«Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе!»,

Сценарий литературного вечера:

«Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе!»,

посвященный 175 годовщине со дня рождения Абая Кунанбаева

Абай – француздарда Шекспир,

немістерде Гете, орыстарда Пушкин,

өзбектерде Науай, украиндарда Тарас,

грузиндерде Шота Руставели сияқты

аты аңызға айналған жалпыхалықтық тұлға

Н.Ə.Назарбаев.

Мақсаты: Студентерді Қазақтың бас ақыны, ұлы дана, ойшыл, сазгер Абай Құнанбаевтың балалық және жастық шағы, өскен ортасымен таныстыру. Ақындығы мен композиторлығын таныту. Абай шығармашылығын сүйіп оқуға, өмірін, қасиеттерін үлгі ете отырып, білім-ғылымға құмарлығын арттыру. Жас ұрпақты Абай шығармашылығын танып өсуге, рухани асыл мұраларын насихаттап,шығармаларын мәнерлеп оқуға баулу, тәрбиелеу.

Көрнекілігі: А.Құнанбаев суреті, Абайдың шығармашылығына арналған слайд, бейнеролик

Өткізілетін уақыты: 23.04.2020 ж. Акт залында сағат 15.00 де

           (Абайдың дүниеге келуі туралы шағын киносюжет көрсетіледі.
Артынан Абайдың әні жай ойнай бастайды, экраннан Абайдың портреті шығады. Портреттің астында

«Жүрегімнің түбіне терең бойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» (Абай) –деген сөз жазылып тұрады. Сахна сыртынан Ж.Жабаевтің өлеңі оқылады.

Мынау тұрған Абайдың суреті ме?
Өлең сөздің  ұқсаған құдіретіне.
Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған,
Қарсы келер Абайдың кім бетіне.? (слайд көрсетіледі)

(Экраннан кештің тақырыбы, мақсаты ашылады.)

Ведущий 1:

Абай Құнанбаев белгілі ақын, жазушы,ойшыл және философ. Абай қазақ елің өз өнерімен бүкіл әлемге танытқан. Абайдың өлендері жан-сезіммен толы. Абай-қазақ халқының ұлы перзенті, ақын дарын иесі. Абайдың өнегелі өмірі, әрбір ұланның жүрегінде мақтаныш сезімін ұялатады. Абайдың әр сөзі білген адам үшін өнеге, өсиетке толы. Сондықтан Абай сөзімен айтқанда, адам болам десеңіз, абай жолымен жүріп,ата баласы емес, адам баласы болып, адамгершілік пен ізгілік қасиеттерін бойға сіңіре беріңіздер деп айтқым келеді.

Ақыл-ой ақындықтың киесі-Абай!

Түгел сөздің түбі бір жүйесі-Абай!

Адалдық, ар ұяттың данышпаны

«Өлең-сөздің патшасы» иесі Абай!,

Тайсалмай мыңмен жалғыз алысты Абай,

Жауына найза сөзін шанышты Абай.

Ақын еді ол мыңмен жалғыз алысқан,

Халқын алып шығу үшін түнектен!-демекші құрметті қонақтар, оқытушылар, студентер бүгінгі ұлы ақынымыз Абай Құнанбаевқа 175 жылдығына арналған «Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе!»,атты әдеби кешімізде қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде Абай өлеңдері оқылып, әндері айтылып, көріністер тамашалайсыздар. Ендеше кешімізді бастауға рұқсат етіңіздер!

Ведущий 2: Символ казахского народа — Абай Кунанбаев. У каждой нации есть свой «сын». Это человек, которого глубоко почитают, цитируют и ставят в пример.

Что это? Абая ли это портрет?

Могущества слава и песни расцвет!

Умом и отвагою равно велик,

Какой же с Абаем сравнится поэт?

Величье акына он гордо вознес,

Грядущего славным примером возрос.

Аргын и найман удивились ему,

Словам, уподобленным яркости звезд.

Гордостью казахского народа стал великий поэт-просветитель, основоположник письменной казахской литературы и мыслитель – Абай Кунанбаев. Мечтою поэта было увидеть свой народ просвещенной, развитой и независимой нацией. Во благо своим идеалам, поэт посвятил всю свою жизнь, за что сейчас ему благодарны миллионы потомков.

