Дарсны темасы: Агьмат Джачаев «Аш гесек ».
Дарсны мурады:Янгы теманы англатмакъ .Поэманы аслу маънасын ачып болмакъ.Поэмада баш игитлени суратлап болмакъ.Тюз ва чебер охув мердешлерин беклешдирмек .
Асил адатлагъа адилли янашмакъгъа ёл гёрсетмек,патриот ругьда тарбия-Яламакъ.
Къоллангъан алатлар :А Джачаевни сураты ,китаплар, гёрюнюшлю компьютер,проектор,колхоз яшавну гьакъындан суратлар, тергев суратлар.
Дарсгъа гиришив.
Салам яшлар!
Салам муаллим.
Муаллим:Савболугъуз,олтуругъуз.
Уьйге ишни сорав,Агьмат Джачаевни яшав яратывчулугъу.
Доклад охув.
Уьйге ишни соравлар булан беклешдирмек.
2.Гетген дарсны такрарлав.
Доклад. « Агьмат Джачаевни яшав яратывчулугъу».
Уьйге ишни беклешдирив.
А)Шаирни шиърулары биринчилей къайсы газетлеге чыкъма башлагъан?
Б)А.Джачаевни биринчи китабы къайсы йыл чыкъгъан?
В)Негер А. Джачаевге къумукъ тилни устасы деп къойгъан?
Г)Шаирни асарлары къайсы темалагъа багъышлангъан ?
3.Янгы теманы англатыв.
Эпиграф:Ачлыкъ оьтсе ,аш гесекни алдында.
Тизден чёге тиленчи де, пача да.
Шу сёзлер сизге нени англата яшлар?
Дарсны темасы ачыла.
А.Джачаевни «Аш гесек» деген поэмасы булан таныш болабыз.
А. Джачаев къумукъ тилни устасы,о тергевлю, назик юрекли шаир,Ватанын,къумукъ эллин,ата юртун,анасын къыйыкъсытылып яшайгъан адам болсун ,намуслукъ адилли хыяллар,
Талпынывлар,аталардан гелген адатлар Жачаевни поэмасында аслу ер тута.
Муаллимни сёзю:Яшлар ,къумукъларда булай айтыв бар: «Аз аврувну аш енгер, аш енгмесе иш енгер. Ишлеме герек экенни сиз яхшы билесиздир. Неге тюгюл «Ачлыкъ оьтсе, аш гесекни
алдында,тизден чёгюп тиленчи де пача да».Бары да девюрлени,бары миллетлени,бары да
уьлкелерде аш адамланы яшавуну кюрчюсю ьолуп токътагъан .Экмекни,ашлыкъны хадирин
билегенлер аз тюгюл .Ашлыкъны гьакъындан кёп айтывлар ва повестлер язылгъан.Барму
яшлар арагъызда айтывлар,аталар сёзлерин айтып болагъанлар ашны ,загьматны гьакъында.
Б)Муаллимни чеберлик охуву.
В)Яшланы охуву.
Г)Сёзлюк иш:
Тишнейген-
Къурмач-
Ёрулгъан-
Ултан-
Васият-
Токълукъ-
Д)Айтывлар ва аталар сёзлер.
Ишлемеген –тишнемес.
Не чачсанг- шону ашарсан.
Гьаракатгъа –берекет.
Берекетни бек ая.
Арпа тари аш экен ,алтын гюмюш таш экен.
Сабанынг алтын буса да, гьайдамасанг ач къалырсан
Е)Поэмагъа гёре лакъыр.(Муаллим).
Яшлар ,аш-нечик къысгъа,нечик гиччи сёздюр,тек маънасы уллу.
«Аш гесек» деген поэма бир нече бёлюкден къурулгъан.Биз охугъанга гёре биринчи бёлюкде
Кёп яшагъан ,дав йылланы,къыт заманланы,кёпню гёрген къарт уланларын оьзюню эки ягъына
Жыйып булай лакъырын башлай.
Авурсынмай магъа къулакъ асыгъыз
Балаларым,гёресиз,мен гетемен.
Мен гетди деп башлагъынча ясыгъыз,
Сизге шулай васиятым этемен.
Мал жыймагъап мени чолам болмады,
Бугюн сизге байлыгъымны бёлмеймен.
