Беларуская літарвтура. Распрацоўка, прысвечаная юбілею Максіма Багдановіча

Установа адукацыі

“Салігорскі дзяржаўны каледж”

СВЕТЛЫ СЛЕД БУДЗЕ

ВЕЧНА ЖЫВЫМ…

130-ГОДДЗЕ З ДНЯ НАРАДЖЭННЯ

МАКСІМА БАГДАНОВІЧА

Салігорск

ЗМЕСТ

Уводзіны________________________________________________________3

“Мёд з горкіх кветак”. Агляд жыцця і творчасці беларускага паэта, перакладчыка, літаратуразнаўца, празаіка____________________________4

Выказванні вядомых пісьменнікаў аб творчасці

Максіма Багдановіча____________________________________________12

Спіс літаратуры ________________________________________________16

“Светлы след будзе вечна жывым…”. Сцэнарый паэтычнай вечарыны да юбілею М. Багдановіча___________________________________________19

“Жыццё і творчасць Максіма Багдановіча”. Літаратурна-пазнавальная віктарына______________________________________________________27

Уводзіны

Максіма Багдановіча называюць песняром красы і гармоніі. Вялікая любоў жыве ў народзе да яго паэзіі, да яго самога – як чалавека таленавітага і самаадданага. Кожнае пакаленне зноў і зноў адкрывае для сябе веліч асобы паэта і незвычайнае хараство яго лірыкі.

Максім Багдановіч – гонар і слава беларускай літаратуры, адзін з самых знакамітых і любімых паэтаў. Творчасць славутага майстра – гэта свет прыгажосці, гармоніі, асэнсавання жыцця. Ён вядомы як паэт-наватар, празаік, цудоўны перакладчык, тонкі і ўдумлівы крытык, гісторык і тэарэтык літаратуры, публіцыст. Але перш за ўсё Максім Багдановіч – арыгінальны паэт з высокім ідэйна-мастацкім узроўнем твораў, іх жанравай і тэматычнай разнастайнасцю. Яго вершы поўныя шчырых і хвалюючых пачуццяў, адзначаныя тонкім псіхалагізмам, музычнасцю, эмацыянальнасцю. Спадчына выдатнага майстра стала каштоўным набыткам беларускай і сусветнай духоўнай культуры.

“Мёд з горкіх кветак”

Агляд жыцця і творчасці беларускага паэта,

перакладчыка, літаратуразнаўца, празаіка

"Я ж гавару вам: добра быць коласам,

але шчасліў той, каму давялося быць васільком.

Бо нашто каласы, калі няма васількоў?"

Максім Багдановіч (9.12.1891 – 25.05.1917) ─ паэт з рэдкім мастацкім дарам, самая яркая зорка пасля Янкі Купалы і Якуба Коласа на небасхіле беларускай паэзіі. Памёр ён зусім маладым, на 26-ым годзе жыцця, у самым росквіце свайго таленту, не паспеўшы ажыццявіць многіх творчых задум. Але і за такі кароткі век паэт здолеў узбагаціць сваёй творчасцю родную літаратуру, пакінуў беларускаму народу багатую спадчыну.

Прапрадзед Максіма па бацькоўскай лініі прыгонны Сцяпан быў першым у родзе, хто стаў насіць прозвішча Багдановіч, па свайму айчыму Нікіфару Багдановічу, бо ўвайшоў у склад яго «двара» падаткавага адзінкай; па бацьку ж ён быў Скоклічам. Прадзед Лук'ян Сцяпанавіч быў дваровым садоўнікам; жонкай яго была Арына Іванаўна-Лукашэнка. Дзед Юрый Лук'янавіч быў дваровым кухарам, належаў да Касарычскага сельскага таварыства Ляскавіцкай воласці Бабруйскага павета; да гэтага таварыства і бацька Максіма, Адам Ягоравіч, быў прыпісаны аж да звальнення для паступлення на дзяржаўную службу.

Дзед Юрый Лук'янавіч яшчэ маладым чалавекам быў прывезены сваім памешчыкам, панам Лапо, на службу ў куплены маёнтак пры мястэчку Халопенічы Барысаўскага павета, дзе ён і абгрунтаваўся, уступіўшы ў шлюб з бабуляй паэта Анэляй (Ганнай) Фаміной Осьмак. Па ўспамінах Адама Багдановіча, яна была «чалавекам дзіўна рахманай і ўзнёслай душы, з тонкім пачуццём такту, разам з тым валодала выдатнымі матэматычнымі здольнасцямі».

А крамя таго Анэля была выдатнай апавядальніцай народных казак, пераняўшы гэты дар часткова ад сваёй маці Рузалі Казіміраўны Осьмак. Перадача казачнага сюжэта для апошняй была творчым актам; кожны раз яна ўносіла ў апрацоўку сюжэту новыя рысы: гаварыла моцна і нараспеў, надаючы апавяданню прыкметную рытмічнасць, якую Адам Багдановіч стараўся захаваць у запісах яе казак. Па гэтых казак яе Максім упершыню пазнаёміўся з беларускай мовай. Ведала яна таксама мноства беларускіх песень і наогул была носьбітам і захавальніцай народнай даўніны: абрадаў, звычаяў, варожб, паданняў, прыказак, прымавак, загадак, народных лекавых сродкаў і іншага. Яна была вядома ў Халопеніцкай акрузе як варажбітка-знахарка і ахоўніца народнага абраду ў выдатныя моманты жыцця («радзіны, хрэсьбіны, вяселлі, хаўтуры, сеўбы, дажынкі, талакі» і многае іншае); да яе прыходзілі за саветам і кіраўніцтвам і ва ўсіх урачыстых выпадках запрашалі распарадчыцай — «парадак даваць». Шмат што з велізарнага запасу яе ведаў Адам Багдановіч выкарыстаў у сваіх этнаграфічных працах, праз іх яна аказала ўплыў і на праўнука, які своеасабліва перапрацаваў атрыманы матэрыял у сваёй творчасці. Напрыклад, «Змяіны цар» з цыклу «У зачараваным царстве», уяўляе сабой паэтычную перапрацоўку народнага павер'я, змешчанага ў працы бацькі «Перажыткі старажытнага светаўяўлення ў беларусаў» (1895 год). У гэтым цыкле Багдановіч імкнуўся наблізіць нацыянальную паэзію да народных істокаў і ўяўленняў.

Марыя Апанасаўна Мякота

Маці Максіма Марыя Апанасаўна, па бацьку Мякота, па маці, Таццяне Восіпаўне, — Малевіч. Таццяна Восіпаўна была папоўнай. Бацька яе быў дробным чыноўнікам (губернскім сакратаром), служыў наглядчыкам Ігуменскай павятовай бальніцы. Ужо ў сталым узросце ён ажаніўся другі раз на маладой пападзянцы Таццяне Восіпаўне Малевіч 17-ці гадоў і меў ад яе чатырох дачок і сына. Цяжкая хвароба бацькі, які атрымліваў капеечнае жалаванне, прывяла да цяжкага матэрыяльнага становішча і дзеці яшчэ перад смерцю бацькі былі адвезеныя ў дзіцячы прытулак. Хлопчык неўзабаве памёр у шпіталі, а дзяўчынкі заставаліся да 14 гадоў у прытулку, умовы жыцця ў якім былі дрэннымі.

Марыя Мякота, будучы жывым таленавітым дзіцем з раскошнымі валасамі, звярнула на сябе ўвагу апякуншы прытулку губернатаршы Пятровай, якая ўзяла яе да сябе ў хату і паслала вучыцца ў жаночае Аляксандраўскае вучылішча, а пасля заканчэння навучання ў ім адправіла яе ў Пецярбург у жаночую настаўніцкую школу, пасяліўшы на кватэры ў сваіх сваякоў Пятровых.

Марыя любіла сур'ёзную музыку, сама добра іграла на фартэпіяна. Марыя Апанасаўна шмат чытала. Як адзначаў Адам Багдановіч, «яе лісты дзівілі і трапнасцю назіранняў, і жвавасцю, і карцінай мовы». Ёю нават быў напісаны аповед, які, на думку мужа, паказваў, што яна мела «выяўленчасць» і магла стаць добрай пісьменніцай. Адам Багдановіч таксама асабліва адзначаў яе «пакутлівую жвавасць уяўлення».

“Незвычайная жвавасць успрымання, пачуцця і рухаў была асноўнай, выбітнай рысай яе натуры. Рухомая, заўсёды вясёлая, з іскрыстымі вачыма, з касой жахлівай велічыні, яна ў дадатак валодала грацыяй кацяняці і тым захапляльна чароўным хараством, якую прынята называць жаноцкасцю. Яе карткі не даюць ніякага паняцця не толькі пра яе духоўнае аблічча, але нават і пра знешняе. Гэт — маска, пазбаўленая жыцця, а яна была ўся зіготкая, пяючая жыццё, уся рух, радасць, захапленне”.

