Ер тош кобигининг асосий бойликлари

Yer toshqobig`ining asosiy boyliklari.

• Har yili Yer ostidan yuz millionlab tonna neft, gaz, ko`mir, torf hamda temir, mis, alyuminiy va boshqa metal ruda lari, tuzlar qazib olinadi. Ulardan turli mashinalar, samolyotlar, kemalar, kosmik apparatlar yasaladi va harakatga keltiriladi. Deyarli barcha tog` jinslari mineral boylik hisoblanadi. Mineral boyliklar uch guruhga ajratiladi: yoqilg`i, rudali, rudamas.

Yerning yoqil g` i boyliklari.

• Yoqilg`i boyliklari asosan torf, ko`mir, neft va gazdan iborat. Torf botqoqliklarda o`sim1ik qoldiqlaridan hosil bo`ladi. Hozirgi vaqtda torf kam ishlatiladi. Uning o`rniga ko`mir, neft, gaz tobora ko`proq yoqilayapti.

Ko`mir

• Ko`mir ham o`simlik qoldiqlaridan hosil bo`ladi. Agar ko`mirni sindirib, diqqat bilan qarasangiz, unda qadimda o`sgan o`simliklar barglarining izlarini ko`rasiz. Ko`mir toshko`mir va qo`ng`ir ko`mir deb ataluvchi ikki turga bo`linadi. Toshko`mir qattiq va yaltiroq bo`lib, juda ko`p issiqlik beradi. Qo`ng`ir ko`mir nisbatan kamroq issiqlik tarqatadi. o`zbekistondagi Ohangaron koni ko`miri qo`ng`ir ko`mir hisoblanadi.

Ko`mir

• Neft va gaz konlari ham cho`kindi jinslar orasida bo`ladi. Ular ko`pincha birga uchraydi. Neft va gaz Antraktidadan boshqa hamma materiklardan qazib chiqariladi. Neft va gazga dengiz sayozligi ayniqsa boy hisoblanadi .

• Rudali mineral boyliklarga temir rudalari va rangli metal rudalari kiradi. Qayta ishlangan rudalardan temir, mis, alyuminiy, qo`rg`oshin, rux ajratib olinadi.

• Qimmatbaho hisoblangan — oltin va kumush rangli metallar guruhiga kiradi. Deyarli barcha rudalar Yerning qizib yotgan chuqur qismida hosil bo`ladi.

Rudamas foydali qazilmalar.

• Rudamas foydali qazilmalar ham Yer bag`rida ko`plab uchraydi. Ular qatlam-qatlam bo`lib yotadi. Ba'zan bunday foydali qazilma qatlamlarining qalinligi bir necha o`nlab metrga yetadi.

Osh tuzi

• Bunday foydali qazilmalar orasida eng muhimi osh tuzidir. U tozalanib, maydalanib ovqatga solinadi, har xil tuzlamalarga ishlatiladi. Rudamas foydali qazilmalardan qimmatbaho va kerakli mineral o`g`itlar ham olinadi. Kaliyli, fosforli va azotli minerallar o`g`it ishlab chiqarishda katta o`rin tutadi. Ko`p tog` jinslaridan qurilish materiallari sifatida foydalaniladi.

Yangi mavzuni mustahkamlash bo`yicha savollar beriladi:

• 1. Yerning mineral boyliklarini qanday guruhlarga bo’lish mumkin?
• 2. O’zbekistonda yoqilg’i foydali qazilmalarning qanday konlari bor?
• 3. Granit, marmar, shag’al, gil, qum nimaga ishlatiladi?
• O`quvchilar baholanadilar.