9 Informatika-II

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Parametrli gaýtalanma operator diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Haçan parametrli gaýtalanma buýrugyndan peýdalanmak amatly bolýar? 2. Gaýtalanmanyň parametri diýip nämä düşünýärsiňiz?

3. Parametrli buýrugy näçe görnüşde ýazyp bolýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Parametrli gaýtalanma operator barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Parametrli gaýtalanma operator.

for buýrugy iki görnüşde ulanmak mümkin:

1) for := to do ; ýa-da gysga:

for i:= N1 to N2 do ; (N1

Bu ýerde gaýtalanmanyň parametri her gezekde 1 birlik artdyrylýar.

2) for := downto do ; ýa-da gysga:

for i:= N1 downto N2 do ; (N1 N2).

Bu ýerde gaýtalanmanyň parametri her gezekde 1 birlik kemeldilýär.

Bu ýazgylarda for ... do – gaýtalanmanyň sözbaşysy, buýruk-gaýtalanmanyň özeni, i - gaýtalanmanyň parametri. Gaýtalanmanyň özeni ýönekeý ýa-da düzme buýruk bolup biler. Gaýtalanmanyň parametri, onuň başlangyç we ahyrky bahalary berlenleriň şol bir görnüşine degişli bolmaly (adatça, olar bitin (integer) görnüşe degişli bolýarlar, ýöne hakyky ýa-da başga görnüşler hem bolup biler).

1.9-njy suratda for parametrli gaýtalanmanyň blok-shemasy şekillendirilen:

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. for gaýtalanmanyň özeninde gaýtalanmanyň parametrini üýtgedip bolýarmy?

2. Gaýtalanmanyň parametriniň bahalary haýsy görnüşde bolup bilýär?

Gönükmeler

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §6 sah.24-30

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Parametrli gaýtalanma operator diýen temany soramak.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

Sorag-jogap alyşmak:

1. for gaýtalanmanyň özeninde gaýtalanmanyň parametrini üýtgedip bolýarmy?

2. Gaýtalanmanyň parametriniň bahalary haýsy görnüşde bolup bilýär?

4. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Şertli gaýtalanma operator.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Şertli gaýtalanma operator.

Gaýtalanma sany öňünden belli bolanda, parametrli for buýrugyny ulanmak amatlydyr, emma gaýtalanmanyň özeniniň gaýtalanma sany diňe gaýtalanma ýerine ýetirilende kesgit-lenýän meseleler hem gabat gelýär. Şeýle ýagdaýda şertli gaýtalanma buýrugy ulanylýar. Pascal ABC-de şertli gaýtalanmanyň iki görnüşi ulanylýar:

1) şerti öňünden gelýän gaýtalanma – gaýtalanmanyň şerti gaýtalanmanyň özeni ýerine ýetirilmänkä barlanylýar;

2) şerti soňundan gelýän gaýtalanma – gaýtalanmanyň şerti gaýtalanmanyň özeni ýerine ýetirilenden soňra barlanylýar.

Şerti öňünden gelýän gaýtalanma buýrugyna seredeliň. Şerti öňünden gelýän gaýtalanma buýrugy – häzirlikçe şert ýerine ýetendäki gaýtalanmadyr. Şerti öňünden gelýän gaýtalanma buýrugynyň blok-shemasy 1.12-nji suratda görkezilýär:

Şerti öňünden gelýän gaýtalanma while buýrugynyň kömegi bilen ýazylýar we aşakdaky görnüşde bolýar:

while do

Eger gaýtalanmanyň özeni birnäçe buýruklardan ybarat bolsa, onda begin ... end; buýruk ýaýlary zerur bolýar:

while do } gaýtalanmanyň sözbaşysy

begin

; ; …

end;

while buýrugynda gaýtalanmanyň özeni ýerine ýetirilmezinden öň, her gezek şert barlanylýar. Eger şert çyn bolsa, onda gaý-talanmanyň özeni ýerine ýetirilýär we ýene-de şert barlanylýar. Eger şert ýalan bolsa, onda gaýtalanmadan çykylýar.

while buýrugynyň işleýşine öň mälim bolan ilkinji n natural sanlaryň jemini hasaplamagyň mysalynda seredeliň.

6. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Nähili ýagdaýda şertli gaýtalanma buýrugy ulanylýar?

2. Şertli gaýtalanma buýrugynyň näçe görnüşi bar?

3. Haýsy ýagdaýda while buýrugy bir gezek hem gaýtalanmaýar?

4. Tükeniksiz gezek gaýtalanýan programmany duruzmak üçin näme etmeli?

5. Obýektiň hyýaly hereketini görkezmek üçin näme etmeli?

7. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §7 sah.31-36

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Şertli gaýtalanma operator diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Nähili ýagdaýda şertli gaýtalanma buýrugy ulanylýar? 2. Şertli gaýtalanma buýrugynyň näçe görnüşi bar? 3. Haýsy ýagdaýda while buýrugy bir gezek hem gaýtalanmaýar? 4. Tükeniksiz gezek gaýtalanýan programmany duruzmak üçin näme etmeli? 5. Obýektiň hyýaly hereketini görkezmek üçin näme etmeli?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. «Gaýtalanma ” gurluşly algoritmi programmalaşdyrma dilinde ýazmagy öwretmek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

«Gaýtalanma ” gurluşly algoritmi programmalaşdyrma dilinde ýazmak.

Gaýtalanmanyň özeninde hereketleriň tertibi wajypdyr. Eger buýruklaryň ýerleri çalşylsa programma başgaça işlär. Bu bolsa logiki ýalňyşlyklara getirýär. Şeýle ýalňyşlar programmanyň ýerine ýetirilişine päsgel bermeýär, ýöne nädogry netijelere getirýär. Gaýtalanmanyň käbir ädimlerinde üýtgeýänleriň bahalaryny yzarlamak bilen programmanyň dogry işleýändigini kesgitläp bolýar. Programmany düzetmegiň şeýle usulyna trassirowka (geçjek ýerleriňi bellemek) diýilýär. Trassirowka programmanyň ýerine ýetirilişiniň logikasyna düşünmäge mümkinçilik berýär.

Gönükmeler1. Tä položitel san girizilýänçä, klawiaturadan girizilen bitin otrisatel sanlaryň köpeltmek hasylyny tapýan we netijäni çapa çykarýan programma düzmeli.

Program gon1;

Var a, kop: integer;

begin

kop:= 0;

write (′Ilkinji sany giriz= ′); readln (a);

while a do

begin

kop:= kop * a;

write (′Indiki sany giriz= ′); readln (a);

end;

write (′Kopeltmek hasyl= ′,kop); end.

2. [–1, 1] kesimde 0,25 ädim bilen y = 2x – 1 funksiýanyň her bir x nokadynda hasaplanan bahalarynyň tablisasyny çapa çykarýan programma düzmeli.

Program gon;

Var x, y: real;

begin

writeln (′----------------′);

writeln (′ x y′);

writeln (′----------------′);

x:= –1;

while x do

begin

y:= 2*x – 1;

writeln (x:4:1, y:9:1);

x:= x + 0.25;

end; end.

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Haçan while buýrugy ulanmak ýerlikli bolýar? 2. Haçan for buýrugy ulanmak ýerlikli bolýar? 3. Trassirowka diýip nämä düşünýärsiňiz?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §8 sah.36-45

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

«Gaýtalanma ” gurluşly algoritmi programmalaşdyrma dilinde ýazmak diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Haçan while buýrugy ulanmak ýerlikli bolýar? 2. Haçan for buýrugy ulanmak ýerlikli bolýar? 3. Trassirowka diýip nämä düşünýärsiňiz?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. «Gaýtalanma ” gurluşly algoritmi programmalaşdyrma dilinde ýazmak barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

«Gaýtalanma ” gurluşly algoritmi programmalaşdyrma dilinde ýazmak.

Gönükmeler

4. Ilkinji n natural sanlaryň kublaryny çapa çykarýan programma düzmeli.

Program gon4;

Var i, p, n: integer;

begin

p:= 1;

write (′n= ′); readln (n);

for i:= 1 to n do

begin

p:= i * i * i;

write ( p:5);

end; end.

