Фазу Алиева " Иржайыв"

Дарсны темасы: Фазу Алиева «Иржайыв»

Дарсны муратлары:

Дагъыстанны халкъ шаири Фазу Алиеваны яшаву ва яратывчулугъу булан охувчуланы таныш этмек.

«Иржайыв» деген шиърусу булан таныш этмек ва англав бермек. Яратывчулукъ пагьмуларын, гьислерин оьсдюрюв;

Охув даражасына ва иштагьлыгъына гере иш юрютюв ва чебер охув мердешлерин болдурув;

Оьз элине, оьз халкъына табиятгъа бакъгъан сюювюн артдырыв;

Охувчуларда инсанларда болма тарыкъ яхшы къылыкъланы (тюзлюк, гертилик, татывлукъ, бирлик) болдурув.

Къолланагъан техника ва охув методика ясандырывлар:

Охув китаплар, сураты Фазу Алиеваны, китаплары, шаирлени суратлары, проектор, презентация, газета Фазу Алиеваны яшавуна ва яратывчулугъуна байлавлу.

Дарсны барышы

1. Низамгъа тартыв

Яшланы дарсгъа къуршав.

- Салам яшлар! Бугюн бизин адабият дарсыбыз.

Дарс дагъыстан макъам кюй булан башлана

Дагъыстаным (слайд 1)

Юрегимни эркин этген

Асил къылыкъ берген магъа,

Яшлыгъымны эркилетген,

Дагъыстан, гьашыкъман сагъа.

М.Атабаев

(муалимни охуву)

- Яшлар, мен сизге М.Атабаевни Дагъыстангъа багъышлап язгъан шиъруну гесегин охудум?

– Дагъыстанны байлыгъы недир?

- Дагъыстанны гьакъында сиз не айтма боласыз?

- Дагъыстанда къайсы миллетлер яшай?

(къумукъ, авар, лезги, дарги, лак ва башгъалары)

- Дагъыстанны аты айтылгъан бизин къумукъ шаирлерден къайсыларын эсгерме боласыз?

Йырчы Къазакъ, Абусупьян Акаев, Темирболат Бийболатов, Агьмат Жачаев, Магьаммат Атабаев ва башгъалары.(слайд 2)

(Шаирлени суратлары герсетиле, охувчулар оланы атларын эсгере).

- Дагъыстангъа, дагъыстандан тышда да аты айтылгъан уллу абур къазангъан авар шаирлер де бар.

(слайд3) Къарайыкъ доскагъа (авар шаирлени суратлары берилле)

- Бу шаирлени атларын ким айтма бола?

- Оланы сиз таныймусуз?

- Яшлар, сиз оланы атларын кеп эшитгенсиз, адабият дарсларда оланы яратывчулугъу булан да таныш болгъансыз.(Гьамзат Цадаса, Расул Гамзатов, Махмуд из Кахаб-Росо.)

- Яхшы яшлар, сиз бу шаирлени таныдыгъыз, атларын айтма бажардыгъыз.

Нечик шиърулар язгъан олар?

- Къарайыкъ гьали, дагъы да бир шаирге?

- Ким таныды, ким экенни айтма боласыз?

(Ф.Алиеваны сураты герсетиле) (слайд 4)

охувчу: Фазу Алиева

-Тюз айтасыз, яшлар, Фазу Алиева.

2 .Янгы дарс.

- Бугюн биз къайсы шаир булан таныш болабыз?

Ким айтар?

- Бугюнгю бизин ачыкъ дарсыбыз Фазу Алиеваны яратывчулугъуна багъышлангъан.

- Яшлар, сиз Фазу Алиеваны гьакъындан не айтма боласыз.

-охувчу: Фазу Алиева Хунзах району Гиничутль юртунда 1932-нчи йылда тувгъан. Москвада М.Горькийни атындагъы Адабият институтун охуп битдирген.

