гөл” статьяһы буйынса әхлаҡ дәресе.
Маҡсат: республикала башҡорт телендә сыҡҡан баҫмаларға ҡарата ҡыҙыҡһыныу уятыу, һөйләү телмәрен үҫтереү, уҡыусыларҙы ҙур тормошҡа әҙерләү, фекерҙәрҙе дәлилләй белергә, бәхәс аша дөрөҫлөктө табырға өйрәтеү.
Дәрес төрө: әхлаҡ дәресе.
Уҡытыу методы: күрһәтеү-аңлатыу, эҙләнеү методтары.
Уҡытыу алымдары: әңгәмә,һорау-яуаптар, мәҡәл, әйтемдәр ҡулланыу, һүҙлек менән эш, тасиури уҡыу алымдары,ИКТ ҡулланыу, ижади эш.
Предмет буйынса нәтижәләр: туған телдең матурлығын аңлау, телмәрҙе байытыу.
Шәхси нәтижәләр: ғаилә ҡәҙерен аңларға, ғаилә культураһына өрәнеү, ихтыяр көсө тәрбиәләү.
Предмет-ара бәйләнеш: халыҡ ижады , тарих менән бәйләү.
Йыһазландырыу: республикала сыҡҡан башҡорт телендәге гәзит журналдар, проектор.”Йәшлек” 2010й. 30 октябрь
Класта парталар түңәрәк өҫтәл рәүешендә ҡуйылған, уҡыусылар менән һөйләшеү түңәрәк өҫтәл артында бара.
Дәрес барышы.
1. Инеш.
-Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле уҡыусылар. Беҙ бөгөн ябай дәрескә генә түгел, ә бөтәбеҙ өсөн дә бик мөһим булған һөйләшәүгә йыйылғанбыҙ. Һөйләшеүебеҙҙе башлар алдынан кластағы күргәҙмәгә күҙ һалайыҡ.
Нимәләрҙе күрәһегеҙ?
(Республикала сыҡҡан гәзит –журналдар)
Беҙҙең республикала балалар өсөн дә, йәштәр өсөн дә, өлкәндәр өсөн дә башҡорт телендә күп баҫмалар донъя күрә.
-Әйҙәгеҙ, үҙегеҙ белгәндәрен һанап китегеҙ.
(слайд)
(Балалар үҙҙәренә таныш гәзит журналдарҙы һанай баралар , уҡытыусы күргәҙмәнән дә алып күрһәтә, слайдтарҙа ла сыға)
-Ошо газеталарҙың араһынан ҡайһыларын алдыраһығыҙ?
(Уҡыусыларҙың яуабы)
-Балалар, мин дә күп баҫмалар араһынан үҙемә иң оҡшағанын әйтәйем әле. (слайд. “Йәшлек”) гәзитен уҡырға яратам мин. Бында журналистар бик актуаль мәсьәләләрҙе күтәрәләр, беҙҙе уйланырға мәжбүр итәләр. Учалынан Б. Ҡаһарманова матур статьялар яҙа. С. Рахманғоловтың статьялары ла бик фәһемле.
(слайд. “Бөтә бәхетле ғаиләләр ҙә бер – беренә оҡшаш, һәр бәхетһеҙ ғаилә үҙенсә бәхетһеҙ”), - тигән бөйөк рус яҙыусыһы Л. Н. Толстой.
“ Йәшлек” хәбәрсеһе С. Рахманғолов та үҙ статьяларында тормошобоҙҙағы бик сетерекле мәсьәләләргә туҡтала,уларҙы төҙәтеү юлын эҙләй. Шуларҙың береһе – ғаилә мәсьәләләре. Ғаилә, ундағы тәрбиәгә башҡорт халҡында борон – борондән ҙур иғтибар бүленгән. Һеҙгә үҙ аллы тормошҡа аяҡ баҫырға ла ваҡыт етеп килә. Үҙегеҙҙең буласаҡ ғаиләгеҙҙе күҙ алдына баҫтырып ҡарағанығыҙ бармы? Ул ниндәй булырға тейеш тип уйлайһығыҙ?