5. (a + 1)ⁿ aňlatmanyň bahasyny çapa çykarýan programma düzmeli, bu ýerde a – bitin san, n – natural san.

Program gon5;

Var i, p, n,a: integer;

begin

p:= 1;

write (′n= ′); readln (n);

write (′a= ′); readln (a);

for i:= 1 to n do p:= p *(a+1);

write (‘Netije:’, p:5);

end.

6. «Ýyldyzly asmany» şekillendirýän programmany düzmeli. Onuň üçin goýy gök reňkli düşekde radiuslary 4-den 14 aralykdaky tötänleýin san bolan tegelekleri (ýyldyzlary) şekillendirmeli.

Program gon6;

uses Graphabc;

Var x, y, k: integer;

begin

SetWindowSize (1280, 1024);

ClearWindow (clBlue);

for k:= 1 to 256 do begin

SetBrushColor (rgb(k*100, k*25, k*50)); {dürli reňk öwüşginli çotganyň reňki}

x:= random (1100); y:= random (1000); circle (x, y, random (13) + 4);

end; end.

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Haçan parametrli gaýtalanma buýrugyndan peýdalanmak amatly bolýar? 2. Gaýtalanmanyň parametri diýip nämä düşünýärsiňiz?3. Parametrli buýrugy näçe görnüşde ýazyp bolýar?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §8 sah.36-45

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

«Gaýtalanma ” gurluşly algoritmi programmalaşdyrma dilinde ýazmak diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Haçan parametrli gaýtalanma buýrugyndan peýdalanmak amatly bolýar? 2. Gaýtalanmanyň parametri diýip nämä düşünýärsiňiz?

3. Parametrli buýrugy näçe görnüşde ýazyp bolýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Şahalanma we gaýtalanma algoritmleriniň hem-de programmalarynyň düzülişi.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Şahalanma we gaýtalanma algoritmleriniň hem-de programmalarynyň düzülişi.

Gönükmeler

3. «Kim bilmeşek!» programmasyny düzmeli. Kompýuter 0-dan 99-a çenli aralykdan alnan tötänleýin sany belleýär. Her synanyşykda programma «Siziň girizen sanyňyz bellenenden kiçi» ýa-da «Siziň girizen sanyňyz bellenenden uly» ýa-da «Gutlaýaryn! Siz bu sany bildiňiz!» ýazgyny çapa çykarmaly. Sany bilmäge synanyşyklaryň sany 10 gezekden köp bolmaly däl.

Program gon3;

Var x, a, i: integer; begin

x:= random(100);

writeln (′0-dan 99 aralykda san bellenildi. Bu sany tapmaga synanyşyp gör!′);

writeln (′çak edýän sanyňy giriz: ′); readln (a);

for i:= 1 to 10 do

begin

if a = x then writeln (′Gutlaýaryn! Siz bu sany bildiňiz′);

if a

else writeln (′Siziň girizen sanyňyz bellenenden uly′);

writeln (′Ýene-de synanyşyp görüň!′); readln(a);

end; if a x then writeln (′Bilmediňiz! Synansygynyz gutardy!′)

end.

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Nähili ýagdaýda şertli gaýtalanma operatory ulanylýar?2. Şertli gaýtalanma operatorynyň näçe görnüşi bar?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §9 sah.45-48

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Şahalanma we gaýtalanma algoritmleriniň hem-de programmalarynyň düzülişi diýen temany soramak.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Nähili ýagdaýda şertli gaýtalanma operatory ulanylýar?2. Şertli gaýtalanma operatorynyň näçe görnüşi bar?

4. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Tekstde gözlemek we çalşyrmak barada umumy düşünje bermek.

2. Kompýuterleriň apparat we programma üpjünçilikleri.

3. Algoritmleşdirmegiň we programmalaşdyrmagyň esaslary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Tekstde gözlemek we çalşyrmak.

Bezeg elementlerini özünde saklaýan ýa-da dürli obýektleri (tablisalary, suratlary, diagrammalary, formulalary we ş.m) öz içine alýan, sanly (sifrleýin) görnüşde berlen tekste elektron tekst dokumenti diýilýär. Öňden bilşimiz ýaly, tekst redaktorlary – tekstler bilen işlemek üçin niýetlenilen kompýuter programmalarydyr.

