Ат атоочтун сөз түркүмү катары мүнөздөмөсү

Тема: Ат атоочтун сөз түркүмү катары мүнөздөмөсү.

• Лексикалык маанилери,
• морфологиялык белгилери,
• синтаксистик кызматы.

• Сабактын максаты: Ат атооч сөз түркүмү тууралуу кеңири маалымат берүү
• Билим берүүчүлүк: Ат атооч- маани берүүчү сөз түркүмү экенин мүнөздөй алышат. Анын лексикалык маанисин, морфологиялык белгилерин, синтаксистик кызматын үйрөнүшөт.

• Өнүктүрүүчүлүк : Ат атоочтун башка сөз түркүмдөрүнөн айырмачылыгын далилдеп бере алат. Алган билимдерин бышыктоочу көнүгүүлөрдү иштешет.

• Тарбиялык : Өз алдынча иштөөгө умтулат. Өзүнө ишенчүүлүгү артат.

• Жаны теманы түшүндүрүү: Затты же алардын белгилерин (сын-сыпаттык, сан өлчөмдүк) атабай, аларды өтө жалпылап көрсөтүүчү сөздөр ат атооч деп аталат.

Мисалы : Ал келди. Биз бардык, алар келишти.

Сүйлөмдөрдөгү ал , биз , алар деген сөздөр конкреттүү бир заттын аты эмес, заттык маанини өтө жалпылап гана туюндурган сөздөр.

Ат атоочторго төмөнкү сөздөр кирет: мен, сен, ал, биз, сиз, силер, алар, бул, тигил, ошол, ушул, булар, ким, кайда,качан, эч ким, эч нерсе, эч кандай, эч качан, эч бир, баары, бүткүл, бардыгы, ар кандай, алда эмне, кимдир бирөө.

Ат атоочтор төмөнкүдөй жалпыланган маанини билдирет: Заттык маани : мен, сен, ал, биз, силер, алар. Сын-сыпаттык : кандай, ошондой, ар кандай,ушундай, ар кайсы. Сан-өлчөмдүк : баары, бардыгы, бүткүл, канча, нече, бардык, бүтүндөй Ат атооч башка сөз түркүмдөрүнөн лексикалык маанисинин жалпылангандыгы, уюштурган атайын мүчөсү жок экендиги м-н айырмаланат. Мисалы: мен, сен, ал, бул.

• I. Ат атоочтун морфологиялык белгиси: 1 . Мүчөлөрдүн жардамы менен башка сөз түркүмдөрүнөн жасалбайт. 2. Кээ бир ат атоочтор жөндөлгөндө уңгусу өзгөрүп кетет. Мисалы: ал-ага, мен- мага, сен- сага, бул-буга, муну, мында, мындан 3. Айрым мүчөлөр менен өзгөрөт : -сыз-менсиз, сенсиз, ансыз -лар- силер, ала,булар,тигилер -дай- мендей, мындай, ошондой - ча- менче, сенче, ошончо ж.б.
• Ат атоочтор жекелик (мен, сен, ал)жана көптүк (биз, силер, алар) айтылат.

• II Синтаксистик кызматы: Сүйлөмдө ат атоочтор ээлик , баяндоочтук , аныктоочтук, толуктоочтук, бышыктоочтук милдетти аткарат. Ээлик : Биз бугун келдик. Баяндоочтук : Биздин жерибиз- ушул . Аныктоочтук : Мунун айтканы ордунан чыкты. Толуктоочтук : Бизди конокко чакырды. Бышыктоочтук : Алар биздикинде болуптур.

Көнүгүү иштөө

• Сабакты бышыктоо: № 1 Ким? Эмне? Кимдер? Эмнелер? деген суроолорго жооп берген сөздөргө сүйлөм түзүп, ал сөздөрдүн астын түз сызык менен сызгыла.
• № 2 Ким? Эмне? Кимдер? Кайсы? деген суроолорго жооп берген сөздөргө сүйлөм түзүп, астын эки жарыш сызык менен сызгыла.
• № 3 Кимдин? Эмненин? Кандай?Канча?Канчанчы? деген суроолорго жооп берген сөздөргө сүйлөм түзүп, ал сөздөрдүн астын толкун сызык менен сызгыла.
• Ар бирине бирден сүйлөм түзгүлө, астын сызгыла.

• № 4 Кимге? Эмнеге? Кимди? Эмнени? Кимде? Эмнеде? Кимден? Эмнеден? Ким менен? Эмне менен? Ким жөнүндө? деген суроолорго жооп берген сөздөрдү кыймыл-аракет менен байланыштырып сүйлөм түзүп, астын үзүк сызык менен сызгыла.
• № 5 Кандай? Кайда? Канча? деген суроолорго жооп берген сөздөрдү кыймыл-аракет менен байланыштырып сүйлөм түзүп, астын чекити бар үзүк сызык менен сызгыла.
• Ар бирине бирден сүйлөм түзгүлө, астын сызгыла.

• Жыйынтыктоо: 1.Ат атооч деген эмне? 2. Ат атоочтун морфологиялык белгилерин айтып бергиле. 3. Ат атоочтор кандай синтаксистик кызмат аткарат? 4. Ат атоочтун лексикалык маанисин түшүндүргүлө.

Бүгүнкү сабак жактыбы? Эмнени өздөштүрүү оңой болду, кыйынчылыкты кантип жеңебиз?

Тапшырма

Кийинки сабактан көрүшкөнчө,

саламатта тургула!