Маленства

Максім Адамавіч Багдановіч нарадзіўся ў Мінску 9 снежня (27 лістапада старога стылю) 1891 г. Бацькі паэта былі інтэлігентнымі, высокааду-каванымі людзьмі. Адам Ягоравіч Багдановіч — педагог, дэмакрат па сваіх перакананнях — прымаў актыўны ўдзел у народніцкім руху, быў членам мінскай арганізацыі партыі «Народная воля». Усё сваё жыццё прысвяціў вывучэнню культуры і быту народа, вуснай народнай творчасці. Маці — Марыя Апанасаўна Мякота — працавала настаўніцай, любіла літаратуру і нават сама спрабавала пісаць апавяданні.

Ранняе маленства Максіма прайшло ў Гродна, куды сям'я пераехала ў чэрвені 1892 г. 3-за хваробы Адам Ягоравіч прымушаны быў пакінуць настаўніцкую працу і паступіць на службу ў Гродзенскі сельскагаспадарчы банк. Тут, у Гродна, хлопчык спазнаў вялікае гора: смерць маці. Яна памерла на дваццаць восьмым годзе жыцця ад сухотаў. Страта маці — дарагога і любімага чалавека — вострым болем адбілася ў сэрцы Максіма, пакінула ў яго дзіцячай душы, а пазней і ў творчасці глыбокі след.

Пасля смерці Марыі Апанасаўны бацька вырашыў перамяніць месца службы і ў 1896 г. з дзецьмі пераехаў у Ніжні Ноўгарад. Ад жыцця ў Ніжнім Ноўгарадзе ў Максіма засталіся цікавыя і радасныя ўспаміны. Незабыўнае ўражанне зрабілі на яго вялікі горад, Волга, сустрэча з новымі людзьмі. У Ніжнім Ноўгарадзе жыў і тварыў малады Максім Горкі; да яго прыходзілі літаратары, мастакі, музыканты, простыя людзі з народа.

Самай важнай падзеяй у жыцці Адама Ягоравіча было яго блізкае знаёмства з вялікім рускім пісьменнікам, якое хутка перарасло ў сардэчную дружбу. А. Багдановіч і Максім Горкі часта сустракаліся, гаварылі пра літаратуру, мастацтва, фальклор, вялі размовы на грамадскія і філасофскія тэмы. «Гэта былі,— успамінае Адам Ягоравіч,— незабыўныя вечары па той сяброўскай і любоўнай атмасферы, якая трывала ўстанавілася ў нашай маленькай сям'і...».

Для Максіма гэтыя сустрэчы не прайшлі бясследна. Дружба бацькі з Максімам Горкім напаўняла і яго сэрца. 3 дзіцячых гадоў захаваў ён у памяці дарагія рысы любімага чалавека і пісьменніка, гарачую любоў да Аляксея Максімавіча, да яго творчасці.

Максім Багдановіч рос у сям'і, дзе шмат увагі аддавалася выхаванню дзяцей. Бацька абуджаў у сваіх сыноў Вадзіма, Максіма і Лёвы жывую цікавасць да прыроды, развіваў назіральнасць, знаёміў з жыццём народа, з помнікамі культуры, прывіваў любоў да мастацкай літаратуры. Вялікае значэнне надавалася развіццю эстэтычных пачуццяў дзяцей.

Першымі кнігамі Максіма былі «Роднае слова» і «Дзіцячы свет» выдатнага рускага педагога Ушынскага. Гэтыя кнігі ўвайшлі ў яго свядомасць разам з «Дзіцячымі казкамі» Афанасьева, песнямі і казкамі ў запісах іншых аўтараў.

У 1902 г. Максім Багдановіч паступіў у першы клас Ніжагародскай мужчынскай гімназіі. Гэта быў удумлівы, крыху замкнуты, сціплы, не па гадах сур'ёзны хлопец. Рана пачаў ён задумвацца над жыццём. Гэтаму спрыялі абставіны. У краіне нарастаў рабочы рух, а ў 1905 г. пачалася рэвалюцыя. Рэвалюцыйная бура дасягнула Ніжняга Ноўгарада. Паўсталі рабочыя Сормава. Пачаліся хваляванні і сярод вучнёўскай моладзі. Гімназісты «бунтавалі», патрабавалі свабоды, пратэставалі супраць рэакцыйна настроеных выкладчыкаў. У хваляваннях прымаў удзел і Багдановіч, за што набыў рэпутацыю «нядобранадзейнага» гімназіста.

У школьныя гады Багдановіч не расставаўся з кнігамі, шмат чытаў. За гэта сябры-гімназісты называлі яго Максімам Кніжнікам. Вельмі любіў ён паэзію, музыку, народныя песні і казкі. 3 вялікай цікавасцю вывучаў творы класікаў сусветнай літаратуры. 3 рускіх паэтаў захапленне выклікалі ў яго творы Пушкіна, Лермантава, Майкава, Цютчава, Фета, Блока. Многія вершы гэтых паэтаў ён ведаў на памяць.

Кнігі Максім браў з бібліятэкі бацькі. Тут захоўваліся самыя разнастайныя выданні па гісторыі, філасофіі, эстэтыцы, этнаграфіі, фальклору, творы класікаў рускай і сусветнай літаратур. У бацькавай бібліятэцы былі таксама кнігі аб Беларусі, зборнікі беларускіх песень і казак.

Багдановічу была дорага спадчына бацькоў. 3 дзяцінства расла яго цікавасць да гісторыі беларускага народа, яго культуры, вуснай народнай творчасці. 3 гадамі пад уплывам бацькі яна паглыбляецца. Багдановіч вывучае беларускую мову, чытае кнігі па гісторыі Беларусі, этнаграфічныя працы, фальклорныя зборнікі, знаёміцца з творамі В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф. Багушэвіча, Янкі Лучыны, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цёткі і сам пачынае пісаць па-беларуску.

Па сведчанню бацькі, паэтычныя здольнасці Максіма праявіліся рана. Вершы ён стаў пісаць, калі яму было дзесяць гадоў, але толькі ў 1907 г. на старонках «Нашай нівы» з'явіўся яго першы твор — лірычнае апавяданне «Музыка». Гэта быў літаратурны дэбют М. Багда-новіча, пачатак яго літаратурнай дзейнасці. Янка Купала першы заўважыў і ацаніў талент маладога беларускага паэта. 3 пераездам бацькі па службе з Ніжняга Ноўгарада ў Яраслаўль Максім Багдановіч перавёўся ў 1908 г. у Яраслаўскую гімназію. 3 гэтага часу пачаўся новы перыяд яго жыцця і вучобы.

У 1911 г. Багдановіч закончыў гімназію. Яму захацелася пабываць на радзіме, пазнаёміцца з беларускімі пісьменнікамі, наладзіць асабістыя сувязі з тымі, хто друкаваў яго творы. У чэрвені гэта жаданне споўнілася. Паэт наведаў Беларусь. Паездка працягвалася каля двух месяцаў. Некалькі дзён ён правёў у Вільні, асабіста пазнаёміўся з супрацоўнікамі рэдакцыі газеты «Наша ніва», а астатні час жыў у фальварку Ракуцёўшчына, які належаў роднаму дзядзьку братоў Івана і Антона Луцкевічаў. Спаткалі яго на Бацькаўшчыне як свайго, роднага, з беларускай гасціннасцю.

Многае запала ў сэрца паэта: знаёмства з радзімай, людзьмі, з якімі ён сустракаўся, з прыгожай беларускай прыродай. Паездка ўзбагаціла яго новымі матэрыяламі, ведамі аб жыцці і культуры народа. Багдановіч быў задаволены, поўны ўражанняў ад сустрэч, ад непасрэднага знаёмства з Бацькаўшчынай. Яна,— успамінае бацька Адам Ягоравіч,— «была вельмі карыснай для яго паэтычнай дзейнасці. Вярнуўшыся, ён многа расказваў пра падзвіжнікаў беларускай літаратуры, пра тыя цяжкасці, якія яны перажываюць, пра нястачу сродкаў, пра бескарыслівае служэнне роднаму слову многіх працаўнікоў...».

Атрымаўшы сярэднюю адукацыю, Багдановіч марыў аб вучобе ў Пецяр-бургскім універсітэце, хацеў прысвяціць сябе навуковай дзейнасці. Яго цікавіла беларуская філалогія. Але нязгода бацькі, слабае здароўе і матэрыяльная незабяспе-чанасць былі перашкодай для гэтага. У 1911 г. паэт паступіў у Яраслаўскі юрыдычны ліцэй.

