СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ
Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно
Скидки до 50 % на комплекты
только до
Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой
Организационный момент
Проверка знаний
Объяснение материала
Закрепление изученного
Итоги урока
Тема: Школа (турчатхан орны паза аныy bстb)
1 урок
Хыuырыyар.
Азарика Аuбандаuы он тоuызынxы школада пизbнxb класста eгренче. Аныy школазы Щетинкин орамада турча.
Школа eс хадыллыu. Ол уuаа улуu паза сbлbг. Ибbре пjзbк туралар, парбах аuастар паза чахайахтар jсчелер. Хыринда табырах сууxах ахча. Ырах нимес «Алтын палыuас» олuан сады паза улуu нимес садыu туразы турча. Школа оградазында спортивнай площадка пар. Анда олuаннар уроктар соонда ойнапчалар. Аныy кистbнде теплица. Теплицада рассадалар паза чахайахтар одыртчалар.
Школаныy bстb чарых паза истbг. Улуu кjзенектернb jyнbг кjзеyелер чазапчалар. Полuан на хадылда аймах класс пjлbктерb пар. Оларныy хыринда тузалыu уголоктар bлbнчелер. Чир – чайаан кабинедb хыринда тbрbг пулуyас пар. Iдjк школада bкb улуu физкультурнай зал паза бассейн. Анда eгренxbлер хазыхтарын пиктепчелер. Физкультурнай залныy оy саринда столовай турча. Астап парзаy, анда азыранып аларuа чарир.
Школада арыu паза истbг полза, синby eгреннерby килче. Школадаuы нимелернb хайраллирuа кирек!
Толдырxаy тоuыстар:
1. Чазын салuан сjстернb тап.
2. Хайдаu сjс «артых»? Пас сал аны.
а) кjзеyелер, кjзенектер, чарых, чир-чайаан, пулуy ________________________________
б) орамада, теплицада, хадылда, школада, залныy __________________________________
в парбах, сууxах, сbлbг, пjзbк, истbг ___________________________________
г) хадыллыu, арыu, jyнbг, тузалыu, заллыu ___________________________________
д) eгренче, турча, jсче, тjрт, одыртча __________________________________
3. Текст хоостыра сурыuларuа нандыр.
Кjзbдbг:Азарика нинxенxb класста eгренче? – Азарика пизbнxb класста eгренче.
Школа хайдаu орамада турча?
_____________________________________________________________________________
Ол нинxе хадыллыu?
____________________________________________________________________________
Школа ибbре нимелер jсчелер?
___________________________________________________________________________
Аныy хыринда хайдаu суu ахча?
_____________________________________________________________________________
Олuаннар уроктар соонда хайда ойнапчалар?
_____________________________________________________________________________
Теплица школаа кирек пе? Ноuа?
_____________________________________________________________________________
Школа bстb чи хайдаu?
_____________________________________________________________________________
Класс пjлbктерb хыринда хайдаu уголоктар пар?
____________________________________________________________________________
Угренxbлер хазыхтарын хайда пиктепчелер?
1
Астап парза, хайда азыранып аларuа чарир?
_____________________________________________________________________________
Школадаuы ниме - нооларны хайраллирuа кирек пе?
_____________________________________________________________________________
4. Чоохтаuларны тоос сал.
Школа_________________________________________________________________.Ол__________________________________________________________________________. ______________________________________________________________________jсчелер. ______________________хыринда _______________________________________________.
Улуu ________________________________________________________________________ чазапчалар. ___________________________________________________________________
тbрbг пулуyас пар. Физкультурнай залда ___________________________________________
пиктепчелер. __________________________________________________ хынчам!
5. Текстте арландыра пазылuан адалыстарны хозымнары хоостыра eс чара пазып, падежтерbн турuыс. Позыy хоза 3 адалыс пас.
_______________________ _________________________ ______________________
_______________________ __________________________ ______________________
_______________________ __________________________ ______________________
_______________________ _________________________ ______________________
_______________________ __________________________ ______________________
_______________________ __________________________ ______________________
Тема: Школа (турчатхан орны паза аныy bстb)
2 урок
1. Сурыuлар алтында сjстернb орта пас.
Истbг, турча, аuастар, пjзbк, jyнbг, пиктепчелер, хадыллыu, чахайахтар, jсчелер, туралар, турчалар, парбах, сууxах, олuан сады, bлbнчелер.
1______________ 1_________________ 1__________________
2 ______________ 2 _________________ 2 _________________
3 ______________ 3 _________________ 3__________________
4______________ 4_________________ 4__________________
5_______________ 5__________________ 5__________________
2.Пирbлген сjске тема хоостыра 5 сjс хоза пас.
А) Угренxb,
_____________________________________________________________________________
Б) Хайраллирuа,
_____________________________________________________________________________
В) Истbг,
_____________________________________________________________________________
Г) Ырах нимес,
_____________________________________________________________________________
2
3. Сурыuларuа толдыра нандырыu пас.
Син чуртапчатхан город (аал) хайди адалча?
_____________________________________________________________________________
Школадаy ырах нимес хайдаu сууxах ахча?
_____________________________________________________________________________
Аныy хыринда хайдаu сыннар, таuлар, тасхыллар пар?
_____________________________________________________________________________
4. Пирbлген чоохтаuларны изерbстbре турuыс (саннарны алнында пас)
Ырах нимес «Дюймовочка» олuан сады турча. 1.Пbстby школа eс хадыллыu. Ибbре пjзbк туралар, парбах аuастар паза чахайахтар jсчелер.
Улуu кjзенектернb jyнbг кjзеyелер чазапчалар. Анда eгренxbлер хазыхтарын пиктепчелер. Полuан на хадылда аймах класс пjлbктерb пар. Школаныy bстb чарых паза истbг. Школада bкb улуu физкультурнай зал пар.
5.Азариканыy jjрезb Москвада чуртапча. Ол хакас тbлbн пbлбинче. Азарикаа школадаyар пас пирерге полыс пир (1-uы уроктаuы тексттb тbлбесте)
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
6. Iле нимес идbлbстернb ирткен паза полар тустарда турuыс.
Турарuа - ____________________________________________________________________
Ойнирuа – ___________________________________________________________________
Пиктирге – ___________________________________________________________________
Чазирuа - ___________________________________________________________________
Килерге – ___________________________________________________________________
Jзерге - ____________________________________________________________________
Тема: Школа (турчатхан орны паза аныy bстb)
3 урок
1. Чазын салuан сjстернb тап.
Школадаuылардаyар
Кjзbдbм: аар,
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2.Хоостарнаy тузаланып, пирbлген сjстернеy чоохтаuлар пас.
Хадыллыu, истbг, орамада, eгренчем, ибbре, пиктепчелер, одыртчалар, школа, кjзенек, ибbре, ынаu, спортивнай площадка.
3
(интернеттеy алылuан)
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Хакас тbлbне тbлбестеп, чоохтаuлар пас.
Около школы - _______________________________
возле окон - _______________________________
недалеко от речки - ___________________________
небольшой кабинет -_________________________
1. ___________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________
3.____________________________________________________________________________
4.____________________________________________________________________________
4. Компьютер прай сурыuларны чох идbбbскен. Чоохтаuлар хоостыра сурыuлар пас.
Школаныy bстb чарых паза истbг.
А)__________________________________________________________________________?
Я, кjзенектернb jyнbг кjзеyелер чазапчалар.
Б) __________________________________________________________________________?
Чир–чайаан кабинедb хыринда тbрbг пулуyас пар. В)__________________________________________________________________________?
Физкультурнай залда eгренxbлер хазыхтарын пиктепчелер.
Г) __________________________________________________________________________?
5. Пирbлген сjстернеy сjспектер пeдbрbп, хоостар алтында пас. Тузазын чарыт.
«Угренмеенb, eгренгенb, чарых, харасхы».
«Саuыс, даа, чалбах, пjзbк, пbлbс, таuдаy, даа, талайдаy».