(Уҡыусыларҙың яуаптары)
-Балалар, һеҙ барығыҙ ҙа матур ,татыу ғаилә тураһында хыялланаһығыҙ. Был тик маҡтауға ғына лайыҡ. Тик бының өсөн хыялланыу ғына етмәй, ә арымай – талмай ошо хыялдарҙы тормошҡа ашырыу өҫтөндә эшләргә кәрәк. Әҙәбиәт дәрестәре, гәзит биттәрендә баҫылған статьялар беҙҙе оло тормошҡа әҙерләй, ауырлыҡтарға бирешмәҫкә, кешеләргә лә, үҙеңә лә ышанысты юғалтмаҫҡа өндәй.
2.Төп өлөш.
-Уҡыусылар, бөгөнгө дәрескә эпиграф итеп халыҡ әйтемен алдым .
(слайд. Кешенекен күҙәт, үҙеңдекен төҙәт).
- Әйҙәгеҙ ,ҡысҡырып уҡыйыҡ.
-Беҙ бөгөн дәрестә С. Рахманғоловтың “Йәшлек” гәзитендә баҫылған” Сәскә атыр саҡта кипкән гөл” сатьяһына байҡау яһап, үҙ һығымталарыбыҙҙы эшләп ҡараясаҡбыҙ. Һеҙ уйлап, бер фекергә килеп ултырығыҙ: атай – олатайҙарыбыҙ дөрөҫ әйткәнме? Ни өсөн кешенекенә ҡарап ,үҙебеҙҙекен төҙәтергә тейешбеҙ һуң?
-Иң тәүҙә статьяның йөкмәткеһен иҫкә төшөрәйек.
( Бер- нисә уҡыусы йөкмәткене һөйләй)
-Уҡыусылар, автор был статьяһына ниндәй проблемаларҙы күтәргән? (ғаиләләге мөнәсәбәттәр, эскелек, ата- әсәнең йүнһеҙлеге арҡаһында балаларҙың ыҙалауы)
(Уҡыусыларҙың яуаптары)
-Дәрескә әҙерләнгәндә “Ғаилә һүҙен нисек аңлайһығыҙ,”- тигән һорауҙы өлкәндәргә лә, балаларға ла, хатта кескәйҙәргә лә биреп ҡараным. Видеояҙманан уларҙың фекерҙәрен тыңлайыҡ.
(Яҙманы тыңлау.)
-Нисек кенә булмаһын, ғаилә- бөтәһе өсөн дә атай- әсәй, бер- берен яратҡан , аңлаған кешеләр. Һүҙлектә ғаилә һүҙенә бындай аңлатма бирелгән, әйҙәгеҙ, ҡысҡырып уҡыйыҡ.
(слайд “Ғаилә- бәләкәй бер дәүләт, бер- береһе менән рухи һәм матди яҡтан бәйләнгән кешеләр берлеге”)
-Уҡыусылар, беҙ Диананың ғаиләһен ысын мәғәнәһендә ғаилә тип атай алабыҙмы?
- (ғаилә тип әйтеп булмай , әйтергә теләгән ваҡытта ла иң бәхетһеҙ ғаиләләрҙең береһе)
(Слайд.” Атай ғаилә тотҡаһы”), -тип әйтәләр халыҡта. Диананың атаһын ғаилә тотҡаһы , ил терәге була алырлыҡмы ул?
- (ысын ирҙәр физик яҡтан ғына түгел, рухи яҡтан да көслө булырға тейештәр. Диананың атаһы иң ихтыярһыҙ кешеләрҙең береһе, ил шундай ирҙәргә терәлеп ҡалһа , харап булырға ла күп кәрәкмәй)
- Уҡыусылыр , беҙҙең халыҡ күпте күргән, күпте кисергән халыҡ ҡына түгел , ә тапҡыр һүҙле булыуы менән дә айырылып тора. Борон – борондан ҡатын , әсә ғаилә усағын һүндермәүсе, балаларҙа күркәмлек, рухи байлыҡ орлоҡтарын сәсеүсе булып дан алған. Башҡорт ирҙәре ниндәй генә яуҙарҙа ҡатнашмаған, ҡайҙа ғына походтарға йөрөмәгән, уның күңеле тыныс булған: өйҙә әсә кеше донъя тотҡаһы булған.