Гады вучобы ў ліцэі — важны этап у духоўным і творчым развіцці Багдановіча. Гэта былі гады настойлівай працы над сабой, паглыблення ведаў. Сярод ліцэістаў Багдановіч вылучаўся начытанасцю, багатай эрудыцыяй. Высокі, прыгожы, з хвалістымі каштанавымі валасамі, з душой чулай, уражлівай, паэтычнай — такім ён запомніўся сучаснікам. Ліцэісты яго любілі і паважалі за абаяльнасць, сціпласць, таварыскасць, інтэлігентнасць. Юрыдычныя навукі мала займалі Максіма. Усе сілы і вольны час ён аддаваў літаратуры. Асабліва вабіла яго цяпер паэзія славянскіх народаў. Паэт самастойна вывучаў замежныя мовы, каб у арыгінале чытаць класікаў славянскіх і заходнееўрапейскіх літаратур.

Ліцэйскі перыяд быў самым плённым у паэтычнай дзейнасці М. Багдановіча. У гэты час ён напісаў свае лепшыя творы. Яго вершы і крытычныя артыкулы часта з'яўляліся ў «Нашай ніве», у рускіх газетах і часопісах «Голос», «Северная газета», «Русский экскурсант».

У 1913 г. выйшаў з друку першы зборнік яго вершаў «Вянок». Гэта была яго першая і апошняя выдадзеная пры жыцці кніга. У ёй ён сказаў пра ўсё самае важнае, самае дарагое, чым жыла яго душа, чым поўнілася набалелае сэрца.

Летам 1916 г. Багдановіч закончыў ліцэй і мог бы паступіць на службу чыноўнікам. Але ён выбраў іншы шлях, вырашыў назаўсёды звязаць свой лёс з Бацькаўшчынай. Жаданне аддацца грамадскай дзейнасці на карысць народа прымусіла яго пакінуць Яраслаўль і накіравацца ў Мінск. Тут ён працаваў у губернскай харчовай камісіі, прымаў актыўны ўдзел у рабоце Беларускага таварыства дапамогі ахвярам вайны. Жыў на кватэры Змітрака Бядулі.

Надыходзіла вясна 1917 года, апошняя ў жыцці Багдановіча. Здароўе яго з кожным днём пагаршалася. Паявіліся трывожныя сімптомы, але паэт не здаваўся, не падаў духам, не даходзіў да роспачы, шмат пісаў, за што ні браўся, даводзіў да канца. Гэта быў чалавек выключнай сілы волі, настойлівы, мэтанакіраваны, да канца адданы сваёй справе.

Але хвароба не адступала. Апошнія творы ён пісаў зусім хворы, задыхаючыся ад кашлю, велізарным намаганнем волі перамагаючы слабасць.

Адзін з апошніх сваіх твораў «Страцім-лебедзь» на тэму біблейскага міфа, які нагадалі яму вайна, гібель мільёнаў і свой уласны лёс, ён чытаў,— успамінае Змітрок Бядуля,— «усхвалявана, глухаватым голасам. Канцоўку ён прагаварыў надломаным тонам»: Ад усіх цяпер патомкі ёсць, Ды няма адных — Максімавых.

Трэба было ехаць лячыцца. Сябры сабралі Багдановічу грошы на дарогу і адправілі ў Крым. Ехаў ён зусім хворы, цяжка было на душы, і ўсё ж надзея на лешпае не пакідала яго. Хацелася жыць і працаваць. Шмат задум было ў Максіма Багдановіча. Ён рыхтаваў новы зборнік вершаў, працаваў над беларускім букваром. Але няўмольная смерць не дала магчымасці ажыццявіць гэтыя жаданні.

Хвароба адняла ў яго мову. Ён не мог гаварыць. I ўсё ж, паміраючы, паэт знайшоў у сабе сілы, каб сказаць, што недарма пражыў на свеце, што пакідае свайму народу кнігу—памятку аб сваім жыцці. Апошняе, што ён напісаў,— мужныя словы, поўныя веры ў каштоўнасць зробленага:

Ў краіне светлай, дзе я ўміраю,

У белым доме, ля сіняй бухты,

Я не самотны, я кнігу маю

3 друкарні пана Марціна Кухты.

Памёр Максім Багдановіч 25 (12 старога стылю) мая 1917 г. у Ялце. 3 ім не было ні родных, ні сяброў. За некалькі дзён да смерці ён напісаў бацьку: «Будзь здароў, стары верабей. Маладому вераб'ю блага».

Пахаваны паэт у Ялце на Ауцкіх (цяпер Брацкіх) могілках. У Мінску, блізка ад таго месца, дзе ён нарадзіўся, на Траецкай гары, недалёка ад Акадэмічнага тэатра оперы і балета, стаіць выліты з бронзы помнік выдатнаму паэту — даніна ўдзячнай памяці беларускага народа. У правай руцэ ён трымае букет васількоў—сімвал радзімы, роднага мастацтва.

Памяць і спадчына

Творы беларускага паэта перакладзены на два дзясяткі моў свету. Яшчэ ў 1950-я гады ў Маскве быў выдадзены вялікі зборнік яго выбраных твораў на рускай мове ў перакладзе лепшых савецкіх паэтаў. У 1991—1995 гадах у Беларусі выдадзены поўны збор твораў паэта ў трох тамах.

26 кастрычніка 2011 Нацбанк Беларусі выпусціў дзве памятныя манеты, прысвечаныя Максіму Багдановічу.

Архіў рукапісаў паэта захоўваўся ў яго бацькі, але падчас штурму Яраслаўля ў 1918 годзе пацярпеў ад пажару: хоць Адам Багдановіч здолеў уратаваць рукапісы ад поўнага знішчэння, частка іх значна абгарэла.

У 1927 годзе, праз 10 гадоў пасля смерці паэта, Валянцінам Волкавым быў створаны «Партрэт Максіма Багдановіча», які цяпер захоўваецца ў Нацыянальным мастацкім музеі РБ.

Працуюць музеі Багдановіча ў Мінску, Гродна, Яраслаўлі; імя паэта носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах Беларусі, у Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі і Ялце, школы і бібліятэкі ў розных беларускіх гарадах.

Яму прысвечаны опера «Зорка Венера» (Юрый Семяняка —Алесь Бачыла) і опера «Максім» (Ігар Палівода—Леанід Пранчак). У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча было ўнесена ў каляндарны спіс ЮНЕСКА «Гадавіны выдатных асоб і падзей».

У красавіку 2008 года Маскоўскі дзяржаўны гістарычны музей пагадзіўся перадаць 6 паўнавартасных паясоў Слуцкай мануфактуры, якія натхнілі Максіма Багдановіча на стварэнне верша «Слуцкіе ткачыхі» ў прыватным беларускім музеі братоў Луцкевічаў. Дамова аб экспазіцыі слуцкіх паясоў у Нацыянальным мастацкім музеі была падпісаная толькі на год.^.

У 1991 годзе ў Мінску вуліца была перайменавана ў гонар Максіма Багдановіча. Пачынаецца ад плошчы 8 сакавіка і доўжыцца да вул. Кальцова. Ідзе паралельна праспекту Незалежнасці, працягласць 6 км.

Помнік

9 снежня 1981 года, у гонар 90-годдзя са дня нараджэння Максіма Багдановіча на плошчы Парыжскай камуны, перад тэатрам оперы і балета, непадалёк ад месца, дзе нарадзіўся і жыў паэт, быў усталяваны помнік класіку беларускай літаратуры. Аўтары помніка скульптар С. Вакар, архітэктары Ю. Казакоў і Л. Маскалевіч. Бронзавая статуя паэта вышынёй 4,6 метра ўсталяваная на пастаменце з чырвонага граніту. Паэт адлюстраваны з перакрыжаванымі на грудзях рукамі, у правай руцэ букет васількоў — кветак, услаўленых у яго паэзіі.

Музей у в. Ракуцёўшчына

Улетку 1911 года Максім Багдановіч напісаў два цыклы вершаў: «Старая Беларусь» і «Места» (усяго 17 вершаў) і дзве паэмы «Ў вёсцы» і «Вэроніка», калі жыў у маёнтку Лычкоўскіх, у Ракуцёўшчыне (цяпер у Красненскім сельсавеце Маладзечанскага раёна).