«Пbчbкчb, тjjй, тeнге, кbзb, кeнге, пbчbк, кbзb, пbлбес, тjjй».
4
1 2
3
(интернеттеy) (интернеттеy) (24 школадаuы олuаннар)
1.______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2.______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3.____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Тема: Школа (турчатхан орны паза аныy bстb)
4 урок
1. Eг тапсаuларнаy пасталчатхан сjстернb пас.
e
г
д
е
р
г
I
e
г
e
г
2. Пирbлген сjстернb пeдbзb хоостыра eзeр.
Хадыллыu, ойнапчалар, кjзенектернb, тузалыu, jyнbг, парбах, орамада, олuаннар, чахайахтар.
3. Чоохтаuларны изерbстbре турuыс салзаy, bкb eгренxbнby чооuы пол парар.
- Я, минby школам чарых.
- Класс пjлbктерb хыринда хайдаu уголоктар пар?
- Школадаuы ниме-нооларны хайраллирuа кирек пе?
- Синby школаy чарых па?
- Я, хайраллирuа кирек.
- Физкультурнай залда олuаннар хазыхтарын пиктепчелер.
- Аймах тузалыu уголоктар пар.
- Олuаннар хазыхтарын хайда пиктепчелер?
5
4. Текстке паза хоосха тjстенbп, школаyнаyар пас пир. Аuаа ат пир сал.
(интернеттеy)
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Пирbлген кибелbске тjстенbп, кибелbс пас кjр.
Ундутпаспын школамны, __________________________________________
Ундутпаспын клазымны __________________________________________
Паза пастаuы буквамны, __________________________________________
Аны кjзbткен eгретчbмнb. __________________________________________
Тема: Школа (турчатхан орны паза аныy bстb)
5 урок
1. Сол сарин оy саринаy пbрbктbр сал.
У луu кjзенектернb аймах eгредbг пjлbктерb пар.
Минby школам улуu паза истbг.
Аныy bстbнде хайраллирuа кирек.
Школада арыu паза истbг полза, jyнbг кjзеyелер чазапчалар.
Школадаuы ниме - нооларны хынчам.
Ол уuаа eс хадыллыu.
Мин школама синby eгреннерby килче.
2. Пирbлген чоохтаuларны тbлбесте.
Я эту школу знаю как свои пять пальцев. Классный кабинет моего старшего брата находится за тридевять земель от столовой.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
6
3. Идbлbстернb итbрбинчеткен формада турuыс.
Пeeн Киxее Таyда
турча турuан турар
____________________ ___________________ ______________________
чазапча чазаан чазир
____________________ ___________________ ______________________
ойнапчалар ойнааннар ойнирлар
____________________ ___________________ ______________________
4. Чоохты тоос сал.
Пbр хати Асхыстаuы олuаннар Аuбандаuы 2№ школазар конкурсха килгеннер. Школа bстbнзер кbр килbп, олар аймах нимелер кjргеннер...
(Улугбашева О.И. сомнары)
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
7
5. Пирbлген кизектb хакас тbлbне тbлбесте.
Я училась в школе №3 города Абакана. Школа была кирпичной, двухэтажной. Возле школы был посажен красивый сад. Перед входом росли красивые жарки.
Наш классный кабинет находился на первом этаже. Он был очень уютный и красивый. Недалеко от нашего класса находился физкультурный зал. Там после уроков мы играли в пионербол.
6 урок
Пbлbзbyнb сыныхта
1. Сjстернb хакас тbлbне тbлбесте
учиться |
|
расти |
|
течь |
|
стоять |
|
есть |
|
садить |
|
украшать |
|
висеть |
|
укреплять |
|
беречь |
|
вокруг |
|
Около, рядом |
|
недалеко |
|
сзади |
|
чисто |
|
уютный |
|
ветвистый |
|
2. Пирbлген кизекке сурыuлар турuыс.
Школаныy bстb чарых паза истbг. Улуu кjзенектернb jyнbг кjзеyелер чазапчалар. Полuан на хадылда аймах класс пjлbктерb пар. Оларныy хыринда тузалыu уголоктар bлbнчелер. Чир – чайаан кабинедb хыринда тbрbг пулуyас пар. Iдjк школада bкb улуu физкультурнай зал паза бассейн пар. Анда eгренxbлер хазыхтарын пиктепчелер. Физкультурнай залныy оy саринда столовай турча. Астап парзаy, анда азыранып аларuа чарир.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Пbлbснеy палuалыстыu сjспектер пас.
1. ___________________________________________________________________________.
2.___________________________________________________________________________.
3.___________________________________________________________________________.
8
4. .Тbлбесте.
Знать как свои пять пальцев - ____________________________________________________
за тридевять земель ___________________________________________________
5. Идbлbстернb итbрбинчеткен формада турuыс.
Пeeн Киxее Таyда
bлbнче bлbнген bлbнер
____________________ ___________________ ______________________
одыртча одыртхан одыртар
____________________ ___________________ ______________________
jсчелер jскеннер jзерлер
____________________ ___________________ ______________________
6. Позыyныy школаyнаyар пас.
___ Пeeн Пeeн Тынаu кeннерде чир – чайаанзар алай ба киноuа хада пар килчебbс.
улуuлапчам паза оларuа хынчам __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Школадаuы eгренxbлер
7№ урогы
Мин Сорыu городта чуртапчам. Андаuы чибbргb пизbнxb школада eгренчем. Пbстby школада прай пbр чeс сигbзон пис олuан eгренче. Класста, тbзеy, чибbргb eгренxb: сигbс оолаuас, он bкb хызыxах. Чахсы eгренчеткеннернby аразында тоuыс eгренxb полча.
Минby клазымдаuы eгренxbлер чахсы пbлbс алып аларuа кeстенчелер. Кjзbдbмге алза, пbрее теманы пbл полбазалар, хайди даа уроктар соонаy халып, аны eгретчbнеy хада eзeрчелер. Iдjк олар уuаа сыдамахтар. Пeeнгb итчеy тоuысты таyдаuа халuыспинчалар. Пbрее марыuларuа паза конкурстарuа ынаu тимненчебbс. Полuан на кbзbнby позыныy тоuызы пар полча. Тынаu кeннерде чир – чайаанзар алай ба киноuа хада пар килчебbс.
Прай даа класстаuы олuаннар пbр микрорайонда чуртапчалар. Школабыс ырах нимес. Уроктар соонда пbс аймах хакас ойыннарын ойнапчабыс. Анаy ибзер нанчабыс.
Мин клазымдаuы олuаннарымны улуuлапчам паза оларuа хынчам.
Толдырxаy тоuыстар:
1. Чазын салuан сjстернb тап.
Угренxbлерbбbстеyер.
Угренxb,___________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2.Пирbлген числительнайларны сурыuлар хоостыра пас сал.
Нинxе? Нинxенxb?
Он ___________________________________
чибbргb пис ___________________________________
алтон читb ___________________________________
тоuызон тоuыс ___________________________________
пbр чeс алтон ___________________________________
bкb чeс сигbзон тjрт ___________________________________
9
3.Сурыuларuа нандырыu пас.
Мин хайдаu городта чуртапчам?
_____________________________________________________________________________
Школада прай нинxе eгренxb eгренче?
_____________________________________________________________________________
Чахсы eгренчеткен олuаннарныy саны он пbр бе?
_____________________________________________________________________________
Класстаuы олuаннар хайдаuлар?
_____________________________________________________________________________
Eгренxbлернby хайдаu хылыхтары кjyнbyе кbрче?
_____________________________________________________________________________
Сbрернby класста андаu олuаннар пар ба?
_____________________________________________________________________________
Пос тусты eгренxbлер хайди иртbрчелер?
_____________________________________________________________________________
4.Чоохтаuларныy читпинчеткен чардыхтарын пас салыyар.