(Слайд. “Донъя күрке – изге әсәләр”) , - тигәндәр шуға ла беҙҙең халыҡта.
Тик Диананың әсәһе изге әсә, күркәм ҡатын исеменә лайыҡмы һуң?
-(уҡыусыларҙың яуаптары төрлө булыуы мөмкин , һәр уҡыусы үҙ фекерен иҫбатлай)
(Слайд) Бәхет теләй кеше,
Бәхет көтә,
Бәхет көтә бала саҡтан уҡ.
Бәхет шул ул:
Атай - әсәй тиеп
Әйтә алһам һәр саҡ шатланып.
- Балалар, шиғыр юлдарын уҡығас, һеҙ үҙегеҙҙең ғаиләгеҙҙе, атай- әсәйегеҙҙе күҙ алдына баҫтырғанһығыҙҙыр, моғайын.Үҙегеҙ үҫкән ғаилә тураһында һөйләп китһәгеҙ бик яҡшы булыр ине. Өйҙә “ Ғаилә фотоальбомы” төҙөргә биргән инем. Рәхим итегеҙ.
(Бер- нисә уҡыусы үҙ ғаиләһе хаҡында һөйләй.)
- Рәхмәт, уҡыусылар. Һеҙ , ысынлап та , бик бәхетле балалар, тик ҡәҙерен генә белегеҙ. Хәҙер инде Диананың бала сағын үҙегеҙҙеке менән сағыштырып ҡарағыҙ, уның бала сағын бәхетле тип әйтә алабыҙмы?
- (Юҡ)
-Уның бәләләрендә кем ғәйепле тип уйлайһығыҙ ?
(слайд. “Башҡаларҙан ғибрәт алған кеше- бәхетле”)
–Уҡыусылар был юлдар бөтәгеҙҙең дә тормош девизына әйләнһен. Насарлыҡтан ғибрәт алып, яҡшылыҡҡа ынтылып йәшәүегеҙ тормошоғоҙҙоң төп маҡсаты булһын.
-Инде ғаиләләге мөнәсәбәттәр тураһында һөләшеп алайыҡ. Андрейҙың ҡатынына булған мөнәсәбәтен һеҙ нисек баһалайһығыҙ? Ғөмүмән ир кеше ҡатынына ҡул күтәреп һуғырға тейешме? Ундай ирҙәрҙе көслө заттар иҫәбенә индерергә буламы?
- (һәр уҡыусы үҙ яуабын иҫбатлай)
(Слайд. Ояһында ни күрһә, осҡанында ла шул булыр)- ти халыҡ мәҡәле. Ата һөйөүен , әсә наҙын татып үҫмәгән Диананың тормошо – оло фажиғә. Асыу- нәфрәтен , бар бәхетһеҙлеген Андрейҙан күреп, уны сәнсә. Тик шундай фажиғәнән һуң да фәһем алырға теләмәй, ә упҡынға тәгәрәгәндән –тәгәрәй. Донъяла ниндәй генә ҡыйынлыҡтарға осраһаң да ихтыяр көсөң, теләгең була икән, ҡуйған маҡсаттарға ирешергә мөмкин. Ауыр хәлдә ҡалған ҡатындарға ярҙам итеү үҙәктәре лә, төрлө ышаныс телефондары ла эщләй беҙҙең республикала. Бәлки, ғаиләһендә таяныс тапмағас, ярҙам һорап йәмғиәтебеҙгә мөрәжәғәт итергә кәрәк булғандыр. Тик үҙеңдә көс табып эскелек һаҙлығынан сыға алырға, артабан матур итеп йәшәргә кәрәк. Диана ҡайҙа хаталанды икән, уҡыусылар?
(Уҡыусыларҙың яуаптары)
(Слайд . Ныҡлы ғаилә - ил терәге) , -тиҙәр башҡорт халҡында. Быны һеҙ нисек аңлайһығыҙ?
(Уҡыусыларҙың яуаптары)
-Диана үҫкән ғаилә илгә терәк булырлыҡмы ул?
(Яуаптар)
-Уҡыусылар, ни өсөн мин бөгөнгө дәрескә (слайд. “Кешенекен күҙәт, үҙеңдекен төҙәт” ) тигән эпиграф алдым һуң. Һеҙ үҙегеҙгә ниндәйҙер һығымталар яһанығыҙмы?
