Алишер Навоий ва Эркин Воҳидов

В.Воҳидов номли умумий ўрта мактаби Илмий иш «Алишер Навоий ва Эркин Воҳидов»

Тайёрлаган: Арипжан Дурдона

Илмий раҳбар:Зуфарова Умида

Менинг мақсадим:

• Икки улуғ ижодкор Алишер Навоий ва Эркин Воҳидовнинг ҳаёти ва ижодий фаолиятини ўрганиш орқали уларни чуқур ва кенгроқ таҳлил қилиш,улардаги илғор ғояларни ,гўзал бадиий тасвирларни аниқлаш,миллий маданий меросимизни ўрганишга,қадрлашга,улардан маънавий озиқ олишга,қалбимизни поклаб,гўзал фазилатлар билан бойитиш.

• Мазмуни
• І.Кириш ________________________________________________3
• 1.1.Икки улуғ сиймо_______________________________________4
• ІІ. Асосий қисм __________________________________________5
• 2.1. Навоийдан илҳом олиб _________________________________5
• 2.2. Икки шоир шеъриятига хос бадиий хусусиятлар ____6
• 2.3. Жунун водийсиға мойил кўрармен жони зоримни _16
• 2.4.Эркин Воҳидов шеъриятидаги қувноқ қаҳ-қаҳа____23
• 2.5.Икки даҳо ижодидаги гўзал шеърий санъатлар____28
• ІІІ. Хулоса _______________________________________________29
• Фойдаланилган адабиётлар __________________________31
•  

Алишер Навоий ва Эркин Вохидов

ва Эркин Вохидов

Одами эрсанг демагил одами, Ониким йўқ халқ ғамидин ғами. Алишер Навоий

Алишер Навоий 1441-йил 9-февралда Амир Темурнинг ўгли Шоҳруҳ Мирзо шоҳлиги даврида Ҳиротда туғилди. Замондошлари унинг ҳақида кўпинча "Низомиддин Мир Алишер" деб ёзадилар. “Низомиддин” – дин, диёнат низоми дегани бўлиб, донишманд мансаб эгаларига бериладиган сифат, "мир" - амир демакдир. Унинг отаси Ғиёсиддин Муҳаммад (уни Ғиёсиддин Кичкина ҳам дер эдилар) темурийлар саройининг амалдорларидан, хонадоннинг ишончли кишиларидан эди. Онаси амирзода Шайҳ Абусаид Чангнинг қизи бўлган, исми маълум эмас. Алишернинг бобоси Темурнинг ўғли Умаршайх билан эмикдош (кўкалдош) бўлган экан .

• 1447-йилда Шоҳруҳ Мирзо вафот этиб, темурий шаҳзодалар ўртасида тахт учун кураш бошланади. Ҳирот нотинч бўлиб қолади. Алишерлар оиласи Ироққа йўл олади. Йўлда, Тафт шаҳрида Алишер замонасининг машҳур тарихчиси, "Зафарнома" нинг муаллифи Шарафиддин Али Яздий билан учрашди. 1453 йилда Алишернинг отаси Ғиёсиддин Мауҳаммад вафот этади. Алишер Абулқосим Бобур ҳизматига кирди. Аввал Сабзаворда, сўнг Машҳадда яшади. Икки мактабдош дўст – Ҳусайн ва Алишер яна бирга бўлдилар. Бир муносабат билан у 50 минг байт, 100 минг мисра шеър ёд олганини айтди. Шеър шунчаки нутқ ўстириш эмас, маърифат, таффакур машқи ҳам эди. Навоий 15 ёшларида ўз шеърлари билан замонасининг машҳур шоирлари диққатини торди. Хондамирнинг ёзишича, шеърлари билан эндигина танилиб кела бошлаган Алишер ўз даврининг донгдор шоири Мавлоно Лутфий хизматига боради.