- охувчу «Дагъыстанлы къатын» - деген журналны бан редактору болуп ишлеген ва журналда башлап шиърулар чыгъаргъан.(журнал герсетиле).слайд 5

- Фазу Алиеваны башлапгъы асарлары авар тилде «Тавланы большевиги» - деген газетде чыкъма башлагъан.

- Тюз айтасыз яшдар, мен сизге гьали дагъы да Фазу Алиеваны яшаву ва яратывчулугъу булан таныш этейим.

-Фазу Алиеваны тувгъан юрту (тавлар гкрсктиле) слайд 6

- Шаир ва прозаик Фазу Алиева Дагъыстанны халкъ шаири деген атгъа С.Стальскийни атындагъы Дагъыстанны премиясына, Якълав министерствону премиясына ес болгъан.

Шаирни «Мени ата юртум», «Огь сегизинчи язбаш», «Даимлик от», «Ташгъа оюв», «Уьйде шатлыкъ барда» ва башгъа китаплары чыгъа.

- Ону асарлары инглис, француз, немец, русс, япон, испан ва башгъа тиллерде де чыгъа.

А) выставка книг

(китаплары булан яшлаы таныш этив ва герсетив)

- Яшлар сиз Фазу Алиеваны къайсы шиъруларын билесиз?

- Ким айтма бола

Б)Охувчулар Фазу Алиеваны 2-3 шиърусун охуйлар

(интерактивный доскадан охуйлар)

Охувчу 1:

Къаламымны учундан учма гьазир сёзлерим,

Сабанлыкъ-кагъызгъа тюшме гьазир сёзлерим

Багьалы жавгьар тюгюл,

Тапгъан денгиз тюплерден:

Балкъыгъан шавла тюгюл,

Эмген гюнеш йиплерден.

Тамаша гьайран тюгюл,

Хыяллар да яшайгъан,

Къуш тюгюл, жайрам тюгюл,

Бу янларда яшайгъан.

Юлдуз тюгюл кёкдеги ёлакъсыз чув гечеги,

Язбашланы, яйланы тюлюг, гюлю, чечеги.

Охувчу 2:

Сезлер- мени гёзьяшым, къанымны тамчылары,

сюзюк ат булагъымны гёнгюл илгьамчылары;

Къобувлу брегимни шабагбат янгурлары,

Ал охувчум, сагъа бир савгъатдыр булар бары.

Фазу Алиеваны 80 ювукъ китабы басмадан чыкъгэан. Шиъруларыны аслу темасы сюювге, табиятгъа, аналагъа, эллине, Ватаныбызгъа багъышлангъан.

Адамларда болма тюшеге лап да яхшы къылыкълар, хасиятлар, эдеплик, намус, къоччакьлыкъ, игитлик, татывлукъ, къурдашлыкъ, шиърулардан макътала.

- Бугюн Фазу Алиеваны «Иржайыв» деген шиърусу булан таныш болабыз.

В) Муалимни уьлгю чебер охуву.

Иржайыв

Алмаз чыкълар йыртыллармы танг булан,

Чыкъмагъа мен иржаймагъа унутсан?

Уянармы къушлар арив анг булан,

Мен къушлагъа иржаймагъа унутсам?

Язда бавлар тюрленерми-яшнармы,

Бавлагъа мен иржаймагъа унутсам?

Тавлар язда яшнамагъа башлармы,

Тавлагъа мен иржаймагъа унутсам?

Ер юзюнде нече тюрлю инсан бар,

Инсанлыгъы баргъа тюгюл иржайман,

Шулай арив иржаярмы инсанлар,

Инсанлагъа унутсам мен иржайма?

Тек билемен:

Болмайман мен иржайып,

Тангда чыкълар иржаймаса, гюн чайып.

Мен билемен:

Иржаймасман танг булан,

Уянмаса къушлар арив анг булан.

Мен билемен:

Болмас эдим иржайып,

Язда бавлар яшнамаса ажайып.

