Эне менен эл турганда, эне тилим жоголбойт. (Тегерек отурум)

Сабактын темасы: Эне менен эл турганда эне тилим жоголбойт!

Сабактын максаты: а) Окуучулар тилдин улуулугун, барктуулугун, нарктуулугун түшүнүшөт;

б) Окуучулар өз пикирин ачык, так, кыска жана нуска айтууга көнүгүшөт;

в) Окуучулар өз эне тилин, адат-салтын, маданиятын барктай, сыйлай билүүгө тарбияланышат;

Көрсөткүчү: а) Окуучулар тилдин улуулугун, баалуулугун , нарктуулугун түшүнүшсө;

б) Окуучулар өз пикирин эркин, ачык, так жана нуска айтууга көнүксө;

в) Окуучулар өз эне тилин, адат-салтын, маданиятын барктай, сыйлай билүүгө тарбияланса;

Сабактын тиби: Тегерек отурум

Сабактын жабдылышы: Нускалуу кептер, видео-тасма

Сабактын жүрүшү: а) Уюштуруу

б) Талкуу

в) Жыйынтык чыгаруу

Саламатсыздарбы урматтуу коноктор. Кадырлуу эже-агайлар жана окуучулар!

Мамлекеттик тилдин 29 жылдыгына арналган “Эне менен эл турганда, эне тилим жоголбойт” аттуу тегерек отурумду ачык деп жарыялайм!

• Алгач алтын эреже менен таанышып алалы.

• Эмесе алгачкы сурообузду узатып баштасак.

Окуучуларга:

Мамлекеттик тил деген эмне? Мамлекеттик тил мыйзамы качан кабыл алынган?

Жооп: Мамлекеттик тил – мамлекетте иш кагаздарын жана сот иштерин алып барууда, жалпы билим берүүчү мектептерде, атайын

орто жана жогорку окуу жайларда окутууну жүргүзүүдө бир өлкөдө жана башка чөйрөлөрдө колдонулуучу тил. Кыргыз ССРинин Жогорку Совети 1989-жылы 23-сентябрда “Кыргыз СССРнин мамлекеттик тил жөнүндө” мыйзамы кабыл алынып. Андан соң кыргыз тилине – мамлекеттик тил наамы берилген. Бул мыйзам 2004- жылы Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйыны тарабынан жаңыланып, анда кыргыз тили – мамлекеттик тил, ал эми орус тили расмий тил деп жарыяланган.

Мугалимдерге:

-Жыл сайын мектептерге кыргыз тилинин бир айлыгы, андан кийин үч айлыгын өткөрүү боюнча иш кагаздар келет. Бул боюнча кандай иш чараларды жүргүзөсүздөр?

Окуучуларга:

-“Кыргыз тили- Манастын тили” деп айтылат, тил жөнүндө билген ырларыңардан көркөм айтып бере аласыңарбы?

Мугалимдерге:

-“Тилден бал да тамат, уу да тамат” дегендей жашообузда тилдин мааниси чоң. Анда эне тилибизди окутуп жатып, жашообузда кызыктуу окуяларга туш болобуз. Сиздерде ошондой окуялар болду беле?

Окуучуларга:

-Тил жөнүнүндө көп учкул сөздөр айтылат. Кандай учкул сөздөрдү билебиз, айтып өтөлү.

Мугалимдерге:

-Биз кыргыздар өз оюбузду түшүндүрүүдө, мисалы, жазып жатып же сүйлөп жатып сөз таба албай орус сөздөрүн кошуп сүйлөйбүз. Бул эмне кыргыз тилинин сөз байлыгынын аздыгынанбы же биз кыргыз тилин жеткиликтүү деңгээлде билбегенибизденби? Кандай ойлойсуздар?

-Дегеле кыргыз лексикасы өнүгүүнүн үстүндө деп билебиз. Азыркы учурда кыргыз лексикасында 84000 сөз бар десе, кээ бир интернет булактарында 89000 сөз бар деп айтылып жүрөт. Кайсынысы чындыкка жакын?

Окуучуларга:

-Тил жөнундө көптөгөн макал-лакаптарды билет болушубуз керек. Эмесе макалдардан айтып өтсөк.

-Коңшу мамлекетибиз Казак Республикасында мамлекеттик тил саясаты барандуу эмгектерди, мыйзамдарды чыгарып эле жүргөнүн угуп эле жүрөбүз.

Мисалы: 1) 2008-жылы окуучулар мамлекеттик тилден сынак тапшыруусу белгиленген.

2) 2010-жылы Казак Республикасынын жарандыгын алуу үчүн КАЗТЕСТ системасы түзүлгөн.

3) 2010-жылы маданият министри Мухтаркул Мухамбед бардык ЖОЖдо казак тарыхы бир гана казак тилинде жүргүзүлөрүн билдирген.

4) 2011-жылы казак тилин окугандардын саны 319 940 окуучуга жеткен. Бул 62%ды түзөт.

Ал эми бизде былтыркы окуу жылынын жыйынтыгында жалпы 852 404 окуучу билим алган экен. Анын ичинен кыргыз тилинде 680 399 окуучу. 153 00 орус тилинде, 16000 өзбек тилинде, 2000 тажик тилинде, 10005 окуучу англис тил экен. Бизде кыргыз тилинде окугандардын саны 50% түзөт. Кантип кыргыз тилинде билим алууну көбөйтсөк болот?

“Адам башка тилди гана эмес, өзүнүн эне тилин өмүр бою үйрөнүшү кажет” деп Чыңгыз Айтматов айткан экен. Бирок тилекке каршы өз тилибизди өгөйлөп, башка тилди бөпөлөп билим алган атуулдарыбыз аз эмес. Анда кезекти видеого берсек.

-Кана урматтуу тегерек отурумдун катышуучулары бул видеодон эмнени көрө алдык?

-Демек балдар, эне сүтүбүз менен кош сиңген эне тилибизди сүйүп, өзгө тилди билсек да, өз тилибизди жерибей, аны ыйык сактап келечекке тапшыруу биздин парзыбыз экен.

Жалпы баарына:

-Мамлекеттик тилибизди өнүктүрүү үчүн эмне кылышыбыз керек?

Жыйынтыктоо:

1. Тилдин өнүгүүсүнүн эң негизги өбөлгөсү – бул улуттун аң сезими, улуттук руху, ар-намысы.

2. “Күчтүү мамлекеттин тили да барктуу” дегендей мамлекетибиздин өнүгүп- өсүшүнө салым кошушубуз керек.

3.Мамлекеттик тилде чыккан газета-журналдардын, китептердин жарык көрүүсүн коргой турган экологиялык механизмдерди киргизүү.

4.Чет тилинен жана орус тилинен кыргызча которуу маселелерин карап, атайын кыргызча которо турган адистерди даярдоо учурдун талабы.