Dialekt lafları gagauz dilindä

Dialekt lafları gagauz dilind ä

Epigraf

• Ana dili - en önemli hem tek baalantı halkımızın geçmişinn ä n.

• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .
• B. Kotl ärevskiy .

Gipoteza:

• Eer insan becerikli lafedirs ä ana dilind ä, o insan beener kendi Vatanını.

• Dialekt lafların yardımınnan artistik yaratmalarının strukturası gözelleşer, belli olér halkın kendilii.

Temanın aktuallıı:

Dialektleri bilm äk - o

1. Dedelerdän kalma lafların kurulmasınnan hem maanasınnan meraklanmak.

2. Folklorun derin maanasını annamak hem kendi laf zebilliini zenginnetmäk.

3. Büünkü günnerdä çoyu halk masalları kaybeler, onnarlan barabar kaybeler dilimizin tarihi hem gagauz halkının kulturası bütündän.

4. Temiz hem literaturayca dildä lafetmäk – dilimizin temizlii için çalışmak.

Aaraştırmanın neetl eri :

1.Dialekt lafları açér biza bir hoş dünn ä- halk traditiyaların dünnesi, angısı biraz ayırılér zamandaş dünnesindän.

2.Göstermää dialekt laflarının rolünü sözümüzdä.

3. Tanışmak dialekt laflarınnan halk hem artistik yaratmalarında.

Davalar:

1) aaraştırma “dialekt lafları” terminin maanasını;

2) gösterm ää dialektleri nicä halk dilinin leksikası;

3) dialekt laflarının çeşitlerini aaraştırmaa;

4) dialekt lafları literatura yaratmalarında (halk masallarında).

Beklen än başarılar:

• annamak hem mayıl olmak dialekt laflara, nica istoriyanın bir sızıntısına ;

• dilimizi o halda kullanmak, nasıl onu bizä getirdi dedelerimiz;
• üüsek uura ana dilimizi kaldırmak;
• dialektleri üürenmäk hem aaraştırmak , literaturayca lafetmektä farkını görmäk.
• taa çok literaturayca sözü kullanmak.
• haliz patriot halkımıza o lmak.

Plan

1. Giriş.

2. Dialekt lafların klasifikațiyası.

a)Leksika dialektizması

ä)Semantika dialektizması

b) Fonetika dialektizması

c)Laf kurucu dialektizması

ç)Morfologiya dialektizması

d)Etnografiya dialektizması

3. Küülerd ä dialektleri aaraștırmak.

4. Folklorda hem literatura yaratmalarında dialekt lafları.

5. Çıkışlar.

6. Bibliografiya.

Aaraştırmak formaları. analiz aaraştırmak sözleşmäk sözlüklän işlemäk intervyu

• Ana dili – о -en kaavi instrument halkın elindä; -halkın zenginnii; -halkın kulturası; - halkın ruhu; -baaşış, angısı kaldı bizä dedelerimizdän. Bunun için kullanmaa onu lääzım becerekli, üürenm ää hepsi özelliklerini!

Dialekt – o lafetmenin bir çeşidi, angısı kullanılér annaşmak kolaylıı gibi ayırı-ayırı küülerda, dolaylarda.

Sözlükt ä n bilgil ä r.

1. Gagauz dilind ä yok DİALEKT LAFLARIN SÖZLÜÜ. 2. Uroklarda meraklandık, ama kiyatta tema bol verilmeer. 3. Aşırı küülerdän dostların lafetmesinnän meraklandık.

Neçin biz ayırdık bu temayı?

Dialekt lafları

• Benzeerl är yıldızlara, angıları daalmışlar bütün göktä, da toplamaa onnarı – zor bir dava. Herbir dildä onnar korunér ölä, nicä insan koruyér en paalı varlıını. Nasıl başka türlü demää o laflara, angılarında, nicä aynada, gösteriler GAGAUZ HALKIN CANI.

Gagauziyada var 2 türlü dialekt:

1. Komrat-Çadır (orta) dialekti.

Komrat -Çadır dialektind ä lafederlär Komrat hem Çadır dolayının yaşayannarı.

Gagauziyada var 2 türlü dialekt:

2. Valkaneş (günduusu) dialekti.

Valkaneş dialektindä lafederlär Valkaneş dolayının hem Odesa bölgesinin yaşayannarı.

DİALEKTİZMALARIN ÇEŞİTLERİ.