Музеіфікацыя ракуцёўшчынскіх месцаў пачалася ў 70-х гг. XX стагоддзя. У чэрвені 1977 г. па прапанове супрацоўнікаў Мінскага абласнога краязнаўчага музея ў вёсцы быў усталяваны помнік — два валуны: адзін як вечная свечка памяці, на другім — выбіты радкі з «Санэта» М. Багдановіча. У 1981 г. каля помніка вядомымі беларускімі пісьменнікамі быў пасаджаны «Максімаў сад».

ВЫКАЗВАННІ ПІСЬМЕННІКАЎ АБ ТВОРЧАСЦІ

МАКСІМА БАГДАНОВІЧА

“Максім Багдановіч па праву заняў пачэснае месца ў нашай маладой паэзіі як высокаталенавіты паэт i майстра паэтычнай формы. Сярод беларускіх паэтаў Максім Багдановіч вылучаўся глыбокай i шырокай адукацыяй, тонкім разуменнем i пачуццём паэзіі”.

Якуб Колас

“Ёсцъ паэты, якія пішуць творы, каб потым з ix выдаць выбранае, але ёсць i паэты, што пішуць толькі выбранае. Да такіх i належыць Максім Багдановіч”.

Максім Танк

“Унутраны агонъ паэзіі Максіма Багдановіча з цягам часу не згасне... i ў будучым мы ў яго паэзіі знойдзем сябе, таму што «ўсе разам ляцім да зор”.

Эмілія Легутэ (літоўская пісьменніца)

Ён навучыў, здаецца, гаварыць

Па-беларуску нават кіпарысы,

Барвінак на магільніку гарыстым

Ён навучыў, здаецца, гаварыць.

Я. Сіпакоў

..Вінаграду сонечная гронка

Падваконнік зманліва кране...

А яму ўсё родная старонка

Мроіцца ў расчыненым акне.

А над бухтай, сіняй і санлівай,

Над адвечнай бездарожжу хваль

Лебядзінай песняю шчымлівай

Поўніцца засмужаная даль.

М. Скобла

Смерці Паэта няма —

Ёсць Нараджэнне!

Песняй абвостраны слых,

Чуеш, Максім? — не ўмірае!

Гэта з табой. І для ўсіх

Зорка Венера світае.

Я. Янішчыц

Паклон табе, горды Сакольнік

Беларускага крэўнага слова,

Беларускага вечнага слова,

Што ты заручыў яго з небам.

Дзякуй, Максім Багдановіч!

Р. Барадулін

Багдановіч, вартуй,

Кожны крок наш і рух недарэчны…

Хай загадка твая

Застаецца загадкаю вечнай.

Л. Дранько-Майсюк

Так зайздрасна: насіць вянок паэты

І мець імя задумнае Максім,

Кахаць зямлю з яе жыццём глухім

І песняй перавіць юнацтва леты;

Ад хараства не ведаць іншай мэты

І адшукаць, што горда поўны ім,

І родны люд у руху маладым,

І зачарованых палеткаў кветы.

У. Жылка

Даруй, Паэт!

Прабач, шаноўны,

што у вірлівай мітусні

ірвалі з жарам бессаромным

сваёй Айчыны карані.

Такіх Сыноў не лішне мела

многапакутная зямля —

то зарастала, то мялела

табой ўзараная ралля.

М. Кавалеўскі

...Вінаграду сонечная гронка

Падваконнік зманліва кране...

А яму ўсё родная старонка

Мроіцца ў расчыненым акне.

А над бухтай, сіняй і санлівай,

Над адвечнай бездарожжу хваль

Лебядзінай песняю шчымлівай

Поўніцца асмужаная даль. М. Скобла

"Аб чым бы ні пісаў М. Багдановіч, да якога б жанру літаратуры ён ні звяртаўся, яго пяром вадзіла шчырае жаданне ўзняць родную літаратуру на новую вышыню”.

Р. Шкраба

"Без пары адцвілі, адзвінелі гады, і цябе падкасіла нядоля”.

М. Васілёк

Вечна светлы i вечна дужы,

Вечна юны, як наша зямля.

Мы табой ганарымся — і плачам,

Мы нясём цябе ў сэрцы праз дым.

Нізка голаў схіляю, юнача,

Перад вечным глаголам тваім.

У. Караткевіч. «Багдановічу»

Спіс літаратуры

Адамовіч, Г. Кантэкстуальная прастора "Вянка" Максіма Багдановіча : новае прачытанне / Галіна Адамовіч // Роднае слова. ─ 2013. ─ № 12. ─ С. 4—7.

Багдановіч, М. Поўны збор твораў. ─Т. 1.–3. ─ Мінск, 2001.

Бачыла, А. М. Дарогамі Максіма Багдановіча. ─ Мінск :  Нар. асвета, 1983.─ 104 с.

Белая, С. А. Яраслаўль у лёсе Максіма Багдановіча: дакументальнае эсэ. ─ Мінск, 2006.

Бельскі, А. "Ён любіў чытаць..." : роля кнігі і чытання ў станаўленні творчай асобы Максіма Багдановіча / Алесь Бельскі // Роднае слова. ─ 2014. ─ № 3. ─ С. 7—9.

Богданович, А. Е. Я всю жизнь стремился к свету. В 2 кн. Кн.1. Мои воспоминания / Адам Богданович. ─ Мінск :  Літаратура і Мастацтва, 2012. ─ 544 с.,[8] л. фот.

Бярозкін, Р. С. Чалавек напрадвесні : Рассказ пра Максіма Багдановіча. Для ст. шк.узросту / Р.С. Бярозкін. ─ Мінск : Нар. асвета, 1986. ─ 176 с.

Гілевіч Н. “Маці родная, Маці-Краіна!..” // Багдановіч М. Шыпшына: вершы, апавяданні, нарысы, крытыка, публіцыстыка / Уклад. С. Панізнік. ─ Мінск, 1991. ─ С. 4—11.

М. Багдановіч. Крытыка-біяграфічны нарыс // Замоцін І.І. Творы: Літ.-крытыч. арт.─ Мінск, 1991.─ С. 52—149.

Зубараў, Л. І. Максім Багдановіч / Л.І.Зубараў. ─ Мінск : Універсітэцкае, 1989. ─ 263 с.

Кароткая, Т. М. Багдановіч Максім. Беларускія пісьменнікі: Біябібліягр. слоўн. : У 6 т. Т. 1. Мінск, 1992. ─ С. 157—159.

Каханоўскі, Г. А. А сэрца ўсё імкне да бацькаўскага краю : З біягр. М.Багдановіча / Г.А.Каханоўскі. ─ Мінск : Мастацкая літаратура, 1991. ─ 77 с.

Козіч, В. І., Мазоўка, Н. К. Багдановіч Максім. Бібліяграфія. Беларускія пісьменнікі: Біябібліягр. слоўн. У 6 т. Т. 1. Мінск, 1992. ─ С. 159—178.

Конан, У. М. Святло паэзіі і цені жыцця: лірыка Максіма Багдановіча. Мінск, 1991.

Лагуціна, І. Асоба і творчасць Максіма Багдановіча (урок з выкарыстаннем інтэрнэт-рэсурсаў, ІХ клас) / І. Р. Лагуціна // Беларуская мова і літаратура. ─ 2015. ─ № 3. ─ С. 32—36.

Лірыка кахання ў творчасці Максіма Багдановіча : запрашаем на ўрок // Беларуская мова i лiтаратура. ─ 2013. ─ № 5. ─ С. 23—27.

Ліякумовіч, Ц. Максім Багдановіч - вястун і пракладчык новых літаратурных шляхоў Цімафей Ліякумовіч // Роднае слова. ─ 2013. ─ № 5. ─ С. 3—5.

Максім Багдановіч – празаік, крытык, публіцыст / [укладальнікі В. Скалабан, К. Нарушэвіч]. ─ Мінск, 2006.

Мікута, В. Яраслаўскае акружэнне Максіма Багдановіча // Шляхам гадоў. ─ Мінск, 1990. ─ С. 181—187.

Пацюпа, Ю. Невядомы санет Максіма Багдановіча Ю. Пацюпа // Маладосць.─ 2012. ─ № 3. ─ С. 75—79.

Рагойша, В. Мой Трыглаў : Кніга пра Янку Купалу, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча / В. Рагойша. ─ Мінск : Кнігазбор, 2012. ─ 339 с.

У бязмежную даль. Кніга пра М. Багдановіча : Зборнік : Для стар. шк. узросту / Уклад. і аўт. прадмовы С. С. Панізнік.─ Мінск : Асар, 1996. ─ 432 с. ─ ( Школьная бібліятэка).

Я хацеў бы спаткацца з Вамі... : Літ.-публ. арт. пра Максіма Багдановіча / уклад.Т.Шэляговіч.─ Мінск : Мастацкая літаратура, 2009. ─ 182 с.

