Букубаар кэмигэр истэн таба суруйарга үөрэтии

Николаева Мария Андреевна – алын кылаас учуутала

Н.Н.Чусовской аатынан Антоновка орто оскуолата

Ньурба оройуона

Букубаар кэмигэр истэн таба суруйарга үөрэтии

Диктант – таба суруйарга үөрэтэр эрчиллии биир суол биhирэммит көрүӊэ. Диктант көмөтүнэн о5олор орфография уонна пунктуация быраабылаларынан сурукка сатаан тутта үөрэнэллэр. Диктант дор5оону арааран истэр уонна истибити өйгө хатыыр дьо5урдары сайыннарарга олус туhалаах. Диктант суруйалларыгар о5олор тылы сатаан ырыта, ал5астарын булуна уонна көннөрүнэ үөрэнэллэр. Эрчиллии бу көрүӊэ бол5омтону сайыннарарга эмиэ туhалаах.

Начальнай кылаастарга о5олор суруйарга аан маӊнай үөрэнэллэрин быhыытынан, диктант үөрэтэр-эрчиллэр диктаннары утумнаахтык ыытыынан ситиhиллэр.

Υчүгэйдик аа5ар, суруйар дьо5уру сайыннарыыга практическай суолталаах уhун аhа5ас уонна хоhуласпыт бүтэй дор5ооннорго аан маӊнайгыттан бол5омтону тардан, уратыларын өйдөөн үөрэтэбин. Аhа5ас (уhун уонна кылгас) уонна бүтэй дор5ооннор артикуляцияларын үчүгэйдик быhааран биэрэбин уонна уруок аайы о5олор сөпкө саӊаралларын ирдиибин.

Таба суруйууга диктант араас көрүӊүн киллэрэбин:

1. Υөрэтэр диктант. Диктант бу көрүӊүн ыытарга араас ньымалары туттабын.

1. Аан маӊнай диктаны аhа5ас дор5ооннору үөрэтэн баран ыытабын. Ол үлэнэн о5олор кылгас уонна уhун аhа5ас дор5ооннору төhө билбиттэрин уонна төhө үчүгэйдик суруйбуттарын бэрэбиэркэлиибин.

Бастаан аhа5ас дорооннору барбыт бэрээдэктэринэн истэн суруйтарабын. Буукубалаах карточкалар дуоска үрдүгэр ыйанан тураллар.

Холобур: а аа ы ыы

Онтон уhун уонна кылгас аhа5ас дор5ооннору булкуйан суруйтарабын.

Холобур: а ыы о ии

Кэлин бүтэй дор5ооннору үөрэтэр кэмӊэ сүhүөхтэри уонна биир сүhүөхтэрдээх тыллары суруйтарабын. Бастаан төттөрү сүhүөхтэртэн са5алыыр ордук.

Холобур: аас ас иис ис

Ол кэнниттэн көнө сүhүөхтэри суруйтарабын.

Холобур: саа суу сии

Диктаӊӊа биир ыараханынан сабыылаах сүhүөхтэргэ кыбытык кылгас аhа5ас дор5ооннору суруйуу буолар. Суруйууга бэлэмнээн оонньуу курдук киллэрэбин:

- Ханнык кылгас аhа5ас дор5оон саспытый?

Тас сас бат

Тыс сыс быт

Тус сус бут

Тос сос бот

Тис сис бит

Тэс бэт

Түс бүт

Төс бөт

О5олор ордук т с б бүтэй дор5ооннор кэннилэригэр ы кылгас аhа5ас дор5оону суруйууга сыыhаллар. Онон итинник эрчиллиилэри элбэхтик уруок аайы ыытабын.

Кылааска таблица5а уонна карточкаларга хас биирдии о5о5о сабыылаах сүhүөхтэри суруйабын. О5олор кылааска, дьиэ5э элбэхтик аа5ан, суруйан эрчиллэллэрин ситиhэбин.

Бу таблицаны хас саӊа дор5оону о5олор биллэхтэрин аайы эбэн биэрэбин.

1. Биир үчүгэй ньыманан маарыннатан суруйуу буолар.

А) Биир олохтоох тылга сыhыарыы эбиллибит түбэлтэтигэр.

Холобур: сон – соно – сону – сонум

Иннигэр эбии биир эрэ буукубалаах буолла5ына.

Холобур: айах – тайах, үрэх – сүрэх

Б) Утарыта тутан тэӊнээн суруйтарыы. Бу түбэлтэ5э уhун аhа5ас дор5оонноох тылы урут суруйтарар ордук.