Ведущий 1: Абай 1845 жылы жылан жылында туылып, 1904 жылы 60 жасында Семей уезінің Шыңғыс болысында дүниеден қайтқан. Негізгі аты – Ибраһим болса да, «Абай» деп жас Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен Абай тарихқа енді. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды. Ол ел билеу ісіне балаларының ішінде Абайды баулып, араластырды.

Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті.

Абай — жыршы, ұлы ақыны елімнің,
Жырға қосқан сұлулығын жерімнің.
Абай — сыншы, жақсыменен жаманның,
Қайғы — зарын жырлай білген даламның.

Абай — мұра, ұрпақтан — ұрпақ жалғаған,
Ән мен жыры ел назарсыз қалмаған.
Білім, еңбек, еркіндікті арман ғып,
Жас қауымға сабақ етіп жырлаған,-деп    «Айттым сәлем, Қаламқас» әнің орындауға ---студентін шақырамыз

На фоне видеоролика «Лики Евразии»

Ведущий 2:

(слайд Абай на фоне степи)

Человек, который в наибольшей степени повлиял на раннее тяготение Абая к искусству слова и знаниям, была его бабушка Зере. Она сумела привить своему внуку стремление и любовь к знаниям, стала его первым воспитателем и великим учителем.

Когда бабушка уставала, Абай обращался к матери. Улжан помнила много стихов, знала наизусть старинные поэмы и айтысы акынов. Именно благодаря бабушке и матери у Абая рано проснулся интерес к творчеству, поэзии. Во многом под их влиянием Абай встал на нелегкий путь борца за человеческое счастье.

В этом году великому мыслителю исполняется 175 лет. И несмотря на стремительно летящее время его имя будет запечатлено в вечной памяти нашего народа. Произведения Абая Кунанбаева, его труды вдохновляют молодое поколение на служение своему государству, находя глубокий отклик в их сердцах.

При коротком звучном имени Абай перед взором встает бескрайняя казахская степь…Топот копыт… Глухая песнь домбры…

Абаем было создано около 170 стихотворений, переводов, написаны поэмы, «Слова назидания…». Он был талантливым и оригинальным композитором. Им создано около двух десятков мелодий, которые популярны и в наши дни.

Труд Абая переведён на многие языки мира, среди которых русский, китайский, татарский, английский, французский, немецкий и другие. Великое имя Абая живет! На крыльях народной любви оно облетело степи и горы. Абай был верным сыном своего народа, его неподкупной совестью, его могучим голосом! И стихи Абая звучат сегодня.

Көп адам дүниеге бой алдырған,

Бой алдарын, аяғын көп шалдырған.

Өлді деуге сия ма айтыңдаршы,

Өлмей тұғын артында сөз қалдырған- деп

« Қараңғы түнде тау қалқып» әніне кезек берейік. Орындайтың -------студенті

 Ведущий 1:

Абай өлеңдерінің тілі көркемдіктің ең жоғарғы дәрежесіне айналады. Сөзі аз, мағынасы көп терең Абай сөздері жалпы адамның түсінуіне ауыр екені рас. Бірақ ол ауырлық Абайдың жаза алмағанынан емес, тыңдаушылардың түсінерлік дәрежесінің төмендігінен. Өз уақытында тыңдаушы таппаған  Абай Құнанбайұлы талай қүйінеді.

Бүгінгі таңда біз Абай арман еткен көзі ашық, көкірегі ояу қазақпыз.

Абай түрлі тақырыптарға жазған: махабат, табиғат, жалпы өмірдің шындығы мен өмірмен байланысты жағдайлар туралы.Абай Құнанбаев әр қазақтың жүрегінде мәңгілікке қалады.

Абай — дана, Абай — дара қазақта,
Оқылмаған ұлы Абайды қазақ па?
Қазақ даңқын асқақтатқан әлемге,
Абай теңдес ақын болмас қазақта.

Кеше өткен бұлдыр заман желегі,
Болашаққа Абай үнін тіледі.
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,
Абай үні бізбен бірге келеді!-деп ендеше Абай өлеңдерінен өз дәрежесінде қабылдай білуге міндеттіміз. Кезекті ұлы ақынның өз өлеңдеріне берейік.