• Алишер Навоий шеърни, шоирликни ҳамма нарсадан баланд тутди. Вазирлик мартабасида туриб ҳам шеър ёзишни тўхтатмади. Атрофидагилар унинг бу ишига рағбат ва ҳурмат билан қарадилар. Шоҳ Ҳусайн Байқаронинг ўзи унга раҳнамолик қилди. Улуғ шоирнинг илк шеърий девонини мухлислари тузган бўлсалар, биринчи девони - "Бадое ул-бидоя" ("Бадиийлик ибтидоси")ни 1472-1476 йилларда шоҳнинг амри ва истагига кўра ўзи китоб қилди. 1485-1486-йилларда иккинчи девон - "Наводир ун-ниҳоя"("Ниҳоясиз нодирликлар") майдонга келди. Алишер Навоий 1481-1482-йилларда "Вақфия" асарини ёзади. Вақф деб бирор хайрли ишнинг сарфу харажатини таъмин қилмоқ учун ажратилган ер ёки мулкка айтилади

• Алишер Навоийнинг энг катта орзуси достон ёзиш, биринчи навбатда, XII асрнинг буюк шоири Низомий Ганжавий (1141-1209) дан кейин шоирлик қудтарининг мезонига айланиб қолган "Хамса" яратиш эди. Низомийнинг "Панж ганж" номи билан тарихга кирган "Хамса"си 5 маснавийдан ташкил топган эди: "Махзан ул - асрор" ("Сирлар хазинас"), "Хусрав ва Ширин", "Лайли ва Мажнун", "Ҳайф пайкар"("Етти гўзал"), "Искандарнома". Юз йилдан кейин унга Хусрав Деҳлавий (1253-1325) жавоб қилди. У ўз достонларини "Матла ул-анвор" ("Нурлар бошланиши"), "Ширин ва Хусрав", "Мажнун ва Лайли", "Ҳашт беҳишт"("Саккиз жаннат"), "Ойнайи Искандарий" (Искандар ойинаси) деб аталади. Лекин булар ҳаммаси форсий тилда ёзилди. Улардан форслар, шу тилни билганларгина баҳраманд бўлдилар.

• Ўз халқининг шундай ҳазинадан бебаҳра қолиши Навоийни қийнади. Навоий маслаҳатга устози Абдураҳмон Жомий ҳузурига боради. Жомий Навоийни бу ишга тезликда киришишга ундайди, унинг ўз кучи ва имкониятларига ишончини мустаҳкамлайди. Навоий беш достонни икки йилда тамомлайди. 1483-йилда ўз "Хамса"сини ёза бошлаб, 1485-йилнинг бошида тугатади. Шоир ишлаган кунлар ҳисобга олинса, 54 минг мисралик улкан обида 2 йилу 6 ойда битказилади. Туркий тилда биринчи маротаба "Хамса" яратилади.

Aлишер Навоий ва халқ

Aлишернинг ёшлиги

Шоир бўлсанг, бўлсин қалбинг Элга қурбон бўлгулик. Шоир бўлсанг, бўлсин халқинг Сенга қалқон бўлгулик. Эркин Воҳидов

• 1936 йил. Фарғона вилояти Олтиариқ туманида ўқитувчи оиласида туғилди. Тоғаси юрист Карим Саҳибоев қўлида тарбияланади. 1945-55-йиллар. Ўрта мактабда ўқиди, Островский номли ўқувчилар саройида шоир Ғайратий раҳбарлик қилган тўгаракка қатнайди. Биринчи шеъри 7-синфда ўқиётган пайтида “Муштум” журналида чиқади. 1955-60 йиллар. ТошДУ(ҳозирги Ўзб.Миллий университети)нинг филология факультетида таҳсил олади. 1960-63 йиллар. “Ёш гвардия” нашриётида муҳаррир. “Буюк ҳаёт тонги” достонини ёзди. 1961 йил. Биринчи шеърлар тўплами - “Тонг нафаси” нашр этилди. 1962 йил. “қўшиғимиз сизга” шеърий китои босилди. 1963-70 йиллар. Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида муҳаррир, бўлим мудири, бош муҳаррир.

1963 йил. “Юрак ва ақл” шеърий тўпламини нашр эттиради.

1964 йил. Сергей Есениннинг “Форс тароналари”ни таржима қилади.

1965 йил. “Нидо” достони яратилади.

1966 йил. “Палаткада ёзилган достон” асарини ёзади.

1969 йил. “Ёшлик девони” китоби босилди, “Олтин девор” комедияси саҳналаштирилди.