Школада прай___________________________________________________________
Класстаuы____________________________________________________________________
Eгренbсте дее_________________________________________________________________
Пbрее марыuларuа______________________________________________________________
Школалары___________________________________________________________________
Уроктар соонда олар____________________________________________________________
Анаy_________________________________________________________________________
Мин олuаннарымны ____________________________________________________________
5. Хоосха тjстенbп, позыyныy школадаuы eгренxbлерbyнеyер пас.
(Улугбашева О.И. сомнары)
«Устар выставказы»(РДК- да)___ Школадаuы спорт марыuлары
10
(Улугбашева О.И. сомнары)
«Минby родымныy аuазы» «Чурта, тjреен тbлbм» марыu
конкурсха тимненbс
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Школадаuы eгренxbлер
8№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1.Текстте иртbрbл парuан букваларны турuыс.
Мин…y нанx…м городта eгренч... Аныy школазы уu… улуu. Школада тоu…с ч…с сиг…зон п…с олu…н eгренче. Класста, тbзеy, чиб…ргb eгренx…: сигbс …лаuас, он …кb хыз…xах.
Кла…таuы олuа…ар ынаuлар. Удур-т…дbр чахсы полысчалар, улуu к…зbлернеy чахсы ч…хтасчалар. Eгренbсте дее уuаа кeстенxbктер, сыдамахтар.
Прай даа класстаuы олuаннар п…р микрорайонда чурт…пчалар. Уроктар соонда олар пра…йзы хада аймах ойы…ар ойнапчалар. Анаy ибзер нанчалар.
2. Чоохтаuлар пeдbр сал.
М инby нанxым ынаu тимненчебbс.
Аныy школазы чахсы полысчалар.
Класста городта чуртапча.
Олuаннар удур-тjдbр чахсы пbлbс алып аларuа кeстенчелер.
Уроктар соонда чир – чайаанзар чjрчебbс.
Класстаuы олuаннар аймах ойыннар ойнапчалар.
11
Минby клазымдаuы eгренxbлер пbр микрорайонда чуртапчалар.
Марыuларuа чибbргb eгренxb.
Тынаu кeннерде уuаа улуu.
3. Пирbлген текстке сурыuлар пас.
_____________________________________ _____________________________________
_____________________________________ _____________________________________
_____________________________________ _____________________________________
____________________________________ _____________________________________
_____________________________________ _____________________________________
_____________________________________ _____________________________________
4. Iле нимес формадаuы идbлbстернb ирткен паза полар тустарда турuыс.
Eгренерге – __________________________________________________________________
поларuа - ____________________________________________________________________
кeстенерге - _________________________________________________________________
тимненерге - _________________________________________________________________
eзeрерге - ____________________________________________________________________
ойнирuа - _____________________________________________________________________
5. Диалогты тоос сал.
-Синby клазыyда нинxе eгренxb eгренче?
- ____________________________________________________________________________
-Олар хайди eгренчелер?
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
_ ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
Школадаuы eгренxbлер.
9№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Нандырыuларны пас.
_____________________________
_____________________________
Угренxbлер хайдаu (лар?) ______________________________
_____________________________
2. Киректелчеткен сjстернb турuыс.
Минby ______________eгренxbлер _________ _________алып аларuа __________.
Теманы ________________хада eзeрчелер. Iдjк олар уuаа ________________. Пeeнгb итчеy ______________ таyдаuа _________________. _________________ _______ _________ ынаu тимненчебbс. Полuан на кbзbнby ______________ ___________. Тынаu
12
кeннерде ______________________ алай ба ____________ хада пар килчебbс.
Прай даа ______________ ______________ пbр микрорайонда ______________. Школабыс __________ __________. Уроктар соонда ________ аймах хакас _____________
ойнапчабыс. Анаy ___________ нанчабыс.
Мин клазымдаuы олuаннарымны _____________ паза оларuа __________________.
3.Текстке тjстенbп, позыyныy школадаuы eгренxbлерbyнеyер пас пир.
-Изен!
-Изен! Син хайдаu школада eгренчезby?
-_____________________________________________________________________________
-Школада прай нинxе eгренxb?
-____________________________________________________________________________
-Класстаuы олuаннар хайдаuлар?
-_____________________________________________________________________________
-Угренbстеyер хайдаu сjспек пbлчезby?
-_____________________________________________________________________________
-Син eгренерге хынчазыy ма?
-_____________________________________________________________________________
-Мин дее хынчам.
- Анымxох.
-Анымxох.
4. Кибелbстb jтbг хыuыр.
Школам
Школаxаам Асхыстаuы,
Миннеy сабланысты саuы.
Школаxаам Асхыстаuы,
Миннеy хыйuа тоuыс саuы.
Орыс, хакас eгретчbлер
Мында минb eгретчелер.
Аймах-пасха eгренxbлер
Миннеy хада eгренчелер.
Мыннаy сыххан хыстар, ооллар
Ундутпастар синb олар,
Чир – суубысча тарас турлар.
Анымxох таа тbп турзалар.
(Н.Доможаков)
Сурыuларuа нандыр:
Пу кибелbс алай чоох па? Нименеy олар пасхалалчалар?
Кибелbсте хайдаuы школадаyар чоохталча?
Кемнер eгретчелер, eгренчелер пу школада?
Хайдар мыннаy сыххан хыстар, ооллар тарасчалар?
Асхыстаuы школаxах ниме оларнаy саuыпча?
5. Пирbлген сjстернb пeдbзb хоостыра eзeр.
Угретчелер – eгренxbлер - eгренчелер –
_______________________ ______________________ ________________________
_______________________ ______________________ _________________________
_______________________ ______________________ _________________________
13
Класс кабинедb
10№ урогы
Мин чарых кjyнbлbг школамxа пастырчам. Хаxан-да мин мында eгренгем…
Школа улуu нимес, че истbг. Пbстby класс кабинедb bкbнxb хадылда полuан...
Ол чарых паза истbг. Мында bкb улуu кjзенек паза доска пар. Кабинетте кjп столлар, одырчыхтар паза сbлbг шкафтар турчалар. Шкафтар eстeнде чахайахтар. Iдjк классты аймах тузалыu пулуyастар чазап салuаннар. Кjзbдbмге алза, ол «хакас кип – азаа», «eгрен eгренерге», «класс пулуyазы».
«Хакас кип – азаа» пулуyаста пbстby чонныy сbлbг кип – азаан кjрbп паза танызып аларuа чарир. «Класс пулуyазынзар» хабарлар, аймах тоuыстар, планнар хызылчалар. Кjп аймах заданиелер, сиспектер паза сjспектер «eгрен eгренерге» пулуyаста bлbнче.
Андаu минby саuызымда халuан клазым. (96 сjс)
Толдырxаy тоuыстар:
1. Полuан на чоохтаuныy алнында «сын» алай «тайма» пас.
_____________1. Школа кbчbг, истbг нимес.
_____________2. Класс кабинедb пастаuы хадылда.
_____________3. Ол харасхы.
_____________4. Класста аймах тузалыu пулуyастар пар.
_____________5. «Хакас кип-азаа» пулуyаста хабарлар, планнар хызылчалар.
_____________6. «Класс пулуyазында» пbстby чонныy сbлbг кип – азаан кjрерге чарир.
2.Тексттby bкbнxb чардыuын орыс тbлbне тbлбестеп сал.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Сурыuларuа нандыр.
Школа хайдаu?
__________________________________________________________________
Класс кабинедb нинxенxb хадылда?
__________________________________________________________________
Кабинет bстbнде нимелер пар?
__________________________________________________________________
Хайди саuынчазыy, автор позыныy школазына хынча ба? Ноuа?
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Киректелчеткен сjстернb турuыс.
Школа улуu ____________, че _________. Класс __________ bкbнxb ______________. Ол _________ паза арыu. __________________ кjп столлар, _______________ паза ________ уголоктар. Мында bкb улуu ______________ паза ______________ пар. Кjп ____________ пулуyастар __________________ чазап салuаннар. «Класс пулуyазынзар»__________________, аймах__________________, _________________ хызылчалар.
