Анализ демоверсии 2017 г. ГИА по бурятскому языку как родному по программе основного общего образования:структура заданий, критерии оценивания экзаменационных работ (9 класс)

структура заданий (письменной Цырендоржиева Б.Д., к.ф.н., доцент ВИ БГУ, заведующий лабораторией развития бурятского языка и литературы ГАУ ДПО РБ «БРИОП»

Каждый вариант КИМ состоит:

из 2 частей

и включает в себя:

15 заданий, различающихся формой и уровнем сложности.

Время выполнения –235 минут Максимальный балл - 30

Часть 1 (I-дэхи хуби) – краткое изложение (задание 1).

Часть 2 ( II -дохи хуби) – задания с кратким ответом (задания 2–15) .

В экзаменационной работе предложены следующие разновидности заданий с кратким ответом:

– задания открытого типа на запись самостоятельно сформулированного краткого ответа;

– задания на выбор и запись одного правильного ответа из предложенного перечня ответов.

Части работы

Часть 1

Количество

заданий

1

(задание 1)

Часть 2

Максимальный

первичный балл

Итого

16

14

Типы заданий

Задание с развёрнутым

ответом

15

(задания 2–15)

14

Задания с кратким ответом

30

Содержательные разделы

Количество

заданий

Речь. Слушание. Адекватное понимание устной

речи. Изложение. Письменное воспроизведение текста с заданной степенью свернутости (сжатое изложение содержания прослушанного текста)

Максимальный

первичный

балл

1

Речь. Чтение. Адекватное

понимание письменной речи

Синтаксис

Процент максимального

первичного балла

за выполнение заданий

данного раздела

содержания от

максимального

первичного балла за всю

работу, равного 30  

9

1

Орфография

6

1

6

1

Пунктуация

1

2

Лексика

2

Морфологи

1

2

Словообразование

1

1

Практическая грамотность и

фактическая точность речи

2

1

1

(часть 1 в целом)

Итого

7

15

30

100

Виды работы с языковым

материалом 

Количество

заданий 

Написание изложения

Максимальный

первичный

балл

1

Работа с текстом: работа

с языковыми явлениями,

предъявленными в тексте

(языковой анализ текста)

Практическая грамотность

Процент максимального

первичного балла за

выполнение заданий,

предусматривающих

различные виды работы с

языковым материалом, от

максимального первичного

балла за всю работу, равного

30 баллам

9

14

Итого

14

  30

  47

7

15

  23

30

100

Даабари

дүүргэхэ

хэмжээн

Даабариинуудай тоо

Дунда хэмжээнэй

10

Даабаринуудай

абаха балл

Орёо

Даабаринуудай

абаһан баллай процент (Бүхы ажалай 30 баллһаа тоологдоно)

25

5

15

84

5

16

30

100

Бэшэмэл хүдэлмэри 15 даабаритай, хоёр хубиһаа бүридэнэ.

Буряад хэлээр бэшэмэл хүдэлмэридэ 3 час 55 минута (235 минута) үгтэнэ.

1-дэхи хуби нэгэ даабаритай, тиихэдээ текст шагнаад, изложени бэшэхэ хэрэгтэй . Бэшэхынгээ урид, текст хоёр дахин уншагдаха. Энэ даабари тусхай ондоо саарһан (хуудаһан) дээрэ дүүргэгдэхэ.

2-дохи хуби арбан дүрбэн даабариһаа бүридэнэ ( 2-15-дахи даабаринууд ). 2-дохи хубиин даабаринуудые уншаһан текст дээрэ үндэһэлжэ , дүүргэхэ хэрэгтэй. 2-15-дахи даабаринуудай харюуень асуудалай удаа үгтэһэн талмайда тоогоор, тоогой һубарилаар , үгышье һаа үгѳѳр (холбуулалаар) бэшэжэ болохо.

• Текст шагнаад, тобшо изложени бэшэгты. Текстын хуби бүхэнэйнь удха дамжуулха, мүн бүхы текстын гол удхыень дамжуулха хэрэгтэй гэжэ бү мартагты.

Изложениин хэмжээн – 70 үгэһѳѳ үсѳѳн бэшэ .

Изложени сэбэрээр бэшэгты.

1-дэхи хуби

Шагнаха текст

Бага наһандаа үелһэн нүхэр гээшэ хододоол зүрхэндэ инаг һайханаар һанагдажа ябадаг.

