Адамда белгілердің тұқым қуалауында гендер мен ДНҚ рөлі.

Сабақтың тақырыбы:

Адам ағзасында тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілер

Сабақтың мақсаты:

• адам ағзасында тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді зерттеу;
• өзгергіштік түрлері арасындағы айырмашылықты сипаттау;

Бағалау критерийлері

• «Тұқымқуалаушылық» және «өзгергіштік» терминдеріне анықтама бере алады;
• Тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді ажырата алады;
• «Генетика», «ген», «аллель», «басыңқы/доминантты», «басылыңқы/рецессивті» терминдерге түсінік бере алады;
• Адам ағзасында тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді зерттей отырып, модельдей алады;

Адам дамуының негізгі кезең ерекшеліктері

Емізулі нәресте

Шақалақ

Алғашқы балалық (сәби)

Бірінші балалық (естияр)

Екінші балалық (ересек)

Жасөспірім

Бойжеткен, бозбала

Кемелденген

Қ арттық (кәрілік)

Ұзақ жасаушылар

Секпілдің болуы және болмауы

Еріннің қалың және жұқа болуы

Көздің қара және көк түсі

Шаштың түзу және бұйра болуы

Адамдағы басыңқы және басылыңқы белгілер

Белгі

Басыңқы/Доминантты

Шашының пішіні

Басылыңқы/Рецессивті

Бұйра

Шашының түсуі

Ерте

Көзінің түсі

Тура

Қалыпты

Қой көзді

Бойы

Аласа

Көк

Саусақтың саны

Қалыпты

Алты саусақты

Қолын меңгеруі

Оңқайлық

Бес саусақты

Солақайлық

Генетика және халықтық педагогика.

● Тектіден текті туар... (сараланып) ● Теріңді өзгерте алсаң да... (тегіңді өзгерте алмассың) ● Жеті атасын білген ер... (жеті жұрттың қамын жер) ● Жеті атасын білмеген... (құлағы мен жағын жер) ● Жұртыңды ауыстыра алсаң да... (ұлтыңды ауыстыра алмайсың) ● Салтыңды ауыстыра алсаң да... (халқыңды ауыстыра алмайсың)

Г Е Н Е Т И К А

Өзгергіштік

Тұқымқуалаушылық

Генетика дегеніміз – белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын және олардың өзгергіштіктерін зерттейтін ғылым.

Терминдер

• Ген – тұқымқуалайтын ақпарат (көздің түсі);
• Аллель – ата-анадан таралатын бір белгінің әр түрлі қалпы. Мысалы: көздің түсі көк немесе жасыл болуы;
• Басымдық/Доминатты - басқа белгінің дамуына басымдылық көрсететін басым белгі;
• Басылыңқы/Рецессивті - көріне алмайтын белгі;

Егер де ақ аю мен қоңыр аюдың мекен ету ортасын алмастырса, тіршіліктерін жалғастыра алады ма? Неліктен?

Белгілер

Тұқымқуаламайтын/Үздіксіз

Анықтамасы

Сыртқы орта факторларының әсеріне пайда болатын блгілердің өзгеруі

Мәні

Тұқымқуалайтын/Үзік

Тікелей белгінің өзгеруі

Пайда болу жиілігі

Геннің кездейсоқ өзгеруі

Жаппай

Таралуы

Геннің немесе хромосоманың өзгеруі

-

Мысалы

Жеке

дене салмағы, ой қабілеті, шаштың түсі, аяқ киім өлшемі, бойдың ұзындығы

+

тілдің иірілуі, қан топтары, жынысы, көздің нұрлы қабығының түсі, құлақ сырғалы

Зерттеу жұмысы

Зерттеу жұмысының мақсаты:

• Сыныптағы оқушылардың бойындағы белгілерді зерттеу арқылы, өзгергіштіктің тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын түрлерімен танысу.
• Күлтебасы падубы, қысқы жидек (Ilex verticillata) немесе басқа да өсімдік жапырағымен зерттеу жүргізіп, өзгергіштік түрлерін талдау

Тұқым қуаламайтын белгілер

Тұқым қуалаған белгілер

Оқушылар адамның әр түрлі сипаттамаларын сәйкес жүре пайда болған/тұқым қуалаған белгелерге ажыратып бағандарға жазып, кесте толтырады.

Бағалау критерийлері

• «Тұқымқуалаушылық» және «өзгергіштік» терминдеріне анықтама бере алады;
• Тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді ажырата алады;
• «Генетика», «ген», «аллель», «басыңқы/доминантты», «басылыңқы/рецессивті» терминдерге түсінік бере алады;
• Адам ағзасында тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді зерттей отырып, модельдей алады;

Жаңа тақырыпты қаншалықты меңгере алдың?