Биография Юрия Шойдаковича Кюнзегеша

1927 чылдын октябрь 17-де Тожу кожууннун Арбык деп черге торуттунген.

Кызылдын ийи дугаар школазын, Абаканнын башкы институдун база Москвада М. Горький аттыг литература институдунун чанында Дээди курстарны дооскан.

«Тыванын аныяктары», «Шын» солуннарга корректорлап, литературлуг ажылдакчы бооп, 1981 -1989 чылдарда Тыванын ном ундурер черинге редакторлаан. Шулукчу, очулдурукчу.

Чогаал ажылын 1942 чцылда эгелээн. А. Пушкиннин, М. Лермонтовтун, В Маяковскийнин, М. Горькийнин болгаш оске-даа чогаалчыранын ажылдарын очулдурган. Оон чогаалдары орус, моол, украин, казах, алтай, бурят, чуваш, хакас, якут дылдарже очулдуртунган.

«Эзир»

Дудускекче шымны берген

Дундугур кок шораан ажыр

Кара эзир ужуп орда,

Кажык хире сагындырар

Кызаннаашкын сырызынга

Хыралбас чуун чалаан ышкаш

Шудургу куш чоорту хержир

Шуурган-биле маргышкылаар

Ыжык чаглак хая энмээ

Ырак довун турбуже-ле,

Эн-не бедик безенге кээп

Эзир душ чок хонуп алыр

Кара эзир катап база

Кажык хире болу берген

Эргип четпес делгемнерже

Эрес, чоргаар коруп орар

«Чодураа»

Эрээн ногаан бойдус энчеп-шуглап турар

Чодураалыг садты сактып келдим

Чогум эшкедушчуп, хогле дээнззиг

Шагалыг чер, шакташтыг чер

Чинчи ышкаш дисчи борбаяртыр

Чимистелдир каттыг чодурааны

Сагыш ышкаш кыннып салгын боду келгеш

Сагланнадыр аяр суйбагылаар

Чиирбейден ушкан чымчак салгын

Чингир-ногаан терен оъттуг шыкче,

Онмак-баштак чанныг опан-чипен кыс дег,

Шивеш кыннып чаштыр: «Тып, че» дээнзиг

Кайгамчык чараш дос чодурааны

Катап сактып, утпайн, чоктаар сен бе? –

Кажарарты чечек бургей берген

Эрээн ногаан садты энчеп-шуглап тур-ла!

Теве биле ошку

Кара сугну корунчук дег кайгап турар

Хаакче мойнункегжийтипкен Теве коргеш,

Аспырак дузак ошку чугаа эрээн:

-Ажыг буру кегжеп хунзээш,

Аштай бербес адан сен бе?

Теве арай шугулдаксап харыы берген:

- Чигир ышкаш хоолулуг

Чиирбейни холува – дээш,

Демгизининчаяазындан семистээн-даа.

-Хая кырлаар, чалымнардан душпес болгаш,

Харыксыргай арганынны корбес сен бе?

- меге чуве чугаалава,

Мелегейин кооргетпе!

-Дурту кыска хензиг чуве хирезинде,

Туразынын улуун корем моонарнын!...

Кылыктанган адыгуучтар оъттаанда чок,

Кызыл хуннуг кежээге дээр одашканнар.

Шартылаа биле кымыскаяк

Шартылаажык бир-ле эртен

Чаргырткайнып, шуугап келген:

- Ууле херээ будуп чадаан

Узук –боолук кымыскаяк!

Дуне, хундус, бургег каанда

Дувуренчиг кыннып алган,

Будурупкен ажылын чул?

- Ширик черни уттей каскаш,

Ширен паш дег ог-даа тиктим.

Шиви хая унчуп чорааш,

Шивит чук-даа уужеледим

Кыжын донмас, хырным тодуг…

Чайны орттур чулчурааштын

Шартылаажык чуну кылдын?

Шартылаажык тула бергеш,

Чанчанмышаан ынай болган…

Артык сос чок кымыскаяк

Анчыг хейге харыы бербээн,

Оон септеп, оорун сургаан:

«Ажыл-ижи шудаваанда

Алгырарга дужук чок боор».

Угу биле койгун

Уе-дупте чуве дижир…

Угу биле койгун ийи кудажкы бооп –

Хеймерлерин оглеп алган.

Ур-даа болбайн,

Херии черде, шыргай эзим ортузунда

Хензиг аян кедезинге

Угу – дыттын адырынга,

Койгун – дыттын конгулунга

Хоргастаныр уя, чадыр тудуп алган

Майтак койгун эртеннин-не:

«Бак-ла чуве ынай тур» деп хамнагылааш,

Кудазынга аалдап чеддер.

Куюм чурээ шимирт кынныр –

Тулук ажыл уезинде кудагайы

Душте-даа чок хаарыктап удаан чыдар.

Хейде кайгааш, керни биле оглунга баар:

Бедик душту Угу-Кызы

Куш дун кылдыр дужээн чыдар

Куйга бажы адыннайнып Ашак Койгун

Бертсингенин соглеп чадааш ынай болур.

А Угу Ирей оттуп келгеш, дуну оттур,

Кудээзинин кажан туруп ажылдаарын,

Кудуженнеп манап хонар

Херелдиг хун хереп келгеш, чылыда бээр –

Чындыраза-чындыраза, таалаан Угу

Шыыладыр удуп калыр мындыг турган.

Ыракты ырак дивес,

Ылап чоруктуг,

Берт черни,

Берт- межел дивес –

Бедик мербегейлиг

Кадын кыстын

Кара чараш

Кыдат кижи кылган ышкаш

Хыл-биле чугурткен ышкаш

Уран кижи кылган ышкаш,

Удазын-биле чугурткен ышкаш