Аяар хэзээ, эдир наһандаа, би Пашатай нэгэхэн жэлэй хугасаа соо нүхэрлэжэ ябааб, теэд мүнѳѳ хүрэтэр тэрэмни эгээл һайханаар һанагдадаг юм.

Детдомдо хүн болоо һэм. Тэндээ уран һайханай кружогто хабаадалсадаг байгааб. Тиигээд долоое дүүргэмсээрни, энэ театральна училищида эльгээгээ һэн гэжэ Паша ѳѳрѳѳ хѳѳрэдэг һэн.

Һургуулидаа абьяасгүй ябадаг дээрэһээнь багшанар тэрэниие залхуу хүбүүн гэжэ һанадаг байгаа. Теэд үнэн дээрээ Пашка залхуу бэшэ, харин хэшээлэйнгээ һүүлээр маанадай орон дээрээ амаржа хэбтэхэдэмнай, тэрэмнай хододоол гартаа түмэр гү, али алха, хадааһа баринхай, нэгэ юумэ тоншожо һуудаг хүн байгаа. Хамтынгаа байрын һанжанхай үүдэ, эбдэрхэй һандалинуудые заһаха, юрэдѳѳл, хэхэ юумэеэ олоод лэ байдаг һэн. Хододоо иигэжэ юумэ тоншожо байхадань, заримамнай Пашада дураа гутадаг, сухалдадагшье байгаа. Хэнһээшье үлүүгээр бил Пашкатай бэе бэедээ оролсодог һэнби.

Нэгэтэ үдэшэлэн киноһоо гэртээ харижа ябааб. Гэнтэ намда тон дүтэхэнэ танил хүнэй: «Иихэдээ яажа байнат!» - гэһэн сошормог абяан дуулдажа, удаань хэдэн хүнүүдэй хараал шэрээл, түжэгэнѳѳн нүжэгэнѳѳн болоходонь, хашхараа табижа, тэдээн тээшээ гүйбэб. Али минии хуугайлхаһаа юм гү, али намайе нэгэн хүн бэшэ, олон хүнүүд ерэбэ гэжэ һанаа юм гү, юрэдѳѳл, добтолжо байһан зон иишэ тиишээ гүйлдэжэ тэрьедэбэ. Газарта унаад хэбтэһэн хүбүүе бодхоожо, гэрэлтэй гудамжада гарабаб.

- Һайн даа. Шамайгаа иимэ зоригтой хүбүүн гэжэ мэдээгүй ябаалби, - гэһэн тон танил Пашкын абяа дуулабаб.

Үглѳѳдэрынь Пашка ѳѳрынгѳѳ орониие минии оронтой зэргэлүүлэн табяа һэн.

(219 үгэ)

Цырен Шагжинай «Багын нүхэр» рассказаар

Изложени сэгнэхэ эрилтэ

Эгээ ехэ балл

Зохёолой удха

Эгээ бага балл

3 балл

Зохёолой хубинуудай һубарил, найруулгын удаа дараа

2 балл

Зохёолой хэлэлгэ, найруулга

0 балл

0 балл

Хэлэнэй баялиг

3 балл

2 балл

0 балл

Зүб бэшэлгэ

0 балл

7 балл

0 балл

Изложени сэгнэхэ эрилтэнүүд

ИЭ1

Балл

Зохёолой удха

Хүдэлмэриин удха зохёолой темэдэ таараһан, текстын удха дүүрэнээр бэшэһэн

2

Хүдэлмэриин удха зохёолой темэдэ юрэнхыдѳѳ таараһан, удхань гол түлэб зүбшье һаа, багахан хазагайтай (1 микротемэ)

ИЭ2

Хүдэлмэри темэһээ яһала хазагайрһан, хүдэлмэри гол шухала зүйлдѳѳ тааранги аад, тэрээн соо зарим нэгэ фактическа дутагдал гаргагданхай (1 микротемэһээ үлүү)

1

Зохёолой хубинуудай һубарил, найруулгын удаа дараа

0

Зохёолой удха хойно хойноһоо һубариһан, найруулгын удаа дара эбдэрээгүй

3

Һанаа бодолоо найруулхадаа, удаа дарааень бага зэргэ эбдэһэн

2

Факт дамжуулгада 1-2 тодорхой бэшэ ушарай байһан гү, али найруулгынь удаа дараа зарим газарта эбдэрһэн