-(уҡыусыларҙың дәрескә һығымталарын тыңлау. Һәр уҡыусы берәр һөйләм менән үһ һығымтаһын әйтһә, бигерәк тә һәйбәт)
- Шулай , балалар. Башҡаларҙан ғибрәт алған кеше- бәхетле. Тик Диана әсәһенән ғибрәт алырға теләмәй, киреһенсә уның хаталарын ҡабатлай.
Бөгөн йәмғиәтебеҙҙә ошондай ғаиләләр ҙә йыш осрай. Быға беҙҙең ауыр тормош, матди ауырлыҡтар, бөтмәҫ- төкәнмәҫ проблемалар ғәйеплеме, әллә барыһы ла кешенең үҙенән торамы. Һеҙҙең фекерҙәрегеҙ.
(Уҡыусыларҙың яуаптары)
-Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, Диананың артабанғы тормошон юлға һалыр өсөн үҙенең генә көсө етерме икән?
- (уҡыусыларҙың яуабы)
-Автор һуңғы тапҡыр Диананы бик насар ҡиәфәттә иҫерек ирҙәр менән күреп, шаңҡып ҡалыуы тураһында яҙа. Шулай булһа ла , уҡыусылар, өмөттәребеҙҙе өҙмәйек, , беҙ ҙә Дианаға үҙебеҙҙең изге теләктәребеҙҙе еткерәйек.
(Уҡыусылар үҙ теләктәрен әйтәләр)
Йомғаҡлау.
- Мин дә , уҡыусылар, Дианаға ла, һеҙгә лә тик изге теләктәр геә теләйем. Донъяла яҡшы кешеләр бөтмәгән ниндәй генә ауыр хәлдә лә , берәү ярҙам итмәһә , икенсеһе итер. Ьер ваҡытта ла кешеләргә булған ышанысығыҙҙы юғалтмағыҙ, кешеләрҙекен күҙәтегеҙ, яманына ғибрәт алығыҙ, яҡшыһының артынан эйәрегеҙ. Ихтыяр көсөгөҙ ҡаҡшамаһын, илебеҙгә терәк булырһай ғаиләләр ҡороғоҙ.
Слайд. (күмәкләп уҡыу) Ерҙә миңә ни кәрәк?
Атай һәм әсәй кәрәк.
Ерҙә миңә ни кәрәк?
Беҙ йәшәгән өй кәрәк.
Ерҙә миңә ни кәрәк?
Тыуып –үҫкән ил кәрәк.
Ерҙә миңә ни кәрәк?
Мәңге имен ил кәрәк.
Атай һәм әсәй кәрәк. – тигән теләктәр менән дәресебеҙҙе тамамлайбыҙ. Күгебеҙ аяҙ, илебеҙ тыныс, ғаиләләребеҙ ныҡлы, балалар бәхетле булһын. Дәрестә бик тос фекерҙәр яңғыраны, барығыҙ ҙа бик әүҙем эшләнегеҙ , үҙегеҙ ҙә матур ғаиләләр ҡорорһоғоҙ тигән ышаныста ҡалам. Дәрестә ғаилә, атай- әсәйҙәр, тыуған ил тураһында миҫал итеп алынған күп тапҡыр һүҙҙәр – халҡыбыҙҙың бөтмәҫ – төкәнмәҫ хазинаһы. Атай- олатайҙарыбыҙҙың күҙәтеүсәнлегенә, оло аҡылына ишара.
Баһалау.
-Бөгөн ,уҡыусылар, беҙ бик фәһемле фекер алыштыҡ,ә һеҙҙең тарафтан яңғыраған матур фекерҙәр һеҙгә оло баһа. Йылдар үтеү менән һеҙҙең матур ғаиләләрегеҙ, тормошҡа ҡуйған маҡсаттарығыҙға ирешеүегеҙҙе ишетһәм, бөгөнгө дәрес юҡҡа үтмәгән тигән һығымта яһармын да , мин дә үҙемде баһалармын.
5. Өйгә эш. Ғаилә, әхлаҡ тураһында тапҡыр һүҙҙәр яҙырға.
436
94 150 
