5-класс ТАБИЯТ ТААНУУ. Климат

5-класс ТАБИЯТ ТААНУУ ТЕМА: Климат

Химия-биология мугалими

Абдирахманов А.А.

КЛИМАТ деген эмне?

Абанын температурасы жана нымдуулугу, жаан-чачындын саны жана жыштыгы боюнча айырмаланган жердин аймактарын шарттуу зоналарга бөлүүгө болот. Бул зоналар климаттык зона деп аталат . 

Климат — белгилүү бир аймакта жыл сайын кайталанып турган туруктуу аба ырайы.

КЛИМАТ ТҮЗҮҮЧҮ ФАКТОРЛОР

ГЕОГРАФИЯЛЫК кеңдик

Аба циркуляциясы

Жер рельефинин

өзгөчөлүктөрү

Океан агымдары

Деңиздерге жана океандарга жакындыгы

Жер шарындагы климаттын түрлөрү

ЭКВАТОРДУК КЛИМАТ

Бул климаттык зонада эч кандай өзгөчө мезгил жок. Температура жыл бою +24 тен +28 градуска чейин сакталат.

Нымдуулук өтө жогору (80–90%), күндүз жаан жаап, күн күркүрөйт.

Бул тилкедеги континенттерде түрлөрдүн укмуштуудай көп түрдүүлүгү бар чытырман жашыл токойлор - 3000ден ашык ар кандай өсүмдүктөр бар.

СУБАКВАТОРДУК КЛИМАТ

Климаттын бул түрү экватордун түштүгүндө жана түндүгүндө кеңири таралган. Бул тилкеде эки мезгил бар: жайкы жаан-чачындуу мезгил, муссондор экватордон жылуу жана нымдуу аба алып келүүчү мезгил жана континенттерден кургак тропикалык шамалдар соккон кургак кышкы мезгил.

Жайында абанын нымдуулугу 80% түзөт. Кышында ал эки эсе азайып, дээрлик жаан-чачын болбойт. Мезгилге жана океанга жакындыгына жараша температура +22ден +35°Сге чейин өзгөрөт.

ТРОПИКАЛЫК КЛИМАТ

Температуранын мезгилдик өзгөрүүсү экваторго караганда тропиктерде көбүрөөк байкалат. Континенталдык аймактарда кышында 0°Сден жайкысын +40°Сге чейин жетет.

Атмосфералык басымдын жогору болгондугуна байланыштуу бул жерде жаан сейрек жаайт. Негизинен тропикалык зоналардын табияты флора жана фаунасы начар чөлдөр жана жарым чөлдөр болуп саналат. Тропикалык жээк аймактарында климат жумшак, жаан-чачын көп болуп, туман көп байкалат. Мындай аймактарды тропикалык тропикалык токойлор ээлейт.

СУБТРОПИКАЛЫК КЛИМАТ

Субтропиктик зоналар тропиктик жана мелүүн аба массаларынын мезгилдик өзгөрүүлөрүнүн таасири астында түзүлөт. Жайында тропиктерден келген шамалдар кургак жана ысык аба ырайын алып келет, ал эми кышында мелүүн алкактан нымдуу жана салкын шамалдар согот.

МЕЛҮҮН КЛИМАТ

Мелүүн аймактарда төрт мезгил так аныкталган.

Бул алкак жайкы салкын жана кышы мелүүн суук, ошондой эле жаан-чачындын жетишээрлик жаашы, жыл бою бирдей бөлүштүрүлүшү менен мүнөздөлөт. Бул жерде флора жана фауна абдан бай.

СУБПОЛЯРДЫК КЛИМАТ

Мелүүн алкактардын түндүгүндө субарктикалык жана субантарктикалык зоналар жайгашкан. Бул жерде жай кыска жана суук - мелүүн алкактардан келген аба массаларынын аркасында аба максимум +5°Сге чейин жылыйт.

Кышында муздак уюлдарда термометрлер -71°Сти көрсөтөт. Кышкы орточо температура -55°С. Субполярдык аймактардын көбүн тундра жана түбөлүк тоң ээлейт. Жылдын тогуз айына чейин жерди кар басып турат.

ПОЛЯРДЫК (АРКТИКА ЖАНА АНТАРКТИКА) КЛИМАТЫ

Муздак шамалдар Түштүк жана Түндүк полярдык тегерекчелерден тышкары үстөмдүк кылат. Кар жана муз күндүн нурларын жакшы чагылдырат, ошондуктан жер жылыбайт жана жаан-чачын өтө сейрек болот.

Жайында орточо температура -20°С, кышында -70°С. Мындай шарттарда жаныбарлар менен өсүмдүктөрдүн өтө аз гана түрлөрү жашоого ыңгайлашкан. Арктиканын жаратылышы жансыз муздуу ээн талаа.

Климат - бул белгилүү бир аймакка мүнөздүү узак мөөнөттүү аба ырайы. Бул зонада байкалган аба ырайынын бардык түрлөрүнүн үзгүлтүксүз өзгөрүшүнөн көрүнөт. Климат жандуу жана жансыз жаратылышка таасирин тийгизет.

КЫРГЫЗСТАНДЫН КЛИМАТЫ

Кыргызстандын климаты -  Кыргызстандын климаттык шарты эң чоң материк Евразиянын борбордук бөлүгүндө, океан менен деңиздерден алыс болгондугуна жана анын аймагынын деңиз денгээлинен бир кыйла жогору жайгашкандыгына байланыштуу. Мындай абал температуранын кышкы жана жайкы, түнкү жана күндүзгү термелүү айырмачылыгынын чоңдугуна, абанын жалпысынан кургактыгына, күн нурунун молдугуна, атмосфералык жаан-чачындын салыштырмалуу аздыгына жана климаттын кескин континенталдуулугуна шарт түзөт. Кыш мезгилинин бир калыпта болбой өрөөндөрдө сууктун убактылуу жылуулук менен алмашылышы, бийик тоолордо ызгаардуу болуп турушу, жаздын тез чыгып кетиши, бирок сууктун кайра кайталанып жазгы үшүктөрдүн жүрүшү мүнөздүү. Жергиликтүү аймактын бийиктик абалына жараша жаз март, апрель же май айларында келет. Жай мезгили узак, аптаптуу, күзү жылуу, адатта кургак болот. Бийик тоолордун жана тоо арасындагы өрөөндөрдүн бири-бирине карата жана батыштан келген нымдуу абага карата алган орду боюнча климаттык шарттар ар башка аймакта ар түрдүү мүнөздо, ошондой эле бийиктик боюнча климаттын элементтеринин өзгөрүшү климаттык алкактардын пайда болушуна алып келет.

ҮЙГӨ ТАПШЫРМА

Кыргызстандын климаты боюнча сүрөт тартуу

ТӨМӨНКҮ ШИЛТЕМЕДЕН КОТОРУЛДУ

• https:// infourok.ru/prezentaciya-po-estestvoznaniyu-na-temu-klimat-zemli-5223819.html
• https:// multiurok.ru/files/kyrgyz-respublikasynyn-klimaty.html