Выступление чтецов (на фоне композиции А.Енсепова «Хафиз»)

     Студент 1

Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар ер данасы.
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы.

Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
Ол — ақынның білімсіз бишарасы.
Айтушы мен тыңдаушы көбі надан,
Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы.

Әуелі хаят, хәдис – сөздің басы,
Қосарлы бәйітмысал келді арасы.
Қисынымен қызықты болмаса сөз,
Неге айтсын пайғамбар мен оны алласы.

Мешіттің құтпа оқыған ғұламасы,
Мүнәжәт уәлилердің зар наласы.
Бір сөзін бір сөзіне қиыстырар,
Әрбірі келгенінше өз шамасы.

Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,
Сонда да солардың бар таңдамасы.
Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын
Қазақтың келістірер қай баласы?

Бұрынғы ескі биді тұрсам барлап,
Мақалдап айтады екен, сөз қосарлап.
Ақындары ақылсыз, надан келіп,
Көр-жерді өлең қыпты жоқтан қармап.

Қобыз бен домбыра алып топта сарнап,
Мақтау өлең айтыпты әркімге арнап.
Әр елден өлеңменен қайыр тілеп,
Кетірген сөз қадірін жұртты шарлап.

Студент 2

Добро проходит быстротечно,
А зло в любое время вечно.
Надежды конь, как в дни былые,
Не рвется в выси бесконечно.
Вонзай ты хоть двойные шпоры,
Увяз в печали он сердечной.
Уйдешь в одну печаль и тут же
Их сонмы гонит ветер встречный.
Старик – летучий страж кочевий,
Кружа верхом, рыдает желчно.
Когда в оковах туч мрачнеет,
Возможно ль небу улыбнуться?
Когда в тревоге сиротеет,
Возможно ль сердцу встрепенуться?
Когда тобой печаль владеет,
Губам к улыбке не вернуться.
Но тот, кто выдержать сумеет,
Тому в позор не окунуться.

Студент 3 на английском языке

Әсемпаз болма әрнеге,
Өнерпаз болсаң, арқалан.
Сен де — бір кірпіш, дүниеге
Кетігін тап та, бар қалан!
Қайрат пен ақыл жол табар
Қашқанға да, қуғанға.
Әділет, шапқат кімде бар,
Сол жарасар туғанға.
Бастапқы екеу соңғысыз
Біте қалса қазаққа,
Алдың — жалын, артың — мұз,
Барар едің қай жаққа?
Пайданы көрсең бас ұрып,
Мақтанды іздеп, қайғы алма.
Мініңді ұрлап жасырып,
Үйретуден балаға.

Студент 4

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.
Көкірегі сезімді, тілі орамды,
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.
Бұл сөзді тасыр ұқпас, талапты ұғар,
Көңілінің көзі ашық, сергек үшін.

Түзу кел, қисық-қыңыр, қырын келмей,
Сыртын танып іс бітпес, сырын көрмей.
Шу дегенде құлағың тосаңсиды.
Өскен соң мұндай сөзді бұрын көрмей.
Таң қаламын алдыңғы айтқанды ұқпай,
Және айта бер дейді жұрт тыным бермей.

Сөз айттым "Әзірет Әлі", "айдаһарсыз",
Мұнда жоқ "алтын иек, сары-ала қыз".
Кәрілікті жамандап, өлім тілеп,
Болсын деген жерім жоқ жігіт арсыз.
Әсіре қызыл емес деп жиренбеңіз,
Түбі терең сөз артық, бір байқарсыз.

Батырдан барымташы туар даңғой,
Қызшыл да, қызықшыл да әуре жан ғой.
Арсыз, малсыз, ақылсыз, шаруасыз,
Елірмелі маскүнем байқалған ғой.
Бес-алты мисыз бәңгі күлсе мәз боп,
Қинамай қызыл тілді кел, тілді ал, қой!