Холобур: баар – бар, ыытар – ытар

В) Тылы урут ырытан баран суруйуу. Бу ньыма биир дор5оонноро эрэ атын туспа олохтоох тылларга туттуллар. Суруйуох иннинэ ханнык дор5оонноро атына бэлиэтэнэр.

Холобур: сиир – сүүр, буор – быар, чочу – чоху, ийэ – эйэ

1. Икки сүhүөхтээх тыллары суруйарга схеманы киллэрэбин. То5о диэтэххэ икки сүhүөхтээх тыллары суруйалларыгар о5олор сүhүөхтэри тус-туспа туруортуохтарын сөп.

Холобур: арыы диэн тылы суруйтарабын

- Хас сүhүөхтээх тылый? (2)

Дуоска5а схема оӊоробун:

- I сүhүөх ханныгый? Ханнык дор5оон иhиллэрий?

- II сүhүөх ханныгый? Ханнык дор5ооннор иhиллэллэрий?

- Бастаан I сүhүө5ү суруйабыт, онтон холбуу II сүhүө5ү суруйабыт.

Биирдии тыллары суруйарга эрчийэн баран, этиилэри суруйарга үөрэтэбин. Тыллары холбуу суруйбаттарын туhугар схеманы тутуhабын.

Холобур: Бу эмис собо – диэн этиини суруйтарыахтаахпын.

- Хас тыллаа5ый? (3) Схема оӊоробун.

.

- Этии маӊнайгы тыла улахантан суруллар, этии бүтэhигэр точка турар.

- I тыл ханныгый?

- Хас сүhүөхтээ5ий?

- II тыл ханныгый?

- Хас сүhүөхтээ5ий?

- III тыл ханныгый?

- Хас сүhүөхтээ5ий?

II. Графическай диктант. I кылааска тыл дор5оонун састаабын уонна сүhүөхтэрин ырытыыны баhылыырга көмөлөөх. Тыл дор5оонноро фишкаларынан бэлиэтэнэллэр. Ону о5олор буукубаларынан солбуйан тыл таhааран суруйаллар.

Икки араастык ыытабын:

1. ЫРААС диэн тылы суруйтарабын. Фишкалар көмөлөрүнэн бэлиэтиибин:

Онтон тэтэрээккэ суруйабыт.

1. Бэлэм схема5а тыллары булабыт: ыраас, араас, алаас

1. Көрдөрүүлээх – сэрэтиилээх диктант. Тыллары карточкаларга эбэтэр дуоска5а суруйабын. Көрдөрүллэр тыл сурулларын быhаарабын. О5олор өйдөрүгэр хатаабыттарын кэннэ, этэн биэрэн суруйтарабын. Онтон о5олор суруйбуттарын тэӊнээн көрөллөр, ал5астарын көннөрүнэллэр.

2. Айар диктант элеменнэрин туhанабын.

Холобур: БАС диэн тылы ылабын.

- Аhа5ас дор5ооно ханныгый?

- Ити аhа5ас дор5оону атын аhа5ас дор5оонунан солбуйан атын тыллары суруйуӊ.

Холобур: бас, бус, бис, бэс

Кэли нити дор5оону эбии дифтоннарынан солбуйуохха сөп.

Холобур: сүүр, сүөр, суор, сиэр

1. Бэрэбиэркэлиир (хонтуруолунай) диктант. Бу үлэнэн үөрэнээччилэр таба суруйар дьо5урдара сайдан иhиитин, ылбыт билиилэрин сурукка туттар сатабылларын бэрэбиэркэлиибин. О5олор туохха ыарыр5аталларын, мунаахсыйалларын чуолкайдыыбын. Ол барыта таба суруйууга ыытар үлэбин былаанныырбар наадалаах.

Υөрэтэр-эрчиллэр диктаннары, уруок сыалыгар сөп түбэhиннэрэн, 5-15 мүнүүтэ5э, син биир атын эрчиллиилэр курдук, уруок этабын быhыытынан ыытыллыахтаах. Сурук үлэтин бу көрүӊэ таба суруйууга эрэ үөрэтэр буолбакка, о5о толкуйдуур дьо5урун сайыннарыыга эмиэ көмөлөөх буолар.

Туттуллубут литература

1. М.Е.Охлопкова. Букварга методическай ыйыылар. Якутскай, 1981с.

2. Л.Г.Шарина, Т.А.Шарина. Изложение уонна диктант текстэрэ. 1-4 кылаастарга. Якутскай, 1990с.