14
Класс кабинедb
11№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Текстте иртbрbл парuан букваларны турuыс.
Мин чарых к…yнbл…г школа...…а пастыр...…м. Хаxан-да мин м…нда eгр….нгем…
Шк…ла улуu нимес, че …ст…г. Кла… кабинед… …кbнx… хадылд…. Ол чар…х паза …рыu. Кабин…е кjп стол…ар, одыр…ыхтар паза аймах уголокт..р. Мында …кb улуu кjз…нек паза доска пар. Пулуy…нарда шкаф…тар турч…лар. Шка…тарныy …стbнде аймах книгал…ар, журналлар чатчал…ар.
2. Чоохтаuлар пeдbр сал.
Мин чарых кjyнbлbг иy чахсы!
Минby школам аймах книгалар, журналлар чатчалар.
Ол чарых одырчыхтар паза аймах уголоктар.
Пулуyнарда шкафтар школамxа пастырчам.
Хаxан-да мин турчалар.
Кабинетте кjп столлар паза арыu.
Шкафтарныy bстbнде мында eгренгем…
3.Iкb кbзb чооuын пас.
А - Школа хайдаu?
Б – __________________________________________________________________________
А – Класс кабинедb хайдаu хадылда?
Б - __________________________________________________________________________
А – Анда нимелер парлар?
Б - __________________________________________________________________________
А – Шкафтар bстbнде нимелер чатчалар?
Б - ___________________________________________________________________________
А – Хайдаu тузалыu пулуyастар классты чазапчалар?
Б - ___________________________________________________________________________
А- Сиспектер паза сjспектер хайдаu пулуyаста bлbнчелер?
Б - ___________________________________________________________________________
А – Син хайдаu сjспек пbлчезby?
Б - ___________________________________________________________________________
А – Син позыyныy клазыyа хынчазыy ма?
Б - ___________________________________________________________________________
4. Текстке паза хоостарuа тjстенbп, позыyныy класс кабинедbyнеyер пас.
(интернеттеy) (Улугбашева О.И. сомы) (интернеттеy)
15
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Школадаuы уроктар
12№ урогы
Мин пизbнxb класста eгренчем. Пbр кeнде пис-алты урок полча. Уроктыy узуны – хырых пис минута. Iкbнxb паза eзbнxb уроктар соонда узун переменалар полчалар. Ол туста пbс азыранарuа чjрчебbс.
Уроктарныy изертbзb пастаuы хадылда хызылча. Неделяда мындаu уроктар полчалар: физкультура, хакас тbлb (пос), орыс тbлb, сарын сарнаxаy, хыuырxаy, bстенbс, сан пjкчеy, информатика, хоостаxаy паза тархын, пасха хан тbлb.
Физкультурада пbс чeгeрчебbс, сегbрчебbс паза ойнапчабыс. Сарнаxаy урокта аймах сарыннар сарнапчабыс. Сан пjкчеy урокта примерлер паза сидbк задачалар пjкчебbс. Хыuырxаy урокта хыныu чоохтар хыuырчабыс, аймах кибелbстер eгренчебbс. Iстенbс урогында узанчабыс. Хоостаxаy урокта чир-суубысты, чир-чайаанны хоостапчабыс. (90 с)
Толдырxаy тоuыстар:
1. Предметтернb хакас тbлbнеy пас.
Родной язык __________________________
Русский язык __________________________
Математика __________________________
Чтение __________________________
Труд __________________________
Музыка __________________________
Английский ___________________________
2. Текстке план пас.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
3. Пирbлген тексттеy сурыuларuа килbстbре сjстер сыuара пас.
1 сарыннар __________ 1 сарнапчабыс______________
2 _______________________ 2 __________________________
3 _______________________ 3___________________________
4_______________________ 4__________________________
16
4. Тексттby 3-xb абзазын орыс тbлbне тbлбестеп сал.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Школадаuы уроктар
13№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Пирbлген сjстернеy чоохтаuлар пeдbр.
Уроктарныy изертbзb, чeгeрчебbс, сарнапчабыс, хыuырxаy, хоостапчабыс, узун переменалар.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Аймах – пасха уроктарда eгренxbлер ниме итчелер? Орта нандырыuларны пас.
Ф
изкультурада задачалар, примерлер хоостапчабыс
Хыuырxаy урокта аймах ойыннар пjкчебbс
Хоостаxаy урокта чир-суубысты хыuырчабыс
Сан пjкчеy урокта хыныu чоохтар ойнапчабыс
Bстенbс урогында узанарuа eгренчебbс ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
(Букварьнаy алылuан) (Улугбашева О.И. сомы) (интернеттеy)
3. Чоохтаuларuа аймах сурыuлар пас.
А) Пbр кeнде пис-алты урок полча.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
17
Б) Уроктарныy изертbзb пастаuы хадылда хызылча.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
В) Узун переменда пbс азыранарuа чjрчебbс.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
4. Пирbлген сjстерге тема хоостыра 5 сjс хоза пас.
Хыuырxаy урок,
_____________________________________________________________________________хыuырарuа,
_____________________________________________________________________________ 5. Азарикаа «Хола пырuыxахсар» школадаuы уроктардаyар улуu нимес статья пас саларuа кирек. Син аuаа полыс пир. Пbди пастирuа чарир:
Мин Аuбандаuы школада eгренчем. Пbстby школада аймах предметтер пар.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Школадаuы уроктар
14№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Пирbлген текстке сурыuлар пас.
...Уроктарныy изертbзb пастаuы хадылда хызылча. Неделяда мындаu уроктар полчалар: физкультура, хакас тbлb (пос), орыс тbлb, сарын сарнаxаy, хыuырxаy, bстенbс, сан пjкчеy, информатика, хоостаxаy паза тархын, пасха хан тbлb.
Физкультурада пbс чeгeрчебbс, сегbрчебbс паза ойнапчабыс. Сарнаxаy урокта аймах сарыннар сарнапчабыс. Сан пjкчеy урокта примерлер паза сидbк задачалар пjкчебbс. Хыuырxаy урокта хыныu чоохтар хыuырчабыс, аймах кибелbстер eгренчебbс. Хоостаxаy урокта чир-суубысты, чир-чайаанны хоостапчабыс.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Чоохтаuларныy читпинчеткен чардыхтарын пас.
Уроктыy узуны _______________________________________________________________ .
Улуu переменаларда ___________________________________________________чjрчебbс.
_________________________ пастаuы хадылда___________________________________ .
Физкультура урогында ________________________________________________________ .
____________________________________________________________________ пjкчебbс .
______________________________хыныu чоохтар хыuырчабыс, _____________________
____________________________________________________________________ .
Хоостаxаy урокта _____________________________________________________________.
18
3. Тексттb хакас тbлbне тbлбесте.
Мы изучали разные предметы: математику, английский, рисование, русский и литературу и т.д. Все мы любили считать, писать, читать, рисовать.
Уроки шли по сорок минут. На переменах мы успевали поиграть, побегать, пообщаться.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Хормачы чоохты хыuыр. Аныy jjн саuызын чарыт.
Улуu jрbнbс.
- Ура-а! Ixеy, пeeн угретчb минb пулуyа турuыспады, -хысхырча bxезbне оолаuас ибзер школанаy айлан килbп.
_ Ок, хыйuа палаxаuым. Чахсы eгрен сыхты поларзыy, - махтапча аны bxезb.
_ Хайдаy! Прай пулуyнарда палалар турuаннар, аннаyар маuаа орын чох полuан...
(«Хакас тbлb» книгадаy, 4 класс)
Хакас тbлb урогы
15№ урогы
Пbстby Республикада bкb хазна тbл: хакас паза орыс. Аuбан городта хакас тbлbн пастаuы, eзbнxb, он bкbнxb, лицейде, чибbргb bкbнxb паза чибbргb тjртbнxb школаларда eгренчелер.