Өлеңі бар өнерлі інім, сізге
Жалынамын, мұндай сөз айтпа бізге.
Өзге түгіл өзіңе пайдасы жоқ,
Есіл өнер қор болып кетер түзге.
Сәнқой, даңғой, ойнасшы, керім-кербез,
Қанша қызық болады өзіңізге?

Ведущий 2: (на фоне Природы Казахстана)

Будучи не только поэтом, но и композитором, глубоким знатоком и ценителем казахской народной музыки, Абай создал ряд мелодий, главным образом для своих стихов. Абай говорил, что с песней казах открывает дверь в мир и она же его вечный спутник жизни. Что бы не происходило в жизни у казаха – радость ли, горе – он изливает свою душу в песне. И об этом поется в песне Абая, которую вы сейчас услышите. Исполнение песни на слова Абая «Көзімнің қарасы» выступает студент группы-----

Ведущий 2: Абаем создано около 170 стихов, 56 переводов, написаны поэмы, «Слова назидания», «Қара сөздер» Со времен Абая прошло более сотни лет, но «Слова назидания» и сегодня актуальны как никогда. Чему учит, к чему призывает Абай, обращаясь к читателю? Жить в честности, относиться с уважением к другим нациям, тянуться к знаниям, учиться ремеслу, развивать свои душевные качества.

Абай современен и в двадцать первом веке. «Книга слов» имеет не только высокохудожественную, литературную ценность, но является также философским трактатом и даже учением. В век высоких технологий и гонки за красивой , глянцево-гламурной жизнью у многих может возникнуть вопрос: кому это нужно? А нужно в первую очередь нашим потомкам. «Человек – дитя своего времени. Если он плох, то в этом виноваты современники»,-пишет Абай. В своих назиданиях Абай осуждает пороки человеческие, не зависящие от материального или служебного положения, от национальности и вероисповедания.

В своей удивительной «Книге Слов» поэт выразил многолетние раздумья, поиски и обретения, тревогу и отчаяние, скорбь и радость откровений, порыв духа и горькое подведение итогов, гнев и смирение. Каждая строчка «Книги слов» пронизана философским духом и буквально состоит из живых цитат.

В начале книги он пишет :

На фоне музыки выходит ученик в образе Абая, в костюме (шапан и головной убор) 
Абай: Хорошо я жил или плохо, а пройдено немало; в борьбе и ссорах, судах и спорах, страданиях и тревогах дошел до преклонных лет; выбившись из сил, пресытившись всем, обнаружил бренность и бесплодность своих деяний, убедился в унизительности своего бытия. Чем теперь заняться, как прожить оставшуюся жизнь? 
Ведущий 2. Так начинает Абай «Слово первое» своего духовного завещания. После долгих размышлений он, наконец, решил: 
Абай: Возьму я в спутники бумагу и чернила, стану записывать свои мысли. 
(Обращение Абая к потомкам) 
Пойми меня сердцем своим – 
Для тебя загадкой предстану, 
С бесправьем боролся, в бездорожье путь искал, 
С тысячью один бился – не осуждай. 
Абай уходит. 

Ведущий 1:

Маңдайына қазақтың сыйып тұнған бағы – Абай!

Арайланып ататын ақ шуақты таңы – Абай!

Ақыл-ойдың кемеңгер, пайғамбары, киесі,

Имандылық ұяттың қасиетті Ары – Абай!

Асыл сөзден сәулетті алтын сарай салдырған,

Ғылым – білім көгінде шамшырағын жандырған.

Қисық, қыңыр, тасырдың мінін ашып, түзетіп,

Ұрпағына мәңгілік даналықты қалдырған

Жүрегін шырақ етіп жандырған кім?

Жырымен жан сусынын қандырған кім?

Мұра қып,кейінгіге қалдырған кім?

Ерте оянып, ойланып,ержеткен кім?

Талабын тас қияға өрлеткен кім?- келесі кезекті Ақынның сөз өнеріндегі классикалық стильде жазылған қара сөздеріне берейік.

Ведущий 2: Велико наследие Абая. Многое еще подлежит исследованию, и сегодня мы прикоснемся к одной странице «Книги слов» Абая Кунанбаева, открывающей его взгляды на бизнес, предпринимательство. Итак, наш собеседник Абай Кунанбаев.

