Адам жана коом Чыр-чатак

Ош шаарындагы №11 В.В.Терешкова атындагы мектеп-интернаты

Адам жана

коом сабагы

9-класс

Тарых мугалими: Ормокова Чыныгүл

Саламатсыңарбы менин сүйүктүү окуучуларым, маанайыңар кандай

• Маанайыңар жакшы болсо, анда мен силерге ден-соолук, окууңарга ийгилик каалайм.

Тема: Мен жана чыр-чатак

Сабактын максаты:

1. Чыр-чатактын алдын алуу жолдору, аны чечүүнун жолдору жөнүндө маалымат берүү.

2. Чыр-чатак келип чыккан мезгилде өзүн кандай алып жүрүү керек экендигин үйрөтүү.

3. Адептүүлүккө, чынчылдыкка, сылыктыкка, адилеттүүлүккө жана сабырдуулукка

тарбиялоо.

Күтүлүүчү натыйжа:

• Чыр-чатак келип чыккан мезгилде аны чечүүнүн жолдору жөнүндө маалымат алып, андан алыс болуу зарыл экендигин түшүнүшөт.

2. Кимге кандай мамиле жасоо керек экендигин түшүнүп билишет.

3. Өздөрүн маданияттуу алып жүрүүгө, айланасындагы адамдар менен сый мамиледе

болууга, чыр-чатактарды болтурбоого жана алдын алууга даяр турууга

тарбияланышат.

Сабактын планы :

• Чыр-чатактагы жүрүм–турум.
• Чыр-чатактын алдын алуунун жолдору
• Чыр-чатакты чечүүнүн ыкмалары.
• Менин позициям: чыр-чатактан кантип чыгам?
• Чыр-чатактын коомго тийгизген оң жана терс таасири

Чыр-чатактагы жүрүм-турум

• Чыр-чатак келип чыкканда көпчүлүк адамдар агрессивдүү болуп калышат.
• Оюна келген сөздү сүйлөшөт.
• Кээ бирлери өзүн жоготуп, сүйлөөр сөзүн унутушат.
• Бирок жогорудагылардын баары чыр-чатакты чечүүгө жардам бербейт.
• Ошондуктан чыр-чатакты болтурбай алдын алуу керек.

Канткенде чыр-чатактын алдын алса болот?

Бардык эле адамдар бирдей ойлонуп, бирдей чечим кабыл ала албайт. Алар ар түрдүү кырдаалда ар кандай чечимге келишет. Себеби алардын максаттары да ар түрдүү болот. Эгер мындай болсо биз жашаган коомдо чыр-чатактардын болуусу закон ченемдүү көрүнүш турбайбы деген ой пайда болот. Бирок адамдар жаратылыштагы башка жандыктардан акыл-эси менен айырмаланат. Ошондуктан адамдагы адептик баалуу сапаттарды жогору коюп, кандай маселе жаралса да ар дайым чыр-чатаксыз чечүүгө болот. Бири-бирин сыйлоо, угуу, башкалардын чечимин сыйлоо, адептүү, адилеттүү, маданияттуу болуу ар кандай чыр-чатактын алдын алат.

Пикир келишпестик келип чыккан мезгилде тараптардын бирөө туура кадам таштаса, жүрүм-турум эрежелерин сактап, өзүнүн маданияттуулугун, жогорку адептик сапаттарын көрсөтө алса, анда чыр-чатактын алдын алууга болот. Тараптардын тирешүүсү, эмоцияга алдыруусу, кандай гана болбосун өз кызыкчылыгын жогору коюп, максаттарын ишке ашырууга болгон иш-аракеттери сөзссүз чыр-чатакка алып келет жана ал келечектеги бардык мамилеге чекит коюп коюусу мүмкүн. Кээ бир учурларда кайгылуу окуя менен аякташы да мүмкүн.

Мисалы: чыр-чатактардын аягы суицид менен аяктаган окуялар да жок эмес.