Пbстby школада пос тbлbн прай класстар eгренчелер. Хакас тbлb кабинедb bкbнxb хадылда орныхча. Анда хакас тbлb уроктары иртче. Пос тbлbне хынысты Ктара Ивановна тыытча.
Пос тbлb уроктарында пbс орта чоохтазарuа eгренчебbс. Iдjк кjп наа паза тузалыu
16
нимелер пbлbп алчабыс. Кjзbдbмге алза, саблыu кbзbлернеy паза оларныy кибелbстерbнеy, чоохтарынаy танысчабыс. Iдjк аймах сиспектернеy паза сjспектернеy пbлbзbбbстb алuытчабыс. Уuаа кjп хайыu орта чоохтанарына паза пазарына айландырылча. (87 сjс)
Маuаа пу урокта хыныu.
Толдырxаy тоuыстар:
1. Орта нандырыuны таап, пас.
пjкчебbс
П
ос тbлb уроктарында хоостапчабыс
хакас тbлbнеy орта чоохтанарuа eгренчебbс
ойнапчабыс
сиспектер паза сjспектер eгренчебbс
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
2. Пирbлген сjстерге чаuын тузалыu сjстер (синонимнер) пас.
Хакас тbлb чоохтазарuа
_________________________ ___________________________
_________________________ ___________________________
_________________________ ___________________________
19
3.Чоохтаuларныy читпинчеткен чардыхтарын пас.
Пос тbлbне хынысты ____________________________________________________________
Хакас тbлb уроктарында _________________________________________________________
Аймах сиспектернеy паза сjспектернеy ___________________________________________
Кjп хайыu орта ________________________________________________________________
Маuаа ________________________________________________________________________
4. Аалдаuы олuаннар городсар ааллап килгеннер. Олар хакас тbлb уроктарынаyар уuаа пbлерге саuынчалар. Оларныy сурыuларына нандыр пир.
- Городта хакас тbлb уроктары пар ба?
-_____________________________________________________________________________
-Пос тbлb уроктарына хынысты кем тыытча?
-_____________________________________________________________________________
-Урокта хайдаu наа нимелер пbлbп алчазар?
-_____________________________________________________________________________
-Угретчb нимее кjп хайыu айландырча?
-_____________________________________________________________________________
-Саuаа пу урокта хыныu ба?
-_____________________________________________________________________________
- Хайди саuынчазыy, тjреен тbлнb пbлерге кирек пе? Ноuа?
-_____________________________________________________________________________
5. Пирbлген чоохтаuларны хакас тbлbне тbлбестеп сал.
В Республике Хакасия 2 государственных языка: русский и хакасский. Знаешь ли ты свой родной язык? Кабинет хакасского языка находится на втором этаже. На уроках мы узнаём много нового, знакомимся со знаменитыми людьми, их произведениями.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Хакас тbлb урогы
16№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Пирbлген идbлbстернb сырайxа хубулдырыyар.
Алuытча тыытча eгренче
_________________________ _______________________ ________________________
_________________________ _______________________ ________________________
_________________________ _______________________ ________________________
_________________________ _______________________ ________________________
_________________________ _______________________ ________________________
_________________________ _______________________ ________________________
2. Чоохтаuларны изерbстbре турuыс салзаy, bкb eгренxbнby чооuы пол парар.
- Я, мин хакас тbлbн eгренчем.
- Пос тbлb уроктарында танысчабыс.
- Iдjк хайыu нимее айландырылча?
- Саблыu кbзbлернby чоохтарынаy хайдаu урокта танысчазар?
- Орта чоохтанарына паза пазарына.
- Син хакас тbлbн eгренчезby ме?
19
3. Сjстернb орта турuызып, чоохтаuлар пас.
Хадылда, хакас, кабинедb, тbлb, bкbнxb. Ктара Ивановна, тыытча, пос, хынысты, тbлbне. Алчабыс, нимелер, тbлb, пbс, уроктарында, хакас, кjп, наа, пbлbп. Уuаа, орта, паза, хайыu, пазарына, кjп, чоохтанарына, айландырылча. Iдjк, алuытчабыс, сjспектернеy, сиспектернеy, аймах, паза, пbлbзbбbстb.
4. Аарлыu олuаннар! «Хола пырuыxахсар» хакас тbлb урогынаyар пас пирерге кирек.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Хакас тbлb урогы
17№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1.Иртbрbл парuан букваларны турuыс.
Хакас т...лb кабинедb ...кbнx... х...дылд.... Анд... хакас тbлb уроктары иртч.... Пос тbлbн... х...ныс... Ктара Ивановна тыытч....
Хакас тbлb уроктарында п...с кjп н...... нимел...р пbлbп алчаб...с. Кjзbдbмге алза, са...блыu кbзbлернеy паза оларныy киб...лbстерbнеy, ч......хтарынаy танысчабыс. ...дjк аймах сиспе...ктернеy паза сjс...пектернеy пbлbзbбbст... алu...тчабыс. Уu...... кjп хайыu орта чоо...хтанарына паза паз...рына айландырылча.
Маu... пу урокта ...ыныu.
2. Пирbлген чоохтаuларuа аймах сурыuлар турuыс.
А) Пос тbлbне хынысты Ктара Ивановна тыытча.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Б) Хакас тbлb уроктарында пbс кjп наа нимелер пbлbп алчабыс.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
В) Пу урокта чооuыбысты сjспектернеy паза сиспектернеy пайытчабыс.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Чоохтаuларны хакас тbлbне тbлбестеп сал.
Кабинет хакасского языка находится на втором этаже.
_____________________________________________________________________________ Я люблю свой родной язык!
_____________________________________________________________________________
20
На уроке родного языка я узнаю много интересного.
_____________________________________________________________________________Ребята, вы какие пословицы знаете?
_____________________________________________________________________________Ты должен знать свой родной язык!
_____________________________________________________________________________
4. Хакас тbлbнеyер улуu нимес кибелbс пас кjр.
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
5. Пирbлген сjспектby тузазын чарыт. Кем аны пасхан?
Минby саuызымда, тjреен тbл – талайзар аххан чап-чарых суu. Син аны хаxан даа пbл.
(М.Е.Кильчичаков)
Сан пjкчеy урогы
18№ урогы
Сан пjкчеy урок иy сидbктернby пbрсb полча. Неделяда ол eс хати иртbрbлче. Аны Кира Семёновна апарча. Ол уuаа чахсы пbлbстbг паза ачых-чарых кjyнbлbг кbзb. Пbрее ниме пbлдbстbг полбаза, маyзырабин, амыр eннеy чоохтап пирер.
Урокта пbс сидbк задачалар пjкчебbс, саннарны санирuа eгренчебbс. «Кем чахсы пjгер, ол ахча даа орта санап полар»,- тbпче eгретчbбbс. Ол пbлbстер пbске чуртаста кирек поларлар.
Пbстby чонныy хыйuа чооuы пар: «Угренгенb чарых, eгренмеенb харасхы». Мин саuынчам, пу уuаа орта сjстер. (74 сjс)
Толдырxаy тоuыстар:
1. Саннарны сjстернеy пас.
20, 30, 40, 50, 60, 70. 80, 90, 100.
11, 19, 25, 36, 44, 99. 2002, 2012.
2. Пирbлген сjстернеy чоохтаuлар пас.
Сан пjкчеy урок, пjкчебbс, сидbк, пbлbстbг, хыйuа чоох, eгренчебbс, хынчам.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Тексттеy кbзb хылиин таныхтапчатхан сjстернb сыuара пас.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Кира Семёновна пирчеткен сурыuларuа нандыр.
Угретчb: Сан пjкчеy урок сидbк пе?
Угренxb:______________________________________________________________________
Угретчb: Ол неделяда нинxе хати полча?
