Философияга киришүү

Ош мамлекеттик педагогикалык университети

Тема: Алам жана коомдун турмушундагы коомдун ролу

Окутуучу Айтиева.Г

Студент: Советбек кызы Зулайка

План:

Дүйнөгө болгон көз караш түшүнүгү.

Дүйнөгө болгон көз караштын тарыхый типтери.

Байыркы чыгыш философиясы.

Дүйнөгө болгон көз караш адамдын дүйнөдөгү ээлеген орду жана алардын курчап турган дүйнө жөнүндөгү элестөөлөрү, түшүнүктөрү жана көз караштарынын системасы. Дүйнөгө болгон көз караш кең жана тар мааниде каралат. Кең мааниде, жаратылыштын жана коомдун көрүнүштөрүнө, ошондой эле жалпы дүйнөгө болгон көз караштардын жыйындысы: аларга философиялык, коодук саясий, этикалык, эстетикалык жана табигый илимий көз караштартар кирет. Ал эми тар маанисине, бир гана философиялык көз карашты эсептөөгө болот. Дүйнөгө болгон көз караштын обьектиси бүтүндөй дүйнө болуп саналат, ал эми анын предмети болуп, дүйнөгө болгон көз караш обьектиден эмнени бөлүп караса, предмети ошого байланыштуу болот.

Дүйнөгө болгон көз караштын 3 тарыхый тиби бар.

Мифология Религия (дин) Философия.

Мифология –бул коомдук аң сезимдин эң байыркы формасы, байыркы коомдук көз караш, ал өзүнө курчап турган чындыкты фантастикалык жана реалисттик кабыл алууларды камтыйт.

Мифология чечүүгө аракет жасаган негизги суроолор:

1. Ааламдын пайда болушу, жер, жаратылыш жана адам;

2. Жаратылыштагы көрүнүштөрдү түшүндүрүү;

3. Адамдын турмушу жана тагдыры, өлүмү;

4. Этикалык жана нравалык маселелерди чечүү.

• Мифологиянын негизги белгилери:
• Жаратылышты адамдаштыруу;
• Фантастикалык кудайлардын болуусу, алардын адам менен болгон мамилелери;
• Конкреттүү маселелерди чечүүдө мифтин практикалык багыттуулугу;

Мифологиялык сюжеттердин окшоштугу.

Религия (дин). Дин- бул дүйнөгө болгон көз караштын бир формасы, ал фантастикалык табияттан тышкары турган күчтөрдүн адамга жана курчап турган чөйрөгө таасир этүү ишенимдерине негизделген. Бул диний дүйнөгө болгон көз карашта, курчап турган чындыкты сезимдик–образдык- эмоционалдык формадагы кабыл алуулар мүнөздүү. Диндин дүйнөгө болгон көз караштан тышкаркы төмөндөгүдөй функциялары бар:

Бириктирүүчүлүк функциясы;

Культурологиялык функциясы (мында, белгилүү бир маданияттын таркалышы жана ошол маданиятка болгон диндин таасир этүүсү;

Нравалык тарбиялык функциясы;

Жөнгө салуучулук функциясы;

Тарыхый маданияттык функциясы (мында муундан муунга диний үрп адаттар, көз караштардын өтүшү).

Философия. Философия – бул дүйнөгө болгон көз караштын илимий теориялык тиби. Ал дүйнөгө болгон көз караштын эң жогорку деңгээли деп эсептелет о.э. өзүнүн системалуулугу, логикалуулугу менен айырмалаланып турат.

“ Философия” терминин грек тилинен биздин тилге которгондо “фило” – “сүйүү”, “софия”- “акылмандуулук” дегенди түшүндүрөт. Философия илими жаратылыштын, коомдун жана аң сезимдин жалпы мыйзам ченемдүүлүктөрүн окутуп үйрөтөт.

Философия предмети 4 бөлүккө бөлүнөт:

1. Онтология;

2. Гносеология;

3. Адам;

4. Коом.

Философиянын мифологиядан жана динден айырмачылыгы төмөндөгүдөй:

Философиялык дүйнөгө болгон көз караш билимге негизделет, ал эми мифология ойлоп чыгарылат;

Философиялык дүйнөгө болгон көз караш логикалуу, ички биримдик жана системалар;

Философиялык дүйнөгө болгон көз караш түшүнүктөргө, категорияларга таянат.

Эң байыркы философиялык окууга байыркы чыгыш Вавилон, Египет, Кытай, Индия жана башка кул элөөчүлүк мамлекеттеринде жана байыркы Грецияда пайда болгон Байыркы Чыгыш философиясы катары Байыркы Индия жана Байыркы Кытай философиясын окуп үйрөнөбүз

Байыркы Индия философиясы.