Чыр-чатактын алдын алуунун жолдору

1. Эч качан өз кызыкчылыгыды баарынан жогору койбо

2. Өз максаттарыңды ишке ашырууда пикир келипестикке барба

3. Өзүңдөн улууларды сыйла жана анын сөзүн бөлбөй аягына чейин ук

4. Сенин сөзүң туура болгон кезде да ачууга алдырба. Сабырдуу бол

5. Маселенин бүгүн чечилбешине көзүң жетсе, эртеңкиге калтырууну сунушта

6. Маселени чечүүнүн жолдору түшүнүктүү болуп турса да, атаандашыңдан

кеңеш сура

7. Өзүңдүн жүрүм-турумуңду, сүйлөгөн сөзүңдү ар дайым контролдо.

Чыр-чатакты чечүүнүн ыкмалары

• 1. Өзүн токтоо кармоо
• 2. Ачууга алдырбоо
• 3. Ар бир сөздү ойлонуп сүйлөө
• 4. Экинчи тараптын сөзүн аягына чейин угуу
• 5. Калыс адамдардын кеңешин угуу
• 6. Зарылчылык пайда болсо кечирим суроо
• 7. Кечиримдүү болуу жана кечире билүү

Эгерде силер чыр-чатакка кабылсаңар, анда өзүңөрдү кандай алып жүрөсүңөр? Кандай позицияда болосуңар же андан кантип чыгасынар?

Жогорудагы суроолорго жооп издеп көргүлөчү.

Ойлонуп көрдүңөрбү.

Суроого жооп издеп жатып өзүңөрдү чыр-чатакка кабылгандай элестете алдыңарбы же мурда кабылган кандайдыр бир окуяны эстедиңерби.

Ооба, дароо эле баштан өткөн окуя эске түшөт, себеби ошол мезгилде силердин көңүлүңөр абдан катуу ооруп, кимдир бирөөгө катуу капа болгон чыгаарсыңар.

Эми ошол окуя башкача аяктаса болот беле деп ойлонгула.

Болот болчу, эгерде силер башкача позицияда болгонуңарда.

Ошондуктан пикир келишпестик пайда болгондо өзүңүрдү токтоо кармап, ачууга алдырбай, адептүүлүк жана маданияттуулугуңарды көрсөтө билсеңер ар кандай чыр-чатактын алдын аласыңар жана достук, туугандык мамилеңерди сактай аласыңар .

Чыр-чатактын оң жана терс таасири

• Терс таасири:

• Кээ бир адамдар көпкө чейин унута албай, психологиялык соккуга дуушар болушат. Ден-соолугуна зыян тийгизиши мүмкүн.
• Достук, туугандык мамилелер бузулат.
• Жакшы көргөн жумушунан айрылат.
• Адамдын өмүрү кыйылышы мүмкүн, материалдык чыгымга учурашы мүмкүн.
• Жек көрүү, касташуу сезимдери пайда болот ж.б.

Оң таасири:

• Кээ бир учурда чыр-чатактан кийин көз караштар жакшы жакка өзгөрүшү

мүмкүн.

2. Туура чечимдер кабыл алынып, чечилбей жаткан маселелер оң тарапка чечилип,

чоң пайда алып келиши мүмкүн.

Сабакты бышыктоо

• Балдар, демек биз сабакта түшүнүп билгендей чыр-чатактын терс таасирлери аябай көп.
• Адам баласы чыр-чатактан кийин психологиялык жактан жоготууларга учурайт. Ал адамдын ден-соолугуна тийген терс таасири.
• Адам кыжаалатчылыктан ооруп калышы мүмкүн, достору жана жакындары менен мамилеси үзүлүшү мүмкүн.
• Ошондуктан чыр-чатак болгондон кийин аны чечүүгө эмес, чыр-чатакты болтурбоого аракет жасоо зарыл.

Үйгө тапшырма

• 1. Кандайдыр бир окуяны баяндаган кыскача аңгеме жазуу.
• 2. Аңгеменин тарбиялык мааниси болушу шарт.

• Көңүл бурганыңарга чоң рахмат.
• Жолукканга чейин саламатта болгула.