Дадатковыя метадычныя распрацоўкі і матэрыялы

Герасімовіч, В. Незабыўны Максім Багдановіч : [літаратурная вечарына] В. Герасімовіч // Бiблiятэчны свет. ─ 2006. ─ № 5. ─ С. 13—15.

Захарчук, І. Верш М. Багдановіча "Санет" ("Замёрзла ноччу шпаркая крыніца...") : урок у VIII класе / І. У. Захарчук // Беларуская мова і літаратура. ─ 2014. ─ № 10. ─ С. 17—23.

Карзанова, А. Дзіўная зорка Максіма Багдановіча : [літаратурны вечар] / А. Карзанова // Бібліятэка прапануе. ─ 2001. ─ № 4. ─ С. 12—15.

Лапіцкая, Т., В. Вывучэнне верша М. Багдановіча "Зорка Венера" ў VIII класе Т. В. Лапіцкая // Беларуская мова i лiтаратура. ─ 2013. ─ № 11.─ С. 38—39.

Лебядзевіч, Д. Рэцэпцыя антычнай міфалогіі ў паэтычнай творчасці Максіма Багдановіча / Д. М. Лебядзевіч // Беларуская мова і літаратура. ─ 2014. ─ № 7. — С. 27—29.

Мяжэвіч, В. А. Жыццё і творчасць Максіма Багдановіча : [літаратурная віктарына ў 10 класе] / В. А. Мажэвіч // Беларуская мова і літаратура. ─ 2006. ─ № 12. ─ С. 53—54.

Творчасць Багдановіча ─ вянок цудоўных песень : метадычныя рэкамендацыі бібіятэкам Крычаўскай БС па правядзенню мерапрыемстваў да 120-годдзя з дня нараджэння Максіма Багдановіча / Склад. А. М. Маскалёва ; Рэд. Т. Л. Анікеева.─ Крычаў : Кричевская централизованая библиотечная сеть, 2011. ─ 19 с.

Трус, М. "Апокрыф" Максіма Багдановіча ў невядомым перакладзе на ўкраінскую мову 1924 г. / Мікола Трус // Роднае слова. ─ 2014. ─ № 9. ─ С. 10—13.

Трус, М. "Беларускае адраджэнне" Максіма Багдановіча: невядомая публікацыя часоў Першай сусветнай вайны / Мікола Трус // Роднае слова. ─ 2014. ─ № 10. ─ С. 18—21.

Трус, М. "Вянок" Максіма Багдановіча : прагматычныя коды першавыдання / Мікола Трус // Роднае слова. ─ 2014. ─ № 5. ─ С. 9—11.

Трус, М. "Краса і сіла": праграмная ідэйна-эстэтычная скіраванасць творчасці Максіма Багдановіча і Уладзіміра Віннічэнкі / Мікола Трус // Роднае слова. ─ 2016. ─ № 3. ─ С. 3—7.

Трус, М. Максім Багдановіч і рэвалюцыя 1905-1907 гг.: штрыхі да біяграфіі паэта / Мікола Трус // Роднае слова. ─ 2015. ─ № 12. ─ С. 4—8.

Трус, М. Максім Багдановіч у ЗША: невядомае выданне 1916 г. / Мікола Трус // Роднае слова. ─ 2016. ─ № 1. ─ С. 3—7.

Тычко, Г. Мастацкая рэцэпцыя сусветнай класікі ў творчасці Максіма Багдановіча / Галіна Тычко // Роднае слова. ─ 2015. ─ № 11. ─ С. 5—8.

Шпак, Я. Нязгаснаю зоркай ты ў небе Радзімы навекі : [літаратурна-музычны вечар па творчасці М. Багдановіча] / Я. Шпак // Бібліятэка прапануе. ─ 2003. ─ № 5. ─ С. 14—17.

“Светлы след будзе вечна жывым…”

Сцэнарый паэтычнай вечарыны

да юбілею М. Багдановіча

Гучыць ціхая музыка, выходзяць 2 вядучых і чытальнік.

Чытальнік:

Беларусь, твой народ дачакаеццца

Залацістага, яснага дня.

Паглядзі, як усход разгараецца,

Колькі ў хмарках залётных агня! ...

1-ы вядучы: Добры дзень усім! Добры дзень кожнаму чалавеку, кожнаму сэрцу!

2-ы вядучы: Дарагія сябры! Прывітанне! Наша сустрэча сёння прысвечана 130-гадоваму юбілею беларускага паэта, публіцыста Максіма Багдановіча.

1-ы вядучы: 9 снежня 1891 года а 9 гадзіне вечара ў Мінску нарадзілася ясная зараначка, будучая нязгасная зорка беларускай літараратуры Максім Адамавіч Багдановіч. Паэт, празаік, крытык, публіцыст, перакладчык, гісторык літаратуры, які сярод паэтаў свайго часу вылучаецца глыбокай і шырокай адукацыяй, тонкім разуменнем і адчуваннем паэзіі і самога жыцця. А ці ведаеце вы, пад якімі псеўданімамі друкаваліся першыя яго вершы? Так, правільна – Максім Кніжнік, Крыніца, Рэха і інш.

2 вядучы: Мяккі, спагадлівы, з чыстымі і светлымі помысламі юнак, вясѐлы па характары, па-жаноцку ўражлівы і эмацыянальны, паэт пераўзыходзіць усіх па паўнаце і сіле ўвабражэння, па выключнай пластычнасці, выразнасці і багацці ствараемых вобразаў. Паслухайце, калі ласка!

Чытальнік:

Вось і ноч.

Нада мной заліліся слязамі нябёсы,

Смагла цягне расу ўся сухая і пыльная глеба;

Раскрываюцца краскі начныя, як выпадуць росы,

Раскрываецца сэрца маё пад слязінкамі неба.

І не выказаць мне, як у той час яно пацяплела,

Як даверчыва, шчыра гарачыя словы шаптала;

Але сіняе неба, пачуўшы іх, змрочна цямнела,

І сляза накацілася ў хмарах, і цемень упала.

1 вядучы: Максім Багдановіч у беларускай літаратуры палымнеў ярка, як ружа, гарэў натхнёна, самааддана, як ачышчальны агонь, як свяча (Вядучы запальвае свечку).

Чытальнік:

Свяча бліскучая зіяе,

Каб расступілася імгла;

Ў яе агні – краса жывая,

Яна прыгожа і святла.

Ўблізі матыль дрыжыць ад болю,

Прываблены з імглы агнём.

Ён рынуўся туды без волі

І смерць сваю спаткаў у ём.

Свяча гарыць.

З яе ліецца

За кропляй кропля, як раса,

А матылёк ужо не б’ецца:

Табе ахвяра ён, краса!

2 вядучы: Высокаталенавіты паэт і цудоўны майстар-ювелір паэтычнай формы вельмі любіў лірычныя вершы-мініяцюры за лаканізм і стварыў настолькі дасканалыя, пранікнѐныя, музычныя творы, што і ў наш час не пакідаюць чытачоў і слухачоў абыякавымі, з’яўляюцца каштоўным скарбам духоўнай культуры народа.

Пачынае гучаць музыка раманса“Зорка Венера”.

1 вядучы: “Зорка Венера…”. Які гэта сапраўдны цуд! Класічны прыклад адточанага, высокага майстэрства. Раманс, якога немагчыма не знаць, зблытаць з іншым, які хвалюе, кранае самыя патаемныя струны душы. Каханне! Гэта нешта недасяжнае, незразумелае, таемнае, чароўнае, казачнае! (Гучыць ціха мелодыя песні “Вераніка…”).

2 вядучы: Час Багдановіча. Загнаная ў рукапісы, беларуская мова цяжка зноў прабівалася ў друк. Слуцкі пояс, апеты Адамам Міцкевічам, зазіхаціць новым бляскам у М. Багдановіча. Толькі дзякуючы яму, Мадонны эпохі Адраджэння адаб’юцца ў вачах вясковых дзяўчат, якія, забыўшыся, у няволі ткуць, заміж персідскага ўзору, цвяток радзімы васілька ….

(Гучыць запіс песні ў выкананні ансамбля “Песняры” “Слуцкія ткачыхі”).

1 вядучы: Бацькі паэта былі інтэлігентнымі, высокаадукаванымі людзьмі. Адам Ягоравіч Багдановіч — педагог, дэмакрат па сваіх перакананнях — прымаў актыўны ўдзел у народніцкім руху, быў членам мінскай арганізацыі партыі «Народная воля». Усё сваё жыццё прысвяціў вывучэнню культуры і быту народа, вуснай народнай творчасці. Маці — Марыя Апанасаўна Мякота — працавала настаўніцай, любіла літаратуру і нават сама спрабавала пісаць апавяданні.