• Leksika dialektizması
• Semantika dialektizması
• Fonetika dialektizması
• Laf kurucu dialektizması
• Morfologiya dialektizması
• Etnografiya dialektizması

1. Leksika dialektizması - laflar, angıları farklı hem formaya gör ä, hem da maanasına görä.

• Horoz(lit)-kokoş (dial)
• Hasta(lit)-hayırsız (dial) - fena oldu (dial)
• Soba(lit)-kümbet (dial) - camal (dial)
• Uyçu(lit) – dayka (dial)
• Çiçu(lit)- amuca (dial)
• Çimçirik(lit)-yıldırım (dial)
• Pusurka(lit) – pesmet (dial)
• Kazan(lit) – bakır (dial) -kova (dial)
• Çarşaf(lit) – potra (dial)

2.   Etnografiya dialektleri – laflar, angılarını kullanérlar ayırı küülerd ä.

• Batik, çember (dial) – baş dartısı (lit)
• Çaun(dial) -çüven(lit)
• Çuşka (dial) – ardey (lit)
• Dik ä (dial) – lokma (lit)
• Salata (dial) – hıyar (lit)
• Ninda (dial) - neredä (lit)

Laflar alınma Kıpçak küüyün lafetmesindän

3. Semantika dialektizması- laflar , angıları kullanılér literaturada hem ayırı küülerd ä , ama başka-başka leksika maanasında.

• Çorba (borç) (lit) – makarina (dial)
• Dam (lit) - strunga (dial)
• Fasıl (lit) - hoş (dial)
• Baur(lit)- babu (dial)
• İçer (lit) – soba (dial)
• Hırleț (lit) -bel (dial)
• Biçikleta (lit)- rezinka (dial)

4. Fonetika dialektizması- laflar , angılarında diişiler sade bir bukva .

• Lofusa- lohusa, luusa Präçka – proçka

• Farkulița – furkulița Kerä- serä

• Hıştır – fıştır Bıcı – bıcık

• Sarfoş – sarhoş, saaroş Mali – mani

• Yaanı- yahnı Gıdıklamaa-gıcıklamaa- gıdzıklamaa

• Ahmak-aamak Oloy-holoy-foloy

• Hızlı - fızlı Țıbrița- çıbrița
• Anatar - anahtar

5. Laf kurucu dialektizması - laflar, angılarında lafın kurulması biraz diişiler.

Şışırga – şuşur un ga

Gugla – g ag ule

Evlenm ää – ev ol maa, el

olmaa

6.Morfologiya dialektizması- laflarda (işliklerd ä şindiki zamanda oluşluk çalımında) diişiler lafın bitkisi .

Kıpçak küüyün dialekti çok farklı Gagauziyanın başka küülerin dialektlerind ä n:

• Olér(lit)-ol YER (dial) - ol uYOR
• Geler -gel YER - gel iYOR
• Oturér - otur YER - otur uYOR
• İşider - işid YER - işid iYOR

Bu formada işlikl är taa yakın türk işliklerin ä şindiki zamanda.

Urgunun yardımınnan diişilan dialekt lafları:

• Pırıld a k (lit) – p ı rıldak (Baurçu küüyü)
• çekerd e k(lit) – ç e kerdek (Komrat)
• ked i (lit) - k e di (Valkaneş dolayı)
• m a kara(lit) – mak a ra (Valkaneş dolayı)
• k a ynata(lit) – kayn a ta (Valkaneş)

Dialekt lafları, angılarını topladık küülerd ä

• Kırk kaşık (yortu)-kırk meçik- kırk ayoz
• Fasıl –hoş
• Dop-dolu - lemberdek
• Yolcaaz – pateka
• Dübüdüz -fit
• Hırle ţ -bel
• Çekiç - çokan
• Sarhoş -saaroş-sarfoş
• Biçikleta-rezinka-yalaspet
• Borkan – kavanoz-banka

• Ninda-neredä-nända
• Petruşka-patrancel
• Koduk – pıri
• Tokat –porta
• Saa-sem- saa-selem – saa-salim
• Buura-kurkan-pipi
• Fıştır- hıştır
• Kadeni-tütüçka-pita
• Kaku-tata
• Luusa-lofusa-luhusa
• Batik-moda-dartı-çember
• Survaki- gudina-zurra
• İleştirmaa-üüleştirmaa-leştirmaa- vileştirmää

Dialekt lafları, angılarını topladık küülerd ä

• Horoz-kokoş
• Bıcı-bıcık
• Hasta-hayırsız- fena oldu
• Soba-kümbet- camal
• Kartofi- kartoli
• Morkva-morkuli
• Hıyar-salata
• Ördek – rața
• Furkulița-farkulița
• Ölülerin Paskası- Küçük Paskell ä

• Arsız- esapsız
• Baur- babu
• Çiçu- amuca
• Çimçirik-yıldırım
• Pusurka – pesmet
• Kazan – bakır-kova
• çarşaf – potra
• Leleka- lül ä ka-ergivan
• Cerema – şımarık (uşak)
• Cam-sırça- göz (pençerä)
• Çıbık günü – Eskiyca eni yıl