Угренxb: ______________________________________________________________________
21
Угретчb: Урокта ниме итчезер?
Угренxb:______________________________________________________________________
Угретчb: Пbстby чонныy хайдаu хыйuа чооuы пар?
Угренxb: ______________________________________________________________________
5. Оy сарин сол саринаy орта пbрbктbр сал.
Саннарны иy сидbктернby пbрсb.
Неделяда ол санирuа eгренчебbс.
У
рокта пbс eгренмеенb харасхы.
Угренгенb чарых, чахсы пbлbстbг.
Ол уuаа чахсы eс хати полча.
Сан пjкчеy урок задачалар пjкчебbс.
6. Пирbлген текстке сурыuлар пас.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Сан пjкчеy урогы
19№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Сjстернb орта турuызып, орта чоохтаuлар пас.
Пjкчеy, иy, урок, сан, сидbктернby, пbрсb. ___________________________________
_____________________________________________________________________________
Неделяда, хати, полча, eс, ол. __________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Кира Семёновна, пbлbстbг, кbзb, ачых-чарых, чахсы, паза. _____________________________
_____________________________________________________________________________
Урокта, eгренчебbс, сидbк, санирuа, пjкчебbс, пbс, задачалар, саннарны. ________________
_____________________________________________________________________________
Чоох, хыйuа : «Угренгенb, харасхы, чарых, eгренмеенb».______________________________
_____________________________________________________________________________
2. Чоохтаuларны орыс тbлbне тbлбестеп сал.
Сан пjкчеy урок иy сидbктернby пbрсb.
_____________________________________________________________________________
Урокта пbс сидbк задачалар пjкчебbс, саннарны санирuа eгренчебbс.
_____________________________________________________________________________
Пbстby чонныy хыйuа чоох пар: «Угренгенb чарых, eгренмеенb харасхы».
_____________________________________________________________________________
3. Пу ойын сjстерiн табырах чоохтанарuа eгрен сал.
Сапты, сапты – Ибде, тасхар -
Санап сапты. Пbр тоuыс.
22
Сапхан саанаy Маллар саны -
Саuыс салды. Он тоuыс.
Алты-читb – Аны санир
Он eс. Пас кирек.
Улуu саннар – Пjгbп пbлер
Муy, чeс. Саuыс кирек.
(«Кbчbг туyмаxахтар» книгадаy)
4. Пирbлген текстке сурыuлар пас.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Угренbстеyер сjспектер пас.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Пbлbзbyнb сыныхта
20№ урогы
1. Угренxbлерге сурыuларuа нандырарuа полыс пир
-Син нинxе класста eгренчезby?
-__________________________________________________________________
-Хайдаu школада?
-__________________________________________________________________
-Школа хайдаu орамада турча?
-__________________________________________________________________
-Ол нинxе хадыллыu?
-__________________________________________________________________
-Школа ибbре нимелер пар?
__________________________________________________________________
-Аныy хыринда сууxах пар ба?
-__________________________________________________________________
-Син школаyа хынчазыy ма?
-__________________________________________________________________
- Ноuа?
___________________________________________________________________
2. Чоохты тоос сал.
Пbр хати национальнай школазар конкурсха килгебbс. Школа bстbнзер кbр килbп, пbс аймах нимелер кjргебbс.________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
23
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Чоохтаuлар пeдbр сал.
М инby нанxым чибbргb eгренxb.
Аныy школазы чахсы полысчалар.
Класста городта чуртапча.
Олuаннар удур-тjдbр пbр микрорайонда чуртапчалар.
Уроктар соонда уuаа улуu.
Класстаuы олuаннар аймах ойыннар ойнапчалар.
4. «Хола пырuыxахсар» школадаuы уроктардаyар улуu нимес статья пас саларuа кирек.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Чоохтаuларны хакас тbлbне тbлбестеп сал.
Любовь к родному языку прививает и родители, и учителя хакасского языка.
_____________________________________________________________________________ Я люблю свой родной язык!
_____________________________________________________________________________На уроке родного языка я узнаю много интересного.
_____________________________________________________________________________Ребята, вы какие пословицы знаете?
_____________________________________________________________________________Ты должен знать свой родной язык!
_____________________________________________________________________________
6. Угренbстеyер сjспектер пас сал.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Кеммbн мин
1№ урогы
Минby адым Тарина, фамилиям - Доможакова. Доможаковтар фамилиязы харuалар сjjгbне кbрче.
Мин кeскeзbн, хуртуйах айыныy bкbнxb кeнbнде, bкb муy пbр чылда тjреем. Маuаа он час.
Тjреен чирbм - Асхыс аймаuы, Усть – Чул аалы. Ур ниместеy сыuара пbс Аuбан городта чуртапчабыс.
24
Мин чибbргb тjрт школада eгренчем. Пbстby класста прай чибbргb пис пала. Класстаuы олuаннар ынаuлар. Олар удур-тjдbр полызысчалар, улуu кbзbлернеy чахсы чоохтасчалар. Eгренbсте дее уuаа кeстенxbктер, сыдамахтар.
Полuан на кbзbнby арuыстары пар. Минby bдjк кjп арuыстар. Арuыстарымнаy хада аар тустарда чjптесчебbс. Минby bзестbг нанxылар.
Пос туста мин «тобит» паза «хазых» хакас ойыннарын ойнирuа хынчам. «Тобит» ойын пасты саuындырарuа полысча. Ол орыс шашкаларына тjjй. «Хазых» ойында аyxылар аyнапчатханы полча. Ол хыныu ойын. Iдjк мин компьютер ойнирuа, хыuырарuа паза хоостирuа хынчам. Хоостирuа мин хоостаxаy школазар eгренерге чjрчем...
Толдырxаy тоuыстар:
1. Пирbлген сjстернеy чоохтаuлар пeдbр.
Сjjк, тjреен чыл паза ай,тjреен чирbм, арuыстар, пос тус.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Сурыuларuа нандыр.
Синby фамилияy хайдаu сjjкке кbрче?
_____________________________________________________________________________
Тjреен кeнbyнb хайдаu туста паза айда таныхтапчазыy?
_____________________________________________________________________________
Тjреен чирby чи хайдаu?
_____________________________________________________________________________
Синby нанxылар кjп пе?
_____________________________________________________________________________
Олар хайдаu хылыхтыuлар?
_____________________________________________________________________________
Пос туста син нименеy айuазарuа хынчазыy?
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Пирbлген чоохтаuларuа сурыuлар турuыс.
Доможаковтар фамилиязы харuалар сjjгbне кbрче.
_____________________________________________________________________________
Класстаuы олuаннар улуu кbзbлернеy чахсы чоохтасчалар.
_____________________________________________________________________________
Пос туста мин «тобит» паза «хазых» хакас ойыннарын ойнирuа хынчам.
_____________________________________________________________________________
4. Пирbлген текстке план пас.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
25
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
2№ урогы
Кеммbн мин
Толдырxаy тоuыстар:
1. Сjстернb хакас тbлbне тbлбестеп сал.
Друзья, Родина, дружные, помогать, разговаривать, играть люблю, старательные, трудолюбивые, в тяжёлое время, советоваться, у каждого, в свободное время.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Хоостарны чоохтаuларнаy орта пbрbктbр
Хызыxах бассейнде соомча
Палалар мерчiкнеy ойнапчалар
Оолахтар кjл хазында палыхтапчалар
Оолаuас компьютернеy ойнапча.
(хоостар интернеттеy алылuан)
3. Пирbлген текстте сурыuларнаy нандырыuлар пbрbк парuаннар. Син оларны чара пас салзаy, интервью пол парар.
Сbрернby, сjjгbне, кbрче, читb, фамилияларыy, хайдаu, фамилиябыс, сjjкке, кbрче, пbстby, пeeр.
26
-____________________________________________________________________________?
- ____________________________________________________________________________.