Займеўшы настаўніцкую адукацыю, ён захапіўся збіраннем і вывучэннем беларускага фальклору, этнаграфіі і зрабіў не малы ўнёсак у нашу навуку.

2 вядучы: У 1896 годзе сям’ю Багдановічаў напаткала вялікае гора: пасля нараджэння чацвёртага дзіцяці Марыя Багдановіч захварэла на сухоты і памерла. Адам Ягоравіч цяжка пераносіў смерць жонкі. Калі толькі надарылася магчымасць, ён у канцы 1896 года, баронячыся ад пакутлівых успамінаў і ратуючы дзяцей ад неспрыяльнага, залішне вільготнага клімату, пераязджае ў Ніжні Ноўгарад. Тут, у глыбіні Расііі, пачынаецца новая старонка ў жыцці Багдановічавай сям’і.

1 вядучы: З вымушаным пераездам у Ніжні Ноўгарад знік з Максімавых вачэй беларускі пейзаж на краі Гародні. Расстанне з Радзімай назаўсёды павязалася з адчуваннем сіроцтва. Ранейшай ласкі, утульнасці Максім ужо не зазнае ніколі. У яго сэрцы на ўвесь час застанецца дарагі ўспамін пра родны край, і, як да маці, праз гады ён будзе імкнуцца на Радзіму…. Будзе наказваць “наш народ і край любіць, мудрэць і харашэць душою”.

Чытальнік:

Вакол мяне кветкі прыгожа красуюць.

Маркотна між іх я хаджу – адзінок,

Аж бачу – мне сіняй галоўкай ківае

Наш родны, забыты ў цяні васілёк.

“Здароў будзь, зямляча!”

Чуць бачны ў даліне,

Панура, нявесела шэпча ён мне:

“Ўспамянем, мой дружа, ў багатай чужыне

Аб беднай, далёкай сваёй старане”.

2 вядучы: На шчасце, Беларусь, не засталася толькі ў дзіцячай сінечы гадоў. У Ніжнім Ноўгарадзе знайшлі прыпынішча сем’і дзвюх бацькавых сясцёр. Максім асабліва любіў прападаць у цёткі Магдалены, дзе заўсёды спраўляліся Дзяды, Калядкі, Гуканне вясны, Вялікдзень, Сёмуха. Усё такое непадобнае да таго, што было навокал. Памяць учэпліва схоплівала розныя аповеды цётак – таямнічых і фантастычных, з лесунамі, русалкамі, з тужліва-вабнымі згадкамі пра Беларусь..

1 вядучы: На шчасце, Беларусь, не засталася толькі ў дзіцячай сінечы гадоў. У Ніжнім Ноўгарадзе знайшлі прыпынішча сем’і дзвюх бацькавых сясцѐр. Максім асабліва любіў прападаць у цѐткі Магдалены, дзе заўсѐды спраўляліся Дзяды, Калядкі, Гуканне вясны, Вялікдзень, Сѐмуха. Усѐ такое непадобнае да таго, што было навокал. Памяць учэпліва схоплівала розныя аповеды цётак – таямнічых і фантастычных, з лесунамі, русалкамі, з тужліва-вабнымі згадкамі пра Беларусь.

2 вядучы: У чэрвені 1911 г. Максім Багдановіч заканчвае гімназію ў Ніжнім Ноўгарадзе і пад націскам бацькі паступае ў Яраслаўскі юрыдычны ліцэй. На канікулы ж едзе на Беларусь, куды яго запрасіла рэдакцыя “Нашай Нівы”.

1 вядучы: Спыняецца на некалькі дзён у Вільні, дзе адбыліся надзвычай важныя для Максіма Багдановіча гутаркі аб перспектывах беларускага адраджэння з Вацлавам Ластоўскім, Іванам ды Антонам Луцкевічамі.

2 вядучы: Максім жыве ў рэдакцыі “Нашай Нівы”, захапляецца калекцыяй старажытнасцяў, сабраных Іванам Луцкевічам, яго ўражвае старая Вільня. Потым паэт едзе адпачываць да дзядзькі Луцкевічаў Вацлава Лычкоўскага, які меў фальварак каля вёскі Ракуцёўшчына, на Маладзечаншчыне.

1 вядучы: Усё лета пражыў Максім Багдановіч у асобнай хатцы, якую яму выдзеліў гаспадар, зважаючы на яго здароўе. Там цудоўна пісалася. Адбыўся своеасаблівы паэтычны выбух. У Ракуцёўшчыне Максім Багдановіч напісаў выдатны гарадскі цыкл вершаў – “Места”, прысвечаны вялікай Вільні, якая была духоўнай Мекай беларусаў.

Чытальнік:

Вулкі Вільні зіяюць і гулка грымяць!

Вір людскі скрозь заліў паясы тратуараў,

Блішчаць вокны, ліхтарні ўгары зіхацяць,

Коні мчацца, трамваі трывожна звіняць…

І гараць аганьком вочы змучаных твараў!

А завернеш у завулак – ён цесны, крывы;

Цёмны шыбы глухіх, старасвецкіх будынкаў;

Між каменямі – мох і сцяблінкі травы,

І на вежы, як круглае вока савы,

Цыферблат – пільны сведка мінулых учынкаў…

2 вядучы: Не маглі забыцца ў Ракуцёўшчыне і тыя памяткі беларускай старажытнасці, якія паэт ўбачыў у Вільні ў зборы Івана Луцкевіча, а таксама мройныя да позняй ночы размовы з сакратаром 15 “Нашай Нівы” Вацлавам Ластоўскім аб слаўнай мінуўшчыне роднай Беларусі.

1 вядучы: Хіба ж можна было паверыць, што краіна, якая мела такую гісторыю, ужо ніколі не ўздымецца з заняпаду? Максім думае пра ўсё гэта ў Ракуцёўшчыне і стварае яшчэ адзін выдатны цыкл вершаў – “Старая Беларусь”. Радкі вершаў размераныя, шырокаплынныя.

Чытальнік:

Псалтыр, пакрытую няжорсткай бурай кожай,

Я ўзяў і срэбныя засцёжкі адамкнуў,

Перачытаў радкі кірыліцы прыгожай

І воску з ладанам прыемны пах пачуў.

І бачу я ў канцы няхітрую прыпіску,

Што “кнігу гэтую раб божы, дзяк Гапон,

Дзеля душы спісаў у месце Ваўкавыску

У рок сем тысяч сто восьмы з пачатку дзён”.

2 вядучы: На пачатку 1914 года ў Вільні (на тытуле пазначаны 1913) выйшла кніжка вершаў Максіма Багдановіча “Вянок”. Складзеная пры ўдзеле Вацлава Ластоўскага, кніга адразу была заўважана грамадскасцю, стала значнай падзеяй у літаратурным жыцці Беларусі.

1 вядучы: Свежасцю зместу, дасканаласцю формы здзіўлялі чытача змешчаныя ў ёй вершаваныя цыклы “У зачараваным царстве”, “Згукі Бацькаўшчыны”, “Старая Беларусь”, “Места” і інш.

2 вядучы: Антон Луцкевіч, выдатны крытык нашаніўскай пары, у першай рэцэнзіі на “Вянок” дае вельмі высокую ацэнку зборніку, даводзячы, што гэта “праўдзівая пэрла ў беларускай паэзіі”. Ён ці не першы з сучаснікаў не шкадуе смелых эпітэтаў і параўнанняў: “І як у летні гарачы дзень у крыштальна чыстай крынічнай вадзе асвяжаецца наша цела, так асвяжае душу паэзія Максіма Багдановіча”.

1 вядучы: На пачатку 1915 года ў Максіма Багдановіча наспела думка аб тым, каб пакінуць бацькоўскі дом Расію і вярнуцца ў Беларусь. “Складанне праектаў пачалося вось ужо два-тры месяцы”, пісаў у лісце, у маі 1915 года, стрыечны брат Максіма Пётр Гапановіч.

2 вядучы: Надыйшоў час, калі Багдановіч хацеў вымкнуць з-пад бацькоўскага крыла і пачаць самастойнае жыццё.

1 вядучы: Між тым працягваецца Першая сусветная вайна. Некаторыя дзяржаўныя ўстановы з Беларусі былі эвакуіраваны ў Яраслаўль. У прыватнасці сюды ў 1915 годзе пераводзіцца Мінскі настаўніцкі інстытут, з некаторымі студэнтамі якога і пазнаёміўся Максім Багдановіч, вярнуўшыся з Крыма.