Фоном кюй в современной обработке

Вопрос учащегося: Абай-ага., чтобы вы посоветовали начинающим бизнесменам?

Ответ Абая: Если хочешь, чтобы дело ладилось, сумей за него взяться.

Вопрос учащегося: Вы считаете, что человек не должен превращаться в алчного накопителя богатства? Куда же по- вашему должны быть направлены средства у добившихся успехов предпринимателей?

Ответ Абая:

Трудящийся только для себя – уподобляется скоту, набивающему брюхо. Достойный трудится для человечества.

Вопрос учащегося: Вы считаете. Что свободная торговля является важным фактором удовлетворения потребностей людей товарами широкого потребления.

Ответ Абая:

Каждый за товаром едет на базар

Там торгует медник, пекарь и гончар.

Вам по вкусу жемчуг, а другому – хлеб,

По душе найдется каждому товар.

Стар и млад стремиться утолить свой жар

Каждого по средствам наделит базар.

Но не всем доступен жемчуг слов моих

Труден смысл иному, будь он мудр и стар.

Ведущий 2: Сейчас мы живем в условиях рынка, произошли глубинные изменения в сознании и психологии людей, переоценка ценностей. Но из – за того, что в обществе еще существуют такие явления, как рэкет, вымогательство, не всегда эффективно защищена частная собственность.

Вопрос учащегося : Абай ага, мы стоим на пороге выбора жизненного пути. Кто-то возможно хочет стать предпринимателем, и побаивается открывать свое дело из –за существующих преступных структур.

Ответ Абая:

Защити свой скот

Избегай забот,

Не давай себя унижать

Сгинь насилия ночь!

Властолюбие прочь!

Да не смогут подняться опять!

Пусть проснуться совести честь.

Знай, в словах этих правда есть!

Вопрос учащегося : Абай –ага, исходя из всего, о чем мы сегодня говорили, что ещё должно способствовать успеху дела?

Ответ Абая):

Ты сердечным будь, человечным будь,

И трудись, не жалея сил…

Коль упорны твои труды.

Попрошайкой не будешь ты.

Звучит кюй «Саржайлау» Таттимбета.

Ведущий 2: Абай не ограничивался просветительством, а призывал людей к ликвидации межродового, межплеменного противостояния, много делал для того, чтобы крепло национальное самосознание, чтобы осуществилось единство казахского народа. А путь к такому единству лежит только через труд. Лишь деятельность скотовода, ремесленника, пахаря, способна сделать людей свободными, богатыми, счастливыми.  Исследуя, назидания Абая мы видим, что социальный идеал Абая – общество тружеников, мирное и благополучное, доброе и справедливое. А высшее назначение человека, по мнению Абая – приносить пользу людям.

Ведущий 1

Кейінгі ұрпақ жырын жаттап қанықты,

Кім білмейді Абай сынды Алыпты?

Нұрын шашып, бағын ашып қазақтың

Абай атын кім әлемге танытты?

Айдың орнын баса алады Күн ғана,

Таудың орнын баса алады Шың ғана.

Ұлы Абайды жырлау үшін қазаққа

Керек болды Мұхтар сынды бір дана.

Ведущий 2:

Мы заканчиваем наш литературный вечер, благодарим гостей и участников.

Мы с вами живем в свободном Казахстане, мы обрели свободу, и каждый из нас, должен не уронить чести, не разочаровать тех, кто судит о нас по Абаю. А чтобы не разрушить это представление о нас с вами, читайте Абая, учитесь у него высокой культуре и не позабудьте уроков добра и человечности, которые нам преподал Мастер слова.

В нашей библиотеке сформирована коллекция книг, которая познакомит вас с творчеством, с жизнью и деятельностью замечательного поэта — просветителя Абая Кунанбаева. Эти книги представлены на нашей книжной выставке.

       Ведущий 1:

Бүгінгі кешімізді ұлы ақынымыздың сыршыл әнімен аяқтасақ дейміз. Бәріміз тағыда бір қайталап  «Көзімнің қарасы» - әнің орындасақ.

ұлы бабамызға арналған әдеби кешіміз аяқталды. Көңіл қойып тыңдағандарыңызға көп-көп рахмет!