Тjреен, полча, тjреен, чирbм, Таштып, хайда, чирby, аймаuы.
-____________________________________________________________________________?
-____________________________________________________________________________.
Арuыстарыy, я, пар, арuыстар, ба, пар.
-____________________________________________________________________________?
-_____________________________________________________________________________
Олар, bзестbглер, хайдаuлар.
-____________________________________________________________________________?
-____________________________________________________________________________.
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Кеммbн мин
3№ урогы
1. Кизектb хакас тbлbне тbлбестеп сал.
В свободное время я люблю играть в «тобит» и «хазых». Игра «тобит» похож на русские шашки. «Хазых» - интересная игра. В эту игру любят играть в моей семье. Также я люблю рисовать, играть в компьютер и читать.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Пирbлген сjстернеy чоохтаuлар пас сал.
Мин, муy, bкbнxb, хуртуйах, тjреем, кeскeзbн, айыныy, кeнbнде, bкb, пbр, чылда. Он, маuаа, час. Ур, городта, ниместеy, чуртапчабыс, сыuара, пbс, Аuбан.
Нанxылар, минby, bзестbг. Аар, оларнаy, чjптесчем, хада, тустарда.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Пирbлген сjстернеy сjспек пeдbрbп, тузазын чарыт.
Чeс, нанxыy, ползын, манидыy, полuанxа, чeс.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Текстке тjстенbп, позыyнаyар пас пир.
27
Пbлbзbyнb сыныхта
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Кеммbн мин
4№ урогы
1. Пирbлген сурыuларuа нандыр.
- Синby адыy, фамилияy хайди?
-_____________________________________________________________________________
- Син хайдаu сjjкке кbрчезby?
-_____________________________________________________________________________
-Хайдаu айда паза чылда тjреезby?
-_____________________________________________________________________________
_Нинxе класста eгренчезby?
-_____________________________________________________________________________
- Класстаuы олuаннар хайдаu хылыхтыuлар?
-_____________________________________________________________________________
-Синby арuыстар кjп пе?
-_____________________________________________________________________________
-Олар хайдаuлар?
-_____________________________________________________________________________
-Пос туста син нименеy айuа хынчазыy?
-_____________________________________________________________________________
2. Кbзbнby хылыuын таныхтапчатхан сjстернb пас.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Пос туста син нимелернеy айuазарuа хынчазыy? Пас.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
4. Пирbлген кизекке аймах сурыuлар пас.
Полuан на кbзbнby арuыстары пар. Минby bдjк кjп арuыстар. Арuыстарымнаy хада аар тустарда чjптесчебbс. Минby bзестbг нанxылар.
Пос туста мин «тобит» паза «хазых» хакас ойыннарын ойнирuа хынчам. «Тобит» ойын пасты саuындырарuа полысча. Ол орыс шашкаларына тjjй. «Хазых» ойында аyxылар аyнапчатханы полча. Ол хыныu ойын. Iдjк мин компьютер ойнирuа, хыuырарuа паза хоостирuа хынчам. Хоостирuа мин хоостаxаy школазар eгренерге чjрчем.
_______________________________________ _________________________________
_______________________________________ __________________________________
_______________________________________ __________________________________
_______________________________________ __________________________________
_______________________________________ __________________________________
_______________________________________ __________________________________
_______________________________________ __________________________________
28
5. Позыyнаyар пас пир (чазыy, тjреен кeнby, чылыy, чирby, адрезby, школаy, арuыстарыy, ниме идерге хынчазыy)
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
6. Ынархастаyар хайдаu сjспектер пbлчезby? Пас.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Минby сjбbрем
5№ урогы
Хыuыр.
Пbстby сjбbре улуu. Пbс ынаu чуртапчабыс. Минby пабам тракторист полып тоuынча. Маy чох тоuыс ол.
Ixемнby андаuох нандырыuлыu тоuыс. Ол, пызолар jскbрbп, eр тоuын салuан кbзb. Мин хынадырбын аuаа полызарuа. Пызоxахтарны азырапчабыс, чатчаy орыннарын арыuлапчабыс.
Минby харындастарым парлар. Улии Вова, анаy Женя, иy кbчиибbс Валера. Вова университетте bкbнxb курста eгренче. Улуu харындазым чахсы eгренbп, пjзbк стипендия алча. Женя, тbзеy, тоuызынxы классты тоосча. Ол пу чыл хазна экзаменнерbн тударuа тимнен парча. Валера eзbнxb класста eгренче. Пос туста ол харбазыuнаy айuасча. Анда сыйыхтыu орыннар алып, bxе-пабамны jрbндbрче.
Мин уuаа тыy хынчам, хаxан иирде прайзыбыс чыыл парзабыс. Ибде истbг. Чоох-чаах тоозылбинча. Узeрчебbс, кeн хайди ирткенbн, кем хайдаu паалаu алuанын. Анаy газета, книгалар хыuыр сыхчабыс. Позырахта пабам пbстb аuаснаy узанарuа, ибдегb оодыл парuан нимелернb тыхтирuа eгретче. Ixем, кbчbг туyмамнаy хада тадылыu халазахтар итчелер. Полuанын на bxе-пабам тоuысха кjнbктbрчелер.
Мин позымныy сjбbремге хынчам.
(«Хола пырuыxах» газетанаy)
Толдырxаy тоuыстар:
1. Сурыuларuа нандыр.
Сjбbреде нинxе кbзb? Оларныy аттарын адап пир. Ixезbнеy пабазы хайда тоuынчалар? Пабазыныy хайдаu тоuыс? Ixезbнby чи? Улуu харындастары хайда паза хайди eгренче? Кем тоuызынxы классты тоосча? Валера bxе-пабазын хайди jрbндbрче? Пабазы оолахтарны нимее eгретче? Ixезb чи? Хайди саuынчазыy, пу сjбbренby кибbрb пар ба? (кjзbдbмнер тексттеy тап)
29
2.Пирbлген сjске тема хоостыра 4-5 сjс хоза пас сал.
А) Сjбbре,
_____________________________________________________________________________
Б) Чуртирuа,
_____________________________________________________________________________
В) Ынаu,
_____________________________________________________________________________
3. Чоохтаuларны тоос сал.
Пbстby сjбbре _________________________________________________________________ .
Иирде _______________________________________________________________________ .
Ixемнеy-пабам _______________________________________________________________ .
__________________________________________________________________ кибbрлер пар.
_____________________________________________________________________ eгретче.
_____________________________________________________________________________ jрbндbрчелер.
4. Пирbлген текстке план пас.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Минby сjбbрем
6№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Идbлbстернb тbлбестеп салып, 5 чоохтаu пас.
работать |
|
помогать |
|
кормить |
|
чистить |
|
учиться |
|
заканчивать |
|
заниматься |
|
радоваться |
|
ремонтировать |
|
мастерить |
|
приучать |
|
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
30
2. «Артых» сjстb тап.
Аxа, паба, bxе, тайы _________________________________________
Ынаu, кeстенxbк, арuаас, сыдамах _________________________________________
Чадарuа, тоuынарuа, кeстенерге, полызарuа _________________________________
3. Сол сарин оy саринаy пbрbктbр сал.
П bстby сjбbре улуu чоох-чаах тоозылбинча.
Пабам маy чох кjнbктbрчелер.
Ixе-пабам тоuысха узуxаy орыннарын арыuлапчам.
Ixемнby андаuох ибдегb нимелернb тыхтирuа eгретче.
Мин пызоxахтарны азырапчам, тоuыста тоuынча.
Иирде паза ынаu.
Позырахта пабам аuаснаy узанарuа, нандырыuлыu тоuыс
4. Пирbлген кизекке сурыuлар турuыс.