1970 йил. “Чароғбон” шеърий китоби (ундан “Чароғбон” достони ўрин олган) чрп этилди.

1970- 75 йиллар. Немис шоири Иоган Волфганг Гётенинг “Фауст” трагедиясини таржима қилди.

1972 йил. “Қуёш маскани” достони ёзилди.

1975 йил. “Ҳозирги ёшлар” шеърий тўплами, “Бахмал” асари яратилди.

1975-82 йиллар. “Ёш гвардия” нашриётида муҳаррир.

1976 йил. “Муҳаббат” шеърий тўплами босилди.

1978 йил. “Тирик сайёралар” шеърий тўплами чиқди.

1980 йил. “Руҳлар исёни” достонини ёзди.

1981 йил. “Шарқий қирғоқ” шеърий тўплами яратилди.

1982 йил. “Кўҳи нур” достони ёзилди.

1982 йил. “Ёшлик” журнали бош муҳаррири.

1983 йил. “Келажакка мактуб” шеърий китоби яратилди.

1983 йил. “Шарқий қирғоқ”, “Руҳлар исёни” достони учун республика Давлат мукофоти берилди.

1986 йил. “Бедорлик” шеърий китоби чоп этилди.

1986 йил. Икки жилдлик “Сайланма” (“Муҳаббатнома” ва “Садоқатнома”) шеърий тўплами босилди.

1986 йил. “Истамбул фожиаси” драмаси яратилди.

1986 йил. Ўзбекистон халқ шоири унвони берилди.

1987 йил. “Шоиру шеъру шуур” китоби босилди.

1991 йил. “Ўртада бегона йўқ”, “Куй авжида узилмасин тор” шеърий китоблари босилди.

1991 йил. Туркия ёзарлар бирлигининг Юнус Эмро номли мукофоти соҳиби.

1996 йил. "Буюк хизматлари учун" ордени билан тақдирланди.

1999 йил. Ўзбекистон қаҳрамони унвони берилди.

2000 йил. “Ишқ савдоси” китоби чоп этилди.

2001 йил. “Шеър дунёси”, “Умрим дарёси” тўпламлари босилди.

2006 йил. “Ўзбегим” шеърий тўплами чиқди.

2010 йил. “Орзули дунё”, “Табассум” китоблари чоп этилди.

• Ўн сакиз минг олам ошуби агар бошиндадур, Не ажаб, чун сарвинозим ўн сакиз ёшиндадур.
• Деса бўлғайким, яна ҳам ўн сакиз йил ҳусни бор, Ўн сакиз ёшинда мунча фитнаким бошиндадур.
• Ўн сакиз йил дема, юз саксон йил ўлса, улдурур Ҳусн шоҳи, ул балоларким кўзу қошиндадур.
• Ҳайрат этмон ҳусни нақшидаки, ҳар ҳайратки бор, Барчаси эзид таоло сунъ наққошиндадур.
• Тан анга сийму ичинда тош музмар кўнглидин, Ақлға юз ҳайрат ул ойнинг ичу тошиндадур.
• Май кетур, эй муғки, юз ҳайрат аро қолмиш Масиҳ, Бул-ажабларким, бу эски дайр хуффошиндадур.
• То Навоий тўкти ул ой фурқатидин баҳри ашк, Ҳар қачон боқсанг, қуёш акси анинг ёшиндадур.

Ўн саккиз минг олам ошуби Падар бошиндадир, Не ажаб, чун ўғли онинг Ўн саккиз ёшиндадир. Най мисол шим кийган ул Сандиқдайин туфли билан, Ҳурпайиб турган саватдек Соч анинг бошиндадир. Ул падар оҳ урмасин — Нечун ёқосин чок этиб, Неки бад феъл бўлса, бари Ушбу бебошиндадир. Ўзгалардан кулгай эрди Кўча-кўйда бир замон, Ақлға юз ҳайрат, эмди — Бул унинг қошиндадир. Ўғлидан айларди умид Келтирар раҳмат дебон, Барча «раҳмат» элнинг отган Таънаи тошиндадир. Йўқ ажаб, ёшликда ўғлин Ота ардоқлаб, суйиб, Эркалаб бошига қўйди, Ул ҳамон бошиндадир.