Literaturayca

Örtü- çarşaf

Komrat

neredä

Kıpçak

tokat

Avdarma

Kazayak

hısım

potra

ninda

Kongaz

Süt maasulu

präçka

hıştır

Dimitrovka

soy

hırlet

Baurçu

Süt kulluu

kartofi

fıştır

fısım

proçka

Valkaneş dolayı

morkva

tokatçık

ardey

kartoli

hıyar

morkuli

furkulita

çuşka

salata

lokma

Farkulita

yahnı

gübür

bel

bıktırmaa

Dikä

frantuzka

kıvırma

bokluk

taketmää

kıırma

yaanı

pide

Dialektl ä r resimnerimizd ä

Hırle ț - Bel

Dialektl ä r resimnerimizd ä

Dam - strunga

Jargonnar – laflar, angıları bitki yıllarda girdilar sözümüz ä da dialekt gibi sayılérlar .

• Çek ämeer - yapaméér bir işi
• Ne kooléérsın- ne yalan söleersin
• Donuk – pek yavaş insan
• Asma – yalandırma
• Kayérsın – şaşırdérsın
• Kaynadım - üfkelendim
• Asılı –sarfoş
• Yımışak durérsın- korkérsın
• Şişirme kendini – gogorlanma, hodullanma, dikme kendini

Dialekt lafları folklorda hem literatura yaratmalarında.

• Kat-kat döşek, onu bilmeyan eşek ( pide ). (bilmeyca)

• Çuşka gibi yakérsın. (sölemak)

• Ayolumun bakışı fit canımı eritti. (V.Filioglu “Sevda dadı”)
• ...İhtiar verdi kızçaaza fırında pişirilmiş p esmet ... (T.Marinoglu”Eski adet”)
• Surva-surva, pak gudina , dojivi do sta gudina. (folklordan)

• N äända çayırlar geniş, baalarlar dolu emiş. (D.Tanasoglu “Bucak”)

Dialekt lafları folklorda. Dastan “Tepegöz”. LübaÇimpoeşin toplumundan “Дастанный эпос гагаузов”.

• Tepegöz etişiy onnarı gen ä da çeviriy geeri daa için ä . Diy ozaman :
• -Ne korkıysınız benden, bende da okadar koyun var , da b ä n da öyle adam.
• Sabaa olıy. Diy :
• -Adi gideciyz benimnen biriniz, vereyim sıze ekmek!
• Büük agaları gidiy onnan ekmek için. Geliylar açan orayı, büük bir dolayda koyunnar otlıy , ama çoban görünmiy . Açıy kapuyu, giriyla r ıçeri. Çocaa diy ...

Burada biz göreriz Valakaneş dolayının dialektini. Geleriz çıkışa, ani herbir küüyün dialekti gözäl, şıralı,... Ama literaturayca lafetmäk - en dooru, en käämil hem en paasız lafetmäktir!

Anketa-intervyu . Küüd ä yaşayannarlan.

1. Bilersiniz mi siz, ne o dialekt lafları?

2. Angı dialekti taa dooru sayérsın?

. Ney ä deyni l ää zım dialekt lafları?

Tekliflerimiz:

1. Taa dooru lafetm ää ana dilindä evdä dä, şkolada da, dostların arasında da, neçiki dilimiz varkana, varız biz da.

Tekliflerimiz:

2. Okullarda açmaa klastan dışarı saatlar (krujoklar): *” Sev hem bil ana dilini hem onun özelliklerini”; * “Gagauz dilini dooru kullanérız ”;

Tekliflerimiz:

• 3. Gagauz televizionunda olsun kolverimn ä r: a) ‘’ Gagauz dili hem literatura uroklarından kıpımnar ’’ . ä ) ‘’ Gagauziyanın aksakallarınnan lafetm ä k ’’ .

Tekliflerimiz:

4. Bakmayınız , ani biz taa küçük. Biz hazırız yardımcı olmaa GAGAUZ DİLİND Ä DİALEKT SÖZLÜÜNÜ kurmakta.

Bizim programamızda var taa bir teklif-Gagauz dilind ä lafetmäk lääzım olsun dooru!

k äämil söz

Demekli

Temiz

Zengin

Logikalı

Erli erind ä

Kıvrak

Gagauz dilind ä lafetmäk lääzım olsun dooru hertaraftan!

Gramatika

• dooru söz

Leksika

Orfografiya

Stilistika

Punktuatiya

Orfoepiya

Perspektivalar:

• Kullanacéz ana dilimizi kuşku hem sevgiyl än, kullanarak dedelerd ä n kalma şıralı dilimizi.

• Haşlak sevecez onu, aaraştıracéz hem ilerledecez, ozaman bizä açılacék sınırsız sevinmeliin üzü, neçinki ana dilinin paalılıı sınırsız.

• Tiparlayacéz broşüra hem toplum kendi aaraştırmak işlerimizl ä n.