Tekst redaktorlary:• ýönekeý tekst redaktorlary – tekstleri döretmek, redaktirlemek we çap etmeklige niýetlenilen redaktorlardyr (Bloknot, WordPad);• tekst prosessorlary–elektron tekst dokumentlerini (resminamalaryny) döretmeklige mümkinçilik berýärler (Word 2007, Word 2010, Word 2013, Word 2016).

Köp sahypaly dokumentde gerekli parçany gözlemäge köp wagt sarp etmeli bolýar. Bu ýagdaýda tekstde gerekli parçany gözlemek işini tekst redaktorynyň mümkinçiliklerinden peýdalanmak arkaly tizleşdirip bolýar. Eger uly tekstiň içinden belli bir parçany, meselem, «Baýram» sözüni gözlemeli bolsa, onda menýudan Главная → Найти buýrugyny saýlamaly bolýar. Soňra çep gyradan peýda bolan Навигация penjiresiniň gözleg setirinde «baýram» sözüni ýazýarys. Şeýlelikde, taýýarlanýan dokumentiň tekstinde «baýram» sözi nirede bar bolsa, olar tapawutlandyrylar. Eger gözlege başlanmazyndan öň, dokumentiň belli bir parçasy tapawutlandyrylan bolsa, onda gözleg şol tapawutlandyrylan parçanyň çäginde amala aşyrylýar.

1-nji mysal. Berlen tekstde (öňinçä taýýarlanan) käbir sözleri (Mysal üçin, «okuw» ýa-da «okuwçy» sözlerini) tapmaly.

Tekst kursoryny tekstiň başynda goýup, Главная→Найти buýrugyny saýlaýarys. Çep gapdalda çykýan Навигация penjiresiniň gözleg setirine gözlenýän sözleriň ikisi üçin hem umumy bolan parçany, ýagny «okuw» sözüni ýazýarys. Netijede, tutuş dokument boýunça ähli «okuw» sözleri tapawutlandyrylar.

Şonuň ýaly-da Word 2016 tekst redaktorynyň dokumentde bir parçany başga bir parça bilen çalşyrmak mümkinçiligi hem bardyr. Eger dokumentdäki ähli ýalňyş ýazylan parçany onuň dogry görnüşi bilen çalşyrmak talap edilse, onda Главная → → Заменить buýrugyny saýlaýarys:

Çykýan Найти и Заменить penjiresinden Найти buýrugyny saýlap, Найти setirinde ýalňyş ýazylan parçany ýazýarys. Soňra şol penjiräniň Заменить на setirinde parçanyň dogry görnüşini ýazýarys we aşaky setirindäki Заменить buýrugyny berýäris. Bu ýagdaýda gözlenýän söz tapylýar we çalşyrma ýerine ýetirilýär. Eger yzygiderli tapyp, çalşyrmaly bolsa, onda şol ýerde Найти далее→Заменить buýruklaryny yzygiderli ýerine ýetir-meli bolýar.

6. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Tekstde gözleg üçin haýsy menýunyň buýrugyny ulanmaly?2. Tekstiň gözlenýän parçasyny haýsy penjiräniň gözleg setirinde ýazmaly?3. Tekstde bir parçany beýleki bir parça bilen çalşyrmak üçin haýsy penjiräni açmaly?

7. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §10 sah.49-54

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Tekstde gözlemek we çalşyrmak diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Tekstde gözleg üçin haýsy menýunyň buýrugyny ulanmaly?

2. Tekstiň gözlenýän parçasyny haýsy penjiräniň gözleg setirinde ýazmaly?

3. Tekstde bir parçany beýleki bir parça bilen çalşyrmak üçin haýsy penjiräni açmaly?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Ýazuwyň dürslügini barlamak barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

- operasion sistemany we onuň işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Ýazuwyň dürslügini barlamak.