...Минby харындастарым парлар. Улии Вова, анаy Женя, иy кbчиибbс Валера. Вова университетте bкbнxb курста eгренче. Улуu харындазым чахсы eгренbп, пjзbк стипендия алча. Женя, тbзеy, тоuызынxы классты тоосча. Ол пу чыл хазна экзаменнерbн тударuа тимнен парча. Валера eзbнxb классты тоосча. Пос туста ол харбазыuнаy айuасча. Анда сыйыхтыu орыннар алып, bxе-пабамны jрbндbрче.
Мин уuаа тыy хынчам, хаxан иирде прайзыбыс чыыл парзабыс. Ибде истbг. Чоох-чаах тоозылбинча. Узeрчебbс, кeн хайди ирткенbн, кем хайдаu паалаu алuанын. Анаy газета, книгалар хыuыр сыхчабыс. Позырахта пабам пbстb аuаснаy узанарuа, ибдегb оодыл парuан нимелернb тыхтирuа eгретче. Ixем, кbчbг туyмамнаy хада тадылыu халазахтар итчелер. Полuанын на bxе-пабам тоuысха кjнbктbрчелер.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Минby сjбbрем
7№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1.Нандырыuларны пас.
_____________________________
_____________________________
Сjбbре хайдаu? ______________________________
_____________________________
31
2. Пирbлген тексттb хакас тbлbне тbлбесте.
Моя семья небольшая. У меня есть старшая сестра и младший брат. Моя мама работает учителем. Она учит детей. Бабушка не работает. Уменя нет дедушки. Наша семья очень трудолюбивая.
3. Пирbлген чоохтаuларнаy текст пeдbр.
Минby адым Тарика., фамилиям Чебодаева. Маuаа он пис час. Мин eгренxb полчам. Сигbс класс тоостым. Ixемнby ады Мария Михайловна, ол eгретчb полча. Пабамныy ады Пётр Иванович, ол имxb. Пиxем институтта eгренче, ир туyмам – школада. Пbстby ынаu паза часкалыu сjбbре.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ .
4. Диалогты тоос сал.
-Синby сjбbреyде нинxе кbзb?
- ____________________________________________________________________________
-Кемнер?
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
_ ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
- ____________________________________________________________________________
-_____________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Минby сjбbрем
8№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Киректелчеткен сjстернb турuыс.
Минby харындастарым ___________ . Вова ___________ bкbнxb курста ________. Пабам пbстb ____________ ___________ eгретче. Пос ________ мин __________ ойнирuа хынчам.
Ixе-паба пbстb тоuынарuа _____________. Иирде пbстby сjбbреде ______________ тозылбинча.
Кирек сjстер: узанарuа, университетте, парлар, аuаснаy, кjнbктbрче, чоох-чаах, туста, футбол.
2. Орыс сjспектернb хакас тbлbне тbлбесте.
Дерево держится корнями, а человек семьей.
Когда нет семьи, так и дома нет.
Сердце матери греет лучше солнца.
32
3. Сурыuлар хоостыра позыyныy сjбbреyнеyер чоох пас.
Нинxе кbзbдbр сjбbреде, оларныy аттары кемдbр? Хайда тоuынчалар, eгренчелер? Хайдаu хыныu книгалар пардыр сbрернby? Хайдаu журналлар, газеталар алчазар? Сjбbреyнby хайдаu кибbрлер пар?
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
Минby bxем
9№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
Кибелbстb хыuыр.
Ixе чeрее.
Ixенby чeрее чылытча,
Хаxан палазы, ойнап,
Соохха тооп пар килзе.
Ixенby чeрее чылытча,
Хаxан иркезb, кeстенbп,
Чахсы eгренчетсе.
Ixенby чeрее хорыхча,
Хаxан хайда –да ырах чирде
Чаа полча тbзе.
Ixенby чeрее аар тынча,
Хаxан палазы, аuырып,
Хомайланчатса.
Ixенby чeрее jрbнче,
Хаxан олuан – узах,
Хатхырызып, ойнапчатса.
Ixенby чeрее eр чуртир,
Хаxан хайраллаан палазы
Чахсы кbзb полып алза.
(Алефтина Майтакова)
33
1. Текст хоостыра сурыuларuа нандыр (паспин).
Кибелbстby авторы кем? Аны нинxе чардыхха чарарuа чарир? Ноuа bди саuынчазыy? Кемнеyер мында чоохталча? Хаxан bxенby чeрее чылытча, хорыхча, аар тынча, jрbнче? Ноuа автор аны «Ixенby чeрее» тbп адап салuан? Хайди саuынчазыy, «чeрек» сjске «паар» сjс чаuын полар ба?
2. Пирbлген сурыuларuа орта нандырыu тап:
1) «Ixе чeрее» - ол:
а) чоох
б) кибелbс
в) нымах
2) Ixенby чeрее чылытча:
а) палазы соохха тооп пар килзе
б) палазы арuаастанчатса
в) чахсы eгренчетсе
3) Ixенby чeрее хорыхча паза аар тынча:
а) палазы аuырчатса
б) палазы полысчатса
в) чаа полчатса
4) Ixенby чeрее jрbнче:
а) олuан - узах харысчатса
б) олuан - узах хомай eгренчетсе
в) олuан – узах хатхырызып, ойнапчатса
5) Ixенby чeрее eр чуртир:
а) палазы аuаа хынар
б) палазы аны улуuлабас
в) палазы чахсы кbзb полза.
3. Хайдаu сjс артых? Сиип сал.
1) палазы, иркезb, ууxазы, хызыxаuы, оолаuазы
2) jрbнче, чылытча, хорыхча, eр чуртапча, хынча
3) чалахай, кeстенxbк, хыйuа, паарсах, арuаас
4. Чоохтаuларuа килbстbре сjстер пас.
Чир eстeнде иy чаuын кbзb – ол __________ . Ixе – ол пала чоохтанчатхан пастаuы _________ полча. Аннаy хада __________паза __________ . Ixемнby паарсазы минby кjyнbм _________ . __________ _________ ол газеталар, книгалар хыuырарuа, палuирuа хынча. Ixем, bxеxеем, синby чуртазыyда ___________ паза ___________ кeн ползын. Мин саuаа ______________ читbрчем.
(Екатерина Торокова, Таштыптаuы 1-uы ортымах школа – интернаттыy eгренxbзb)
Кирек сjстер: чарых, bxе, алuызым, кjдbрче, истbг, пос туста, айас ла, хыныu, сjс.
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
10№ урогы
Толдырxаy тоuыстар:
1. Пирbлген пbлдbрbстерге чаuын тузалыu сjстер(синонимнер) пас.
Чалахай - ....................................., ........................................................, ..................................... .
Сымдах - ......................... ............, ........................................................., ..................................... .
Алтын холлыu - ......................................., ............................................, ...................................... .
Иптbг - ........................................, ........................................................., ....................................... .
34
2. Тексттby пасталuанын хыuыр. Хакас чоныныy сjбbрее теелчеткен хайдаu кибbрлер пар? Чоохтап пир (сас тойы, азахха турза, тbске пиргенb, сjjктерbн 7-9 тjлге читbре пbлxеyнер., ан. пасх.).
Хакас сjбbрезbнде сeрместbг хыс полза, ол сjбbре часкалыu, ырыстыu полxаy полтыр. Чонда сeрместbг хысты, аныy сjбbрезbн аарлаxаyнар...____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Пирbлген сjстернеy тузаланып, bxенby тастындаuы кjрbмbн пас.
Пjзbк (ортымах, чабыс) сынныu, узун (хысха) кbрбbктbг, ах (кeреy) сырайлыu, кjк (хара) харахтыu, иптbг, сибbрек састыu, табырах чjрbстbг...
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тема: «Мин паза минby сjбbремдегb кbзbлер»
11№ урогы
Чоох алuыдар тоuыс.
«Минby bxем» тbп темаа чоох пас. Чарир пу планнаy тузаланарuа.
План.
Ixемнby ады, солазы.
Тастындаuы кjрbмb, хылии.
Тоuынчатхан чирb.
Минby bxемге хынчам.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
35