2 вядучы: Як згадваў Пётр Гапановіч, што ў гэты час “гіпертрафаванае захапленне асабістымі бакамі літаратуры і занадта заўзятыя адносіны да “самасційнай” Беларусі без астатку паглыналі ўсе ягоныя клопаты і ўсю ўвагу”.

Чытальнік:

Ты не згаснеш, ясная зараначка,

Ты яшчэ асвеціш родны край.

Беларусь мая! Краіна – браначка!

Устань, свабодны шлях сабе шукай.

1 вядучы: Давайце працягнем падарожжа па сучасным Яраслаўлі, пабудзем у музеі Багдановіча, дзе беражліва захавана шмат цікавага, арыгінальнага: гэта і партрэт Ані Какуевай, і першае прыжыццёвае выданне “Вянка”, пра які ён шчыра гаварыў: “Я не самотны, я кніжку маю з майстэрні пана Марціна Кухты”.

2 вядучы: Няспраўджанаю мараю тужаць радкі незакончанага верша, прысвечанага наймацнейшаму каханню да Ані Какуевай:

Чытальнік:

Больш за ўсё на свеце жадаю я,

Каб у мяне быў свой дзіцнак –

Маленькая дачушка-немаўлятка,

Аня Максімаўна,

Такая прыгожанькая,

Цѐпленькая, мокранькая,

чорнымі валосікамі і броўкамі,

цѐмна-карымі вочкамі,

А ручкі, як перацягнутыя ніткамі,

Зусім такая, як Вы,

Калі Вы былі маленькай дзяўчынкай.

1 вядучы: Але выбрацца на Радзіму Максіму Багдановічу ўдалося толькі восенню 1916 года, пасля сканчэння юрыдычнага ліцэя. Бацька Максіма Адам Багдановіч напіша пазней ва ўспамінах: “З трывожным пачуццём я яго адпускаў, але рабіць не было чаго: радзіма была цэнтрам яго прыцягнення, туды прыцягвалі яго ўсе жывыя інтарэсы і сімпатыі”.

2 вядучы: Прыехаўшы ў Мінск, Максім Багдановіч уладкоўваецца на працу ў камітэт Мінскага аддзела Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, старшынёй якога быў Раман Скірмунт. Гэтым разам Беларусь непрыветліва сустрэла Максіма Багдановіча. Непадалёку праходзіў фронт. Голад, холад, хваробы, тысячы бежанцаў, дзеці-сіроты – вось што ўбачыў тут паэт.

1 вядучы: Пасяліўся Максім Багдановіч на адной кватэры са Змітраком Бядулем і ягонымі сёстрамі. Харчаваўся ў сталоўцы пры камітэце.

2 вядучы: У Мінску паэт адразу ўключаецца ў беларускую дзейнасць – выступае на вечарынах, дэкламуе свае вершы. Але хваробы апошнім часам даймалі Максіма. Захварэўшы ў 1915 на тыф, схоплены ад бежанцаў, быў на валаску ад смерці. Ледзь ачуняў – запаленне лёгкіх (і ўжо каторы раз). Туберкулёз таксама браў сваё. Вочы паэта прагна ўглядаліся ў абрысы роднага Мінска, нібы хацелася надоўга набрацца дарагіх уражанняў – на ўвесь час расстання-выгнання.

Слабое здароўе паэта не магло доўга вытрамаць такіх вялікіх нагрузак. З неспадаючай высокай тэмпературай Максім Багдановіч піша паэму з трагічным сюжэтам “Страцім-лебедзь!”.

1 вядучы: Мабыць, сябе ўяўляў Багдановіч такім лебедзем, які ўсклаў на свае крылы занадта вялікі цяжар і не вытрымаў – хутка слабеў.

2 вядучы: Сілы паэта хутка зыходзілі, і ў лютым 1917 года Максіма Багдановіча адпраўляюць лячыцца ў Крым. Ледзь дабраўся да Ялты, нацярпеўшыся розных дарожных нягод, але ў пісьме бацьку – ні намёку на іх, на дождж, холад, толькі пра светлы, сонечны пакой, з выглядам на мора, акружаны садам.

1 вядучы: Ён жыве там без асаблівага дагляду. Перыядычна ў яго ідзе горлам кроў. Паэт ведае, што жыць засталося яму няшмат, але ставіцца да гэтага спакойна. Светлы сум працінае яго апошня радкі:

Пралятайце вы, дні

Залатымі агнямі,

Скончу век малады,-

Аблятайце цвятамі.

2 вядучы: У маі паэт зусім абнямог і мужна рашыўся адкрыцца бацьку: “Дабрыдзень, стары верабей. Маладому вераб’ю блага…”.

1 вядучы:Як жа цяжка паміраць у такія маладыя гады, калі цябе перапаўняе музыка, калі душа імкнецца да зор, калі пачуцці, лірыка перапаўняюць маладое кволае цела. Але Багдановіч верыў, што яго будуць помніць і што васількі, апетыя ім, ніколі не звянуць.

Калі паміраюць паэты,

Што ні перад кім не гнуцца, –

У чалавецтва прасветы

На ўсе вякі застаюцца.

Яны забіраюць з сабою

Талент свой адмысловы,

Кінуўшы ў мора людское

Свае несмяротныя словы.

2 вядучы: Паміраў Максім Багдановіч у адзіноце. Яго пахавалі на трэці дзень пасля скону. Адпелі ў царкве. Рабілі гэта чужыя людзі, удалечыні ад Беларусі, якая заўсёды была ў яго снах.

1 вядучы: У свой час Уладзімір Караткевіч напісаў верш, які гранічна, дакладна і сутнасна раскрыў усю непаўторную веліч геніяльнага Максіма Багдановіча.

Чытальнік:

Сцюжны час, бязмежна – суровы

Спіць народ, нібы зерне ў раллі.

Ты прыйшоў

І гарачым словам

Рунь узняў на роднай зямлі.

Ты сказаў нам: “Унукі Скарыны,

Дзе ваш гонар, моц і краса?

Ёсць і у вас, як у іншых, святыня.

Не давайце святыні псам!

Не давайце з яе глуміцца,

Бо праспіць яна ясну зару,

Бо святы ізумруд заімгліцца

У пярсцёнку тваім, Беларусь!

Чытальнік:

Ты ўстаў на лютую сечу,

Бітву вечную сонца і хмар,

Узваліўшы на юныя плечы

Святагораў народны цяжар.

І не вынеслі жылы напругі:

Знік ты, лебедзь, у хвалях сівых,

Сплыў крывёю, загінуў “за другі”

За мяне, за вас і за ўсіх.

І застаўся ты ў нашых душах,

Хоць навекі знік у палях,

Вечны светлы і вечна дужы,

Вечна юны, як наша зямля.

Мы табой ганарымся – і плачам.

Мы нясём цябе ў сэрцы праз дым.

Чытальнік:

Нізка голаў схіляю, юнача,

Перад вечным глаголам тваім.

Смела крочу цяпер у пяскі я

Перад светлай заветнай гарой,

Бо як ёсць у народа такія –

Не загіне давеку народ.

2 вядучы: Такой вяршыні, такой зорнасці дасягнуць цяжка, нават немагчыма. Але мы павінны вучыцца ў Багдановіча нястомнаму імкненню да жыцця і светлай веры ў будучыню. Так ярка жыць і тварыць не кожнаму ўдаецца, таму народ і “краіна-браначка” помняць і шануюць свайго сына. У Ялце, на доме, дзе жыў паэт, і ў Ніжнім Ноўгарадзе, на будынку былой гімназіі, устаноўлены мемарыяльныя дошкі ў гонар паэта. Сведчаннем вялікай любові і ўдзячнасці радзімы з’яўляюцца шматлікія помнікі, музеі… і наша памяць!...

Да новых сустрэч!

“Жыццё і творчасць Максіма Багдановіча”

Літаратурна-пазнавальная віктарына

1. 3 якога ўрыўка-перакладу наступныя вершаваныя радкі паэта? Прыгадайце назву першакрыніцы.

Ізяслаў, сын Васількоў,

Даўнымі часамі

Аб літоўскія шаломы

Пазваніў мячамі…

2. Якую кветку Максім Багдановіч лічыў сімвалам нашай Беларусі? Прыгадайце іншую назву гэтай расліны. У якіх вершах паэт узгадвае «цвяток радзімы»?

3. Прыгадайце назвы твораў, якія напісаны ў наступных вершаваных формах:

а) рандэль, тэрцына, рандо, пентаметр, байка (па адным прыкладзе);

б) раманс (два прыклады);

в) санет, трыялет (пяць-шэсць прыкладаў).