Бу дуньяда нече тюрлю инсан бар,

Инсанлыгъы баргъа тюгюл иржайман.

Иржаймайлы къойса магъа инсанлар,

Болмай къалар эдим мен де иржайма.

Г) Сезлюк иш.

- Яшлар бу шиъруда сизге англашылмайгъан четим сезлер бармы?

Юзюндн- бары да ерде, дюньяда арив анг булан – арив тавуш булан.

4) Охувчулагъа шиъруну охутув.

- Яшлар, тутугъуз гъызыгъызны «Иржайыв» деген шиъруну дагъы да бир охуп чыгъайыкъ.

5) Янгы дарсны беклешдирив .

- Яшлар, ушатдыгъызму бу шиъруну?

- Бир, биригизге къарап, иржайып къарайыкъ?

- Иржайыв, бир – бирбиригизге йылв къаравубуз, юреклери бизни ача, йылы гьислер тувдура.

- Фазу Алиева шиъруда не гьакъда айта?

охувчу: (адамланы да ва табиятны да тагъыс байлавуну гьакъында айтыла)

Охувчу: Табиятны гезелиги суратлана.

- Инсанланы да, табиятны да, тыгъыз байлавугъу гьакъда шаир не деп айта?

Охувчу: Инсанны оьмюрю, табяит булан байлавлу, табият адамланы брек гьислерин, талпынывун, ойойларын оьзюню гьайранлыгъы, оривлюгю булан ача.

- Янгур чыкъланы шаир не булан тенглешдире?

Охувчу: Алмаз ташлар булан.

- Табиятны да, инсанланы бир-бирини этеген баъсири гьакхда автор нечик айта?

- Шо сатырланы шиърудан табып охуйукъ?

Фазу Алиева адамланы, халкъыны аралыгъы нечик болгъанны сюе?

- Шиърудан чеберлик аламатлар ( тенглешдиривлер, риторикалы соравлар) неге кёп къоллангъан

Охувчу: (Шиъругъа чеберлик бере, шиъруну маънасын англама танчлакъ бере).

Фазу Алиева «Иржайыв» шиърусу булан адамлагъа не айтма сюе?

- Яшлар, сиз бир-биригизни аявлдама, кёмек этме, къыйынлы гюнлер гелгенде бир-биригизге табулма, иржайма, яхшылыкълар, ёрама, татывлыкъда турмагъа, абурлу-сыйлы болмагъа, гёзел табиятыбызны аявлама, сюйме, инсанлагъагъазны тас этмей – шатлыкъда, эркинликде, дослукъда турмагъа чакъыра.

Фазу Алиева слад (табиятны герюнюшю) табиятны тюрлю-тюрлю герюнюшю аривлюгю герсетиле (лакъыр юрюле) .

6) Релаксация (савлай дарсгъа гере)

- Яшлар, дарсны сизге не пайдасы болду?

- Сиз, къайсы шаир булан таныш болдугъуз?- Фазу Алиеваны гьакъында не билдигиз?

- Нечик шиърулар язгъан?

- Шиъруланы аслу темасы недир?

- Дарсда не йимик сизге четимликлер тувду?

7)Дарсны натижасы . (яшланы къыйматлав)

- Яшлар, дарсны Фазу Алиеваны гиччирек шиърусу булан битдирме сюемен.

Оьз халкъым булан бирче

Гётерилдим бу тавгъа

Инг сыйлы сёзлеримни

Багъышлап танг къатывгъа.

Сёзлеримни учгъунлары

Бу тангны елеп алды.

Бир-бирине чырмалашап,

От-ялын болуп къалды.

Оьз халкъыгъызны, элигизни,

Тувгъан еригизни, она тилигизни

Аявлагъыз, сююгюз

Оьктем болугъуз, яшлар!

8) Уьйге иш.

А.-«Иржайыв» гёнгюнден билмек;Б.- яшаву ва яратывчулукъ елу Фазу Алиеваны.

В.-сурат этмек шиьруну маьнасына гере .