ИЭ3

1

Найруулгын удаа дарааень горитойхоноор эбдэһэн

0

Зохёолой хэлэлгэ,найруулга

Стиль болон уран найруулга тааралданхай, элдэб янзын конструкцитай мэдүүлэл хэрэглэжэ бэшэһэн, хэлэлгын удхада нэгэ дутагдал байжа болохо

2

Стиль нэгэдэнги, холбоогоороо ба уран найруулгаараа онсо илгарһан, гэбэшье үгэ шэлэн абалгада, мэдүүлэл зохёолгодо 2-3-һаа дээшэ бэшэ алдуу гаргагдаһан

1

Хүдэлмэриин стиль нэгэ янза болоогүй, үгэ хэлэниинь уран хурса бэшэ, нэгэ янзын байгуулгатай мэдүүлэлээр бэшэгдэһэн

ИЭ4

0

Хэлэнэй баялиг

Уран гоё үгэтэй, үгэ зүбѳѳр хэрэглэгдэһэн,үгын баялиг дээдэ хэмжээнэй

2

Үгэ хэлэниинь тодо аад, хүсэд дүүрэн уран гоё бэшэ, элдэб янзын лексическэ ба грамматическа байгуулга хэрэглэжэ шадаһан

1

Үгэ хэлэниинь тулюур, үгэ буруугаар хэрэглэһэн,

0

ИЭ5

Зүб бэшэлгэ

ЗБЭ1

Орфографиин зүб бэшэхэ дүрим баримталга

Орфографиин алдуу үгы, үгышье һаа, нэгэ алдуу байжа болохо

2-3 алдуу гаргаһан

3

2

4-5 алдуу гаргаһан

1

5-һаа дээшэ алдуу гаргаһан

ЗБЭ2

0

Сэглэлтын тэмдэгэй дүрим баримталга

Пунктуационно алдуу үгы, үгышье һаа, хоёр алдуу байжа болохо

2-5 алдуу гаргаһан

2

1

6-һаа дээшэ алдуу гаргаһан

ЗБЭ3

0

Грамматическа дүрим баримталга

Грамматическа алдуу үгы, үгышье һаа, нэгэ алдуу байжа болохо

2

2-3 алдуу гаргаһан

1

4-һѳѳ дээшэ алдуу гаргаһан

0

Изложени бэшэхэдээ, хүдэлмэри бүхы эрилтэнүүдтэ дүүрэн харюусаһан байбалнь, абаха балл

16

Текстын хуби бүхэнэйнь удха

Изложени тухай мэдээсэл

Абзацай дугаар

Микротемэ

1

Багын нүхэр зүрхэндэ инаг һайханаар һанагдадаг

2

Пашын намтар/Детдомдо хүн болоо

3

Пашка залхуу бэшэ, хододоол ажал хэдэг һэн

4

Пашкада сухалдадаг байгаабди.

5

Нэгэтэ Пашкатай ушар/ Пашкые абарһан ушар

6

Пашкатай нүхэсэжэ эхилбэбди/ Пашка ороноо минии ороной хажууда табиба

2-дохи хуби

Текст уншаад, 2-15-дахи даабаринуудые дүүргэгты.

(1) Һүбэлгэн Суранзанай гэртэхинэй хүршэ Балдантан эрдэмтэй хүбүүтэй. (2) Тэрэ эрдэмтэй хүбүүн тухай хүнүүдэй хѳѳрэлдэхые Суранзан ходо шагнадаг. (3) Эрдэмэй кандидат гэжэшье нэрлэдэг. (4) Теэд энэ ехэ хүниие, эрдэмтэй хүбүүе Суранзан хараагүй юм.

(5) Нэгэтэ Суранзан хүбүүнэй һургуулиһаа амаралтын үдэр ерэхэдэ, хүршын эрдэмтэ хүбүүн ерэһээр хоёр хоноо гэлсэжэ байба. (6) Суранзан ошожо харахаяа һанаба. (7) Эжыдээ хэлээд, шамдан гараба. (8) Ошожо ябахадаа:

«(9) Ямар хүн һуугшаб? (10) Нюдэндѳѳ шэлтэй ёһотой даа. (11) Баабайнгаа һуудаг шэрээдэ ташаагаа тулажа һууна бэзэ. (12) Балдан ахай хүндэлжэ, урда хойнонь гүйжэ байна ха гү?» - гэжэ бодоно.