Индия философиясы биздин заманга чейинки бир миң жылдыктын орто ченинде пайда болгон. Бул мезгилде байыркы индиянын территориясында бир канча кул элөөчүлүк мамлекеттер болгон. Ал мамлекеттерде коомдун түзүлүш Брахманизм дини аркылуу негизделген. Брахманизм жана башка диний түшүнүктөр Ведада чагылдырылган. “ Веда ” деген сөз “ билим ” дегенди түшүндүрөт. Ал биздин заманга чейин XV к. Орто Азия жана Ирандан келген Арий уруусу тарабынан түзүлгөн диний философиялоык жыйнак. Веда бир канчага бөлүнүп турат. Алар Ригведа, Самаведа, Яджуриведа Атхарваведа жана башка. Веда – 1000 жыл ичинде түзүлүп, өзүнө ар кандай тарый доолорду камтыган жыйнак. Ведага таянган философилык окуулар Веданда жана Миманса.

Мындан сырткары байыркы индияда негизги философиялык мектептер болгон, алар Джайнизм, Буддизм, Чирвана- лапоята

1 – мектеп Джайнизм. Анын негиздөөчүсү болуп дүйнө кыдырган кечил Варухамана эсептелет. Кийинчерээк ага Махавира ( санкритчеден “ Улуу баатыр” ) жана Джина ( жеңүүчү ) деген эпитеттер ыйгарылган ( бул эпитеттер ойчулдун ысымы катары да колдонулат). “Джина” эпитетинен джайнизм окуусунун аталышы пайда болгон.

Джайнизм традициялуу диний системага тап – такыр окшошпойт жана Индиядагы диний системалардан айырмаланып, рационализмге ашкере сугарылган.

Бул окууга мифологияны, абстракцияга айланган абсолют тууралуу ойлорду кездештирүү мүмкүн эмес.

Буддизм. Джайнизм менен бир эле мезгиде брахманизмге каршы багыт – буддизм окуусу пайда болгон. Кийин буддизм дүйнөлүк диндердин бирине айланган.

Буддизм Индияда биздин замнга чейин V к. пайда болгон диний философиялык окуу. Негиздөөчүсү Сиддхардха Гаутама (563 – 483) ж. жашаган.

Будда 4 акыйкат жөнүндө айтат:

Турмуш – жашоо кайгы капа менен коштолот.

Кайгы капа биздин каалоолорубуздан келип чыгат.

Кайгы капа жок болгон абал жашайт.

Ошол абалга жетүүнүн жолу бар.

Будда ар бир адам максаттуу өзүн кайгы кападан арылтып толугу менен эркиндикке жетүүнүн ыкмаларын иштеп чыккан.

1 – метод; Иллюзадан арылуу көп байлык көп бакытты алып келет.

2 – метод; Туура ой жүгүртүү.

3 – метод; Чындык эмес ушак сөздөрдөн арылуу.

Байыркы Кытай философиясы – биздин заманга чейики V – VI к. пайда болгон.

Байыркы Кытайдагы философиялык мектептер “Конфуцианство”, “ Моиз”, “Даоцизм” , Легизм” , “Ин – Ян” жана башкалар. Бул мектептерде жашоодогу акылмандуулук, нравалуулук жана башкаруу системасы проблемаларына байланышкан практикалык философия үстөмдүк кылган. Адам проблемасы Кытайда жаратылыш жана космос менен байланышып, борбордук орунду ээлеген.

Конфуцийдин окуусу – жу цзя. Байыркы Кытайдын чыгаан философу Конфуций б. з. ч. – 551 – жылы Чыгыш Кытайдагы Лу падышачылыгында туулган. Конфуцианство адамды социалдык жашоонун негизги катышуучусу катары караган философиялык окуу. Анын өзгөчөлүгү төмөндөгүчө: Конфуций токтолгон негизги маселелер адамдарды башкаруу жана коомдо өзүн кантип алып жүрүү керек экендигин негиздеген.

Бул философиянын өкүлдөрү коомду жумшак башкарууну жакташкан. Конфуцийдин өзүңө каалабаганды, башкаларга жасаба деген алтын эрежеси башкалардан өзгөчөлөнүп турат. Конфуцийдин жуусу Кытай комунун биримдигине чоң роль ойногон. Бүгүнкү күндө да өз баалуулугун жогото элек.

Конфуцийдин негизги принциптери:

Коом үчүн коомдо жашоо жана бири – бирине жол берүү.

Императорго баш ийүү жана адамгерчиликтүү болуу.

“