4. «Вельмі жаласная гісторыя, выкладзеная згодна з праўдай беларускім вершам», — так назваў сваю паэму Максім Багдановіч. Пра які твор ідзе гаворка? Што не умела рабіць галоўная гераіня паэмы? Да чаго гэта прывяло? Што здарылася з галоўным героем у фінале?

5. Якім псеўданімам падпісваў Максім Багдановіч свае вершы «Падвей», «Лясун» («Сосны, елі, хвоя, хвошчы…»), «На чужыне», «Ноч», «Пугач»? Хто даў паэту гэты псеўданім?).

6. Якія назвы планаваў даць Максім Багдановіч наступным сваім зборнікам вершаў? Намалюйце эскіз вокладкі да аднаго з іх.

7. Аб сваей задуме Максім Багдановіч аднойчы паведаміў Змітраку Бядулю наступнае: «Я задумаў твор на тэму біблейскага міфа. Гэтую тэму навеяла мне вайна, гібель мільёнаў і мой уласны лёс. Да чаго абрыдла мне такое жыццё! Дзень за днём у земстве. Справаздачы. Калонкі лічбаў…» Пра якую паэму ідзе гутарка? Якая біблейская легенда легла ў аснову твора? Як называецца падобны верш рэлігійна-легендарнага характару?

8. У якім вершы Максіма Багдановіча, што гучыць як гімн роднай Беларусі, ёсць наступныя радкі?

Маці родная, Маці-Краіна!

Не усцішыцца гэтакі боль…

Ты прабач. Ты прымі свайго сына,

За Цябе яму ўмерці дазволь…

9. Галоўныя героі апавядання Максіма Багдановіча і паэмы Якуба Коласа граюць на адным музычным інструменце. Якім? Прыгадайце назвы гэтых твораў.

10. Каму належаць словы пра Максіма Багдановіча?

Нізка голаў схіляю, юнача,

Перад вечным глаголам тваім.

Смела крочу цяпер у пяскі я

Перад светлай заветнай тарой,

Бо як ёсць у народа такія —

Не загіне давеку народ. (1966)

11. «Значэнне Багдановіча ў гісторыі нашае літаратуры найбольшае ў тым, што сярод нашаніўцаў гэта быў паэт — інтэлігент і чалавек з вялікай адукацыяй. Дзеля гэтага ён ведаў у працэсе творчасці тое, чаго не маглі зусім сведама адчуць песняры-самавучкі, і ўсходзіў на такі памысны кірунак творчасці, на каторы пры адной здольнасці ад прыроды, без яе развіцця не заўсёды можа ўзысці самы вялікі талент».

Хто даў гэтую ацэнку Максіму Багдановічу? Як называецца кніга аўтара выказвання, адкуль узята цытата?

12. Што вам вядома пра бацьку паэта? Як яго імя? Чым ён займаўся? Які псеўданім даў свайму сыну Максіму?

13. Назавіце вершаваны цыкл паэта, прысвечаны каханай дзяўчыне. 3 якіх твораў гэты цыкл складаецца? Як імя і прозвішча каханай паэта?

14. «Сярод глухой пушчы…». Так пачынаецца незакончанае апавяданне Максіма Багдановіча пра працавітага мужыка Каліну і яго дзяцей. Якія «найпатрэбнейшыя рэчы» паклалі ў магілу бацькі яго дзеці? Паданне пра якую вёску легла ў аснову твора?

15. «…Вострыя сякеры, нажы, калёныя галоўкі да стрэлаў і коп’яў, мячы, а таксама «шэломы» (жалезныя шапкі), «кальчугі» (шырокія кашулі, зробленыя ўсе чыста з дробных жалезных калечак), шчыты ды іншыя рэчы, патрэбныя ў часе вайны. …Апроч зброі, кавалі ўмеюць вырабляць яшчэ пекныя пярсцёнкі, кольчыкі ў вушы, блішчастыя запоны і гузікі, і не толькі з жалеза ці спіжу, а нават з золата і срэбра».

Усё гэта вырабляюць кавалі ў сваіх кузнях на Кавальскай вуліцы. Як называецца апавяданне М. Багдановіча, дзе ідзе размова пра яе жыхароў і іх заняткі?

16. Усевалад Ігнатоўскі назваў Максіма Багдановіча «гасцём з высокага неба». Чалавек з вялікай эрудыцыяй выдатна валодаў не толькі многімі мовамі свету, але і «касмічным зрокам». Адзін з рамансаў паэта цесна звязаны з небам, адтуль яго насельніца сочыць за закаханымі на зямлі, выступав сімвалам кахання. Што гэта за зорка? Як называецца раманс? Хто з’яўляецца аўтарам музыкі?

17. Назавіце мясціны Беларусі, якія наведваў Максім Багдановіч.

18. Прыгадайце апошні верш паэта.

19. Пералічыце прозвішчы заходнееўрапейскіх паэтаў, чые творы перакладаў М. Багдановіч на беларускую мову.

20. Смерці ў паэта няма — Ёсць нараджэнне…

Назавіце аўтара паэтычных радкоў і назву верша, прысвечанага М. Багдановічу.

21. Вядома, што Максім Багдановіч першым прыступіў да стварэння мастацкага летапісу сярэдневяковай Беларусі. Назавіце вершы з гэтага цыкла?

Адказы на літаратурную віктарыну

“Жыццё і творчасць Максіма Багдановіча”

1. «Песня пра князя Ізяслава Полацкага» са «Слова пра паход Ігаравы».

2. Васілёк. Валошка. Вершы «Слуцкія ткачыхі», «На чужыне».

3. А) Рандэль «На могілках», «На чужыне», тэрцына «Ёсць чары ў забытым, старадаўнім…», рандо «Узор прыгожы пекных зор», пентаметр «Чыстыя слёзы з вачэй пакаціліся нізкай парванай…», байка «Варона і чыж».

Б) Рамансы «Не знайсці мне спакою ні цёмнаю ноччу, ні днём…», «Зорка Венера ўзышла над зямлёю…».

В) Санеты «Замёрзла ноччу шпаркая крыніца…», «Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі…», «На цёмнай гладзі сонных луж балота…», «У Вільні», «Прынадна вочы ззяюць да мяне…»; трыялеты «Мне доўгае расстанне з вамі…», «Дзераўлянае яечка…», «Калісь глядзеў на сонца я…», «Як птушка ў гібкіх трасніках…», «С. Палуяну» («Ты быў, як месяц адзінокі…»), «Крытыку» («Чэліні статуй не рабіў…»).

4. «Мушка-зелянушка і камарык — насаты тварык». Не умела працаваць, ткаць кроены, шыць, варыць стравы. Усё гэта прывяло да смерці яе мужа. Камарык зваліўся з дуба і трагічна загінуў.

5. Максім Крыніца. Даў гэты псеўданім Максіму БагдановічуЯдвігін Ш.

6. 1) «Маладзік» або «Красавік»; 2) «Пярсцёнак»; 3)«Шыпшына»; 4) «Палын-трава».

7. «Страцім-лебедзь». Біблейская легенда пра патоп. Апокрыф.

8. «Пагоня».

9. Скрыпка. Апавяданне М. Багдановіча «Музыка». Паэма Якуба Коласа «Сымон-музыка».

10. Уладзіміру Караткевічу.

11. Максім Гарэцкі. «Гісторыя беларускае літаратуры».

12. Бацька — Адам Ягоравіч Багдановіч — сын былога прыгоннага, але яму ўдалося скончыць у 1868 г. Нясвіжскую семінарыю. У 1880-я гады стаў актыўным удзельнікам рэвалюцыйнага руху — вёў работу з нарадавольцамі, а затым і з першымі прапагандыстамі марксізму ў Мінску. У 90-я гады XIX ст. выдаў некалькі брашур, сярод якіх «Перажыткі старажытнага светасузірання ў беларусаў» (1895).

13. Цыкл «Мадонны». Складаецца з дзвюх паэм «Вераніка» і «У вёсцы», прысвечаных Ганне Какуевай.

14. Сякеру, нож, агніва, красала і шмат іншага. Веска Калінавічы.

15. «Гарадок».

16. Венера. Раманс «Зорка Венера ўзышла над зямлёю…». Музыка С. Рак-Міхайлоўскага, апрацоўка А. Вагатырова, С. Палонскага.

17.Гарады Мінск і Гродна, веска Ракуцёўшчына Маладзечанскага раёна, веска Вяззе Асіповіцкага раёна.

18. «У краіне светлай, дзе я ўміраю…».

19. Гейнэ, Верлен, Шылер, Гётэ, Верхарн.

20. Яўгенія Янішчыц. «Ялта — 1917».

21. «Летапісец», «Перапісчык», «Кніга», «Безнадзейнасць» (цыкл «Старая Беларусь»).

29