(13) Үүдынь нээжэ, гэртэ оробо. (14) Балдан ахай һуудаг газартаал, үнѳѳхил хуушаараа томоотой янзаар һууба.

(15) Юрын лэ хубсаһатай, сэбэр улаан хүбүүн эжынгээ хажууда дуугаралсажа һууба. (16) Балдан ахай хүбүүндээ хандажа:

- (17) Ши, хүбүүн, ошоод, мориим асаржа, шаргада оруулаад үгэл даа. (18) Тугалшанай үбһэндэ ошолдожо үзэхэ юм гээшэ гү? – гэбэ.

- (19) Баабай, байгты. (20) Би ошолдоод ерэһүү.

- (21) Зай, тиигэ даа. (22) Аса абахаа бү марта, - гэбэ. (23) Суранзан углууда байжа, эрдэмтэ хүнэй мори шаргалаад, үбһэндэ ошолдохые һонирхон хаража үдэшэбэ. (24) Суранзан гэртээ гүйжэ ерээд, эжыдээ хэлэбэ:

- (25) Эжы, Балдан ахай тэрэ эрдэмтэй хүбүүгээ хүндэлнэгүй, харин заража һуунал. (26) Үбһэндэ эльгээбэ.

- (27) Баабай хүн хүбүүгээ зарангүй яаха һэм. (28) Хүбүүд ехэ, ухаатай болохо бүреэ баабай эжыгээ хайрладаг, хүндэлдэг болоно бшуу.

(29) Суранзан эжынгээ урдаһаа сэхэ хаража, унанхай үүдэн шүдэнэйнгѳѳ харагдатар энеэгээд:

- (30) Би һайн һураад, эрдэмтэй хүн болохоб. (31) Танайнгаа ажалда иигэжэл хамһалсахаб, - гэбэ.

- (32) Тиигэхэл бэзэ гэжэ найдажа ябагшаб, - гэжэ эжынь харюусаба.

Цокто Номтоевой «Эсэгын эрдэмтэ хүбүүн» рассказаар

2-15-дахи даабаринуудай харюуень асуудалай удаа үгтэһэн талмайда тоогоор, тоогой һубарилаар, үгышье һаа үгѳѳр (холбуулалаар) бэшэжэ болохо.

2-дохи даабари

2. Үгтэһэн харюунуудай алиниинь энэ асуудалда харюусанаб: «Суранзан эрдэмтэй хүн тухай юун гэжэ ойлгооб?»

1) Аба эжынь хүндэлжэ, урда хойнонь гүйжэ байдаг.

2) Эрдэмтэй хүн ухаатай болохо бүреэ аба эжыгээ хүндэлдэг.

3) Эрдэмтэй хүниие аба эжынь ходо зарадаг.

Харюу: ________________________________

15-дахи мэдүүлэл соо юумэнэй нэрэһээ бии болоһон үйлэ үгэ олоод бэшэгты.

Харюу: ________________________________

31-дэхи мэдүүлэл соохи «хамһалсахаб» гэһэн үгэ адлирхуу удхатай үгѳѳр (синонимоор) һэлгэжэ бэшэгты.

Харюу: ________________________________

1-5-дахи мэдүүлэлнүүд сооһоо аялганай тааралдалай дүрим баримталангүй бэшэһэн үгэ олоод нэрлэгты.

Харюу: ________________________________

12-17-дохи мэдүүлэлнүүд сооһоо причастна түхэлдэ байһан үйлэ үгэ олоод бэшэгты.

Харюу: ________________________________

23-дахи мэдүүлэл соо мэдүүлэлэй шухала гэшүүдые олоод, буулгажа бэшэгты.

Харюу: ________________________________

3-10-дахи мэдүүлэлнүүд соо бэеэ дааһан причастна дахуулалтай мэдүүлэл олоод нэрлэгты (мэдүүлэлэлэй дугаар тоогоор заагты)

Харюу: ________________________________

18-22-дохи мэдүүлэлнүүд сооһоо хоёр бүридэлтэ мэдүүлэл олоод нэрлэгты.