Word 2016 tekst redaktory ýazuwyň dürslügini awtomatik usulda barlamaga mümkinçilik berýär. Şunlukda redaktor ýazuwyň dürslügini orfografik we grammatik taýdan barlaýar.Biziň bilşimiz ýaly orfografiýa – sözleriň dürs ýazuw kadasydyr, grammatika bolsa, sözlemiň gurnalyşynda sözleriň ýasalyşy, üýtgeýşi we sözlemde baglanyşygynyň kadasydyr. Programma orfografiýany barlan mahalynda, sözleri öz içinde goýlan sözlükdäki nusgalar bilen deňeşdirýär. Eger şol söz sözlükde ýok bolsa, onda tekstde onuň aşagy tolkunly gyzyl çyzyk bilen çyzylýar. Word 2016 redaktory punktuasiýa (dyngy belgi) we stil (sözleýiş) ýalňyşlyklarynyň aşagyny tolkunly ýaşyl çyzyk bilen çyzýar.Tapylan ýalňyşlygy düzetmegiň programma tarapyndan hödürlenýän nusgalaryny menýudan görmek bolar. Onuň üçin, aşagy çyzylan sözüň üstünde syçanyň sag gulagyna basmak ýeterlikdir. Programma ýalňyş sözleriň düzedilen nusgasyny hemişe teklip edip bilmeýär. Punktuasiýa we stil ýalňyşlyklary üçin, köplenç, diňe ýalňyşlyklaryň teswirlemesi berilýär.Microsoft Word 2016 tekst redaktorynda ýazuwyň dürslügini barlamak işi buýruklaryň aşakdaky yzygiderligini ýerine ýetirmek arkaly amala aşyrylýar: Рецензирование → Правописание.Öňden belleýşimiz ýaly, Word redaktory tekst boýunça orfografik barlag geçirende, onuň içinde goşmaça oturdylan sözlükden peýdalanýar. Şonuň ýaly-da öz kömekçi sözlügiňi hem döredip bolýar. Ony öňki sözlüge goşmak işini Добавить в словарь buýrugynyň ýa-da Правописание penjiresindäki Добавить buýrugynyň kömegi bilen ýerine ýetirip bolýar. Bu mümkinçilikden peýdalanylanda sözlüge ýalňyşly sözleriň düşmezligine seresap bolmalydyr.Ýazuwyň dürslügine geçirilýän barlagyň netijesine barlag üçin ulanylýan diliň täsiri bardyr. Dili, parametrleri saýlamak işi Рецензирование menýusynyň Язык bölümine barmak arkaly ýerine ýetirilýär. Язык penjiresi açylandan soň, ýazuwyň dürslügini barlamak üçin dil saýlanylýar:

Bu penjirede haýsy diliň öňünde belgijik goýlan bolsa, ol bu dil üçin ýazuwyň dürslügini barlamagyň mümkindigini görkezýär.

Ýazuwyň dürslügini barlamak işini şol dil baradaky düzgünleri we kadalary bilmek işi bilen çalşyp bolmaz. Janly dil – bu örän çylşyrymly hem baý sistemadyr. Şonuň üçin hem, programmada dürs ýazuwyň barlanyşynyň ähli görnüşlerini (wariantlaryny) göz öňünde tutmak mümkin däldir.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Dürs ýazuw näme? 2. Programma dürs ýazuwy nähili tertipde barlaýar? 3. Programma ähli diller boýunça ýazuwyň dürslügini barlap bilýärmi?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §11 sah.54-57

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Ýazuwyň dürslügini barlamak diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Dürs ýazuw näme? 2. Programma dürs ýazuwy nähili tertipde barlaýar? 3. Programma ähli diller boýunça ýazuwyň dürslügini barlap bilýärmi? 4. Ýazuwyň dürslügini barlamak işini şol dil baradaky düzgün-kadalary bilmek işi bilen çalşyp bolarmy?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Sanawlary döretmek we formatlaşdyrmak barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Kompýuter-informasion tehnologiýalary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- iş stoluny sazlamagy;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Sanawlary döretmek we formatlaşdyrmak

Tekst redaktorynyň kömegi bilen berlen tekstiň bölegini sanaw görnüşinde ýazmak bolýar. Sanaw – tertipleşdirilen gutarnykly elementleriň toplumydyr. Word redaktorynyň sanawlary markerlenen, san arkaly belgilenen we köpderejeli (iç-içine goýlan) görnüşlerde döretmäge hem-de formatlaşdyrmaga mümkinçiligi bar.

1. Markerlenen sanaw

Sanaw markerlenen-aýratyn belgi bilen öňünden belgilenen görnüşde bolup bilýär. Şeýle sanawyň her bir elementiniň öňünde aýratyn belgi (marker) goýulýar.

1-nji mysal. Palow taýýarlamak üçin zerur gerekli iýmit önümleriniň markerlenen sanawyny düzmeli.

Ilki bilen sözbaşyny ýazyp, soň sanawyň birinji setirine geçeliň. Главная menýusynyň Абзац bölüminden düwmä basyp, markerler ýygyndysyny alarys

.Bu ýerden gerekli markeri saýlamak bolýar. Tekstiň 1-nji setirini ýazyp, indiki setire geçilýär we şol setirde tekstiň öňüne saýlan markerimiz awtomatik ýagdaýda goýulýar.

Biz sanawy ýazyp gutaranymyzdan soň, täze setire geçip, marker saýlanýan düwmä basýarys we ol ýerden Нет buýrugyny saýlanymyzdan soň, markerleme bes edilýär. Şeýle hem sanawy tamamlamagyň iň amatly usuly – soňky setiriň iň soňunda enter klawişine iki gezek basmakdyr.

2. San bilen belgilenen sanaw

Sanaw döredilende sanawyň elementleriniň ýerleşiş tertibiniň ähmiýeti (tapawudy) bar bolsa, onda bu sanawy san bilen belgilenen sanaw görnüşde döretmeli we formatlaşdyrmaly bolýar. San bilen belgilenen sanawda her bir element hususy san belgä eýe bolýar.

2-nji mysal. Aý atlarynyň san bilen belgilenen sanawyny düzmeli. Onuň üçin Главная menýusynyň Абзац bölüminden düwmä basanymyzda çykýan san bilen belgilenen sanawlaryň ýygyndysyndan gerekli görnüşini saýlaýarys. Her bir setirde aý atlaryny ýazalyň. enter klawişe basanymyzda indiki setir awtomatik suratda san bilen belgilenýär. Iň soňky setiriň soňunda enter klawişi 2 gezek basmak arkaly we san bilen belgileme bes edilýär.

3. Köpderejeli (iç-içinde goýlan) sanaw

Ähli ýa-da käbir elementleri özbaşyna sanaw bolan sanawlara köpderejeli (iç – içine goýlan) sanaw diýilýär.

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Sanaw näme? 2. Size sanawlaryň haýsy görnüşleri belli? 3. Köp derejeli sanaw näme?

Gönükmeler.1. «Bäş welaýat – bäş dogan» atly markerlenen sanawy dörediň.2. Ýyl pasyllaryny birinji dereje, aý atlaryny ikinji dereje hasaplap, ikinji derejeli sanawy dörediň.

3. Öz öýüňizden golaýdaky şäher, etrap merkezine çenli ýoluň ugrunda bar bolan ilatly punktlaryň sanawyny düzüň.4. Hepdelik okuw tertibi köpderejeli sanaw görnüşinde aňladyň.

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §12 sah.57-60

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Sanawlary döretmek we formatlaşdyrmak diýen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. Sanaw näme? 2. Size sanawlaryň haýsy görnüşleri belli? 3. Köp derejeli sanaw näme?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň informatika dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Tablisalary döretmek we formatlaşdyrmak barada umumy düşünje bermek.

2. Informasiýalary işlemegiň kompýuter tehnologiýalaryna we usullaryna gyzyklanmany kemala getirmek we ösdürmek.

3. Akylýetirijilik, intellektual we döredijilik ukyplaryny ösdürmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Tablisalary döretmek we formatlaşdyrmak.

Tablisa – gözeneklere bölünen gönüburçlukdyr. Ol gözeneklere öýjükler diýilýär. Biri-biriniň aşagynda ýerleşen öýjükler tablisanyň sütünini, biri-biriniň gapdalynda ýerleşen öýjükler bolsa setirini emele getirýär. Microsoft Word 2016 redaktorynda tablisalary döretmek, redaktirlemek we formatlaşdyrmak üçin Вставка menýusynyň buýruklaryndan peýdalanylýar.