Гьёкюнчюм ёкъ оьмюр сюрген кююме,
«Гьай ,аман!»-, бармакъ хабып оьлмеймен.
Оьзюнгден сонг къоя буса яман ат,
Тувмагъына кёп де къолай ерлени.
Бугюн сизге мен этемен аманат,
Терим булан сугъарылгъан ерлени.
! Васиятын узата туруп къарт янгылышмайгъан адам болмайгъанны,тек не янгылыш этип гечсе де , адамдан оьлгюнче аш гесекни таптаса гечме ярамайгъанны айта.Яшларына насигьатлар
бере.Топуракъгъа сый этме,анагъа йимик абур этме.Сабанчы,сабаны тот басмасын учун, ашлыкъланы заманында къайтармакъ муратда кёп халкъ гечесин гюнюн бир этип ,гече ай ятыкъгъа да ишлей болгъанын айта.
Экинчи бёлюкде.Къарт дав йылланы суратлай .Сиз билезисдир яшлар Уллу ВАтандаш дав
башлангъан йылны,шону къайсыгъыз айтма боласыэ?
Охувчу:1941 йыл 22июнда башлангъан.
Муаллим: Сиз билесиздир яшлар ,бизин кёп халкъыбыз душман булан ябушувда оьзлени
жанын къурбан этди,давда йигирма миллионгъа ювукъ халкъ оьлдюю.
Бирлери ябушувда,гюлледен ,ярадан оьлген ,тек оланы арасында ачдан оьлгенлери де
кёп болгъан.дав йыллар,ач йыллар.Къартны гёзюнден автор бу йылланы гьакъында сёйлей.
Китапдан яшланы охуву(экинчи бёлюк).
Гьали буссагьат шо къыйынлы ,ач заманланы ,мангалай тери булан ашлыкъ оьсдюргенлени
эсине алагъанлар кёпмю ?
Поэманы бир гесеги (охувчу узата).
Яш къолундан сав булканы тюшюре.
Ерден ону алма къоймай анасы.
Бу гёрюнюш юрегимни бишире
Булай гьалгъа къарап гьайран янасан,
Гёрюп къалдым биревню нас аягъын.
Акъ булканы тёбесинден басагъан:
Сабанчыны къызгъандым ,шо аш учун
Анасыны ал увузун къусагъан.
Не яхшыдыр токъ экеник гьар заман,
Не яхшыдыр ёгъу гьали ёкълукъну.
4.Физкультминутка.
Мунда тари гёгюлген,
Ону жичив ашагъан,
Ашай,ашай геч къалгъан
Пыр-р,деп учуп гетген.
5..Гечилген теманы беклешдирив.
Яшлагъа темагъа гёре соравлар.
1.Биз бугюн сизин булан къайсы поэманы гечдик.
2. «Аш гесек» деген поэманы автору кимдир?
3.Къарт гиши оьзюню оьлюмюню алдында нечик васият эте?
4.Колхозчулар алда нечик ишлей болгъан?
5.Дав йылларда яшлар ва фронтдагъылар ачдан оьлмес учун не этме борчлу бола болгъанлар?
6.Анасы булан барагъанда яш булканы тюшюргенде алма къоймай ТЮЗ этгенми?
6 Дарсны натижасын чыгъарыв.
.Муаллим:Биз бугюн сизин булан А.Жачаевни къайсы асары булан таныш болдукъ .Шу поэманы гечгенден сонг мени эсиме геле,сиз яшлар, оьзюгюзню ашгъа абур этме бакъгъан сюювюгюзню дагъы да арт дыргъансыз дыр деп ,эсиме геле.
Яшларына нечик насигьатлар бере атасы?
Гьали яшлар, сиз алдыгъыздагъы кагъызлагъа ашны аяп сакъласын учун,ашлыкъ
оьсдюргенлеге абур-сый этмек учун бир-нече чакъырыв,адат таъсирли сёзлер язгъанны
сюер эдим.Охувчулар бири-бирини ишин тергей.
Сёзлеге къаршыдашлар тапмакъ.
Токъ- ….
Къарангы-…
Дав-...
Къарт-…
Къыт-...
7.Уьйге иш..Ана,дав,аш,ачлыкъ,топуракъ,сабанчы,будай.Шу сёзлени къоллай туруп сочинение язмакъ.
8.Охувчуланы къыйматлав.
851
56 405 