Харюу: ________________________________

25-28-дахи мэдүүлэлнүүд соо зүйр үгэ (частица) хэрэглэгдээгүй мэдүүлэл олоод бэшэгты.

Харюу: ________________________________

28-32-дохи мэдүүлэлнүүд соо орёо мэдүүлэл олоод нэрлэгты.

Харюу: ________________________________

Доро үгтэһэн мэдүүлэлнүүд соо бүхы запятойнууд тоогоор тэмдэглэгдэнхэй. Дахуулалда хабаатай табигдаһан запятойн байгаа һаань, тооень (тоонуудыень) заажа бэшэгты.

Суранзан гэртээ гүйжэ ерээд, (1) эжыдээ хэлэбэ:

- Эжы, (2) Балдан ахай тэрэ эрдэмтэй хүбүүгээ хүндэлнэгүй, (3) харин заража һуунал. Үбһэндэ эльгээбэ.

- Баабай хүн хүбүүгээ зарангүй яаха һэм. Хүбүүд ехэ, (4) ухаатай болохо бүреэ баабай эжыгээ хайрладаг, (5) хүндэлдэг болоно бшуу.

Харюу: ________________________________

Доро үгтэһэн мэдүүлэлнүүд соо бүхы запятойнууд тоогоор тэмдэглэгдэнхэй. Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүдтэ табигдаһан запятойн тоонуудые заажа бэшэгты.

Юрын лэ хубсаһатай, (1) сэбэр улаан хүбүүн эжынгээ хажууда дуугаралсажа һууба. Балдан ахай хүбүүндээ хандажа:

- Ши, (2) хүбүүн, (3) ошоод, мориим асаржа, (4) шаргада оруулаад үгэл даа. Тугалшанай үбһэндэ ошолдожо үзэхэ юм гээшэ гү? – гэбэ.

- Баабай, (5) байгты. Би ошолдоод ерэһүү.

Харюу: ________________________________

3-дахи мэдүүлэл соо грамматическа һууринуудайнь тоо нэрлэгты. Харюугаа тоогоор бэшэгты.

Харюу: ________________________________

5-14-дэхи мэдүүлэлнүүд соо дахалдаһан орёо мэдүүлэл олоод, харюугаа тоогоор заагты.

Харюу: ________________________________

1 этап.

- определить тему и основную мысль текста;

- подобрать заголовок или проанализировать имеющийся заголовок, аргументировать свой ответ;

- определить стиль и тип текста, ответ обязательно аргументировать;

- выделить микротемы, понять смысл абзацного членения;

- выделить главную и второстепенную информацию.

• обратить внимание на традиционно трудные задания – средства связи предложений в тексте;

• обучение сжатию и развертыванию информации небольшого объема .

2 этап.

• это орфографический и пунктуационный разбор текста.

трудоемкая, но необходимая работа, которая позволяет вспомнить изученные орфографические правила;

без осознанного употребления знаков препинания невозможно добиться пунктуационной зоркости, без умения видеть морфему – орфографической зоркости

Третий этап – языковой анализ текста.

В эту часть работы включаются:

• все виды анализа слов (фонетический, морфемный, словообразовательный, морфологический, лексический), анализ предложений;
• характеристика средств речевой выразительности.

• Работа со словом, с его значением – основа развития речи (11 класс).
• Определение лексического значения слова в соответствии с темой, стилем и типом речи всегда вызывает затруднение у учащихся, поэтому необходимо формировать у учащихся представление о грамматических нормах и потребность контролировать речь с точки зрения их соблюдения.

начиная с 5-го класса, формирует все необходимые выпускнику компетенции:

• коммуникативную – при интерпретации и трансформации текста;
• лингвистическую – при анализе языкового материала;
• языковую – в процессе выполнения заданий второй части экзаменационной работы, связанных с нормами (литературного) бурятского языка.

№

Работа организатора

1

Действия экзаменуемых

Поставить аудиозапись

первый раз

2

Примерное время 

Прослушивают исходный

текст. Во время чтения

текста экзаменуемые

делают записи в

черновике

Дать время на осмысление

текста 

3

Поставить аудиозапись

второй раз 

2,5–3 минуты

Работают с черновиками  

4

5

Выключить запись. Сообщить о начале

написания изложения и

возможности пользоваться

словарём 

3–4 минуты

Прослушивают исходный

текст 

2,5–3 минуты 

Пишут сжатое изложение