Resminama tablisa goýmak üçin Вставка menýusynyň Таблица bölüminiň Вставить таблицу buýrugyny saýlap, çykýan Вставить таблицу penjiresinde число столбцов ýaz-gynyň yzynda sütünleriň sanyny, число строк ýazgynyň yzyndaky meýdanda bolsa, setirleriň sanyny ýazyp, penjiräniň aşagyndaky OK düwmä basmaly.

Ähli öýjükleri tapawutlandyryp, teksti öýjükleriň beýikligi boýunça deňlemegi ýerine ýetireliň. Onuň üçin, syçanyň görkezijisi öýjükleri tapawutlandyrylan tablisanyň üstünde duranda syçanyň sag gulagyna basanymyzda çykýan gapdal menýudan Выравнять высоту строк buýrugyny saýlarys. Netijede, öýjükler beýikligi boýunça deňleşerler.

Soňra öýjüklerdäki tekstleri merkez boýunça deňlemek üçin, tutuş tablisany tapawutlandyranymyzda işjeňleşen Макет menýusynyň Выравнивание bölüminden merkez boýunça deňlemegi saýlarys.Tablisanyň öýjükleriniň düşeginiň reňkini iki usulda üýtgedip bolýar:1. Sözbaşy setiriň reňkini üýtgetmek üçin, ony tapawutlandyralyň. Soňra Дизайн menýusynyň Границы страниц bölümini saýlanymyzda çykýan Границы и заливки penjiresinde Заливка goýundysyna girip, açyk ýaşyl reňk saýlalyň.

2. Reňklenjek öýjügi tapawutlandyranymyzda ýokarda menýu setirinde Работа с таблицами menýusy çykýar. Şol menýunyň Конструктор bölüminiň Заливки goýundysyna baranymyzda reňkler palitrasy çykýar, ondan açyk sary reňki saýlarys.

Taýýar bolan tablisany sahypanyň merkezi boýunça deňläp bolýar. Tablisanyň üstünde syçanyň sag gulagyna basylanda çykýan gapdal menýudan Свойства таблица penjiresinde по центру buýrugyny berenimizden soň, tablisa sahypanyň merkezinde ýerleşer.Käbir ýagdaýlarda tablisanyň birnäçe öýjüklerini birleşdirmeli bolýar. Bu işi setir ýa-da sütün boýunça birikdiriljek goňşy öýjükleri tapawutlandyryp, gapdal menýudan Объединить ячейки buýrugynyň kömegi bilen ýerine ýetirip bolýar.Şeýle hem tablisalar bilen işlenilende bir öýjügi birnäçe öýjüge bölmeli bolýar. Onuň üçinbolsa bölünjek öýjügi tapawutlandyryp, gapdal menýudan Разделить ячейки buýrugy saýlanymyzdan soň, açylan penjireden setirleriň we sütünleriň talap edilýän mukdaryny görkezmek ýeterlikdir.

Tablisalar taýýarlananda aşakdaky düzgünler hökman berjaý edilmelidir:

1. Tablisanyň sözbaşysy onuň içindäki informasiýalar barada düşünje bermelidir;

2. Sütünleriň we setirleriňatlary artykmaç sözleri,gysgaltmalary özünde saklamalydäldir, gysga bolmalydyr;3. Tablisada ölçeg birlikleri görkezilmelidir, eger ol tutuş tablisa üçin umumy bolsa, onda tablisanyň sözbaşysynda görkezilmelidir. Eger ölçeg birlikleri dürli bolsa, onda degişli setiriň (sütüniň) sözbaşysynda görkezilmelidir.4. Mümkin boldugyça tablisanyň ähli öýjükleri doldurylan bolmalydyr. Tablisanyň öýjüklerine tekstler, sanlar we suratlar ýerleşdirilip bilner.

5. Täze temany berkitmek:Sorag-jogap alyşmak: 1. Tablisa näme? 2. Tablisa haýsy buýruklary yzygiderli ýerine ýetirmek bilen döredilýär? 3. Öýjükleri merkez boýunça deňlemek haýsy buýrugyň kömegi bilen ýerine ýetirilýär?

6. Öý işini tabşyrmak:Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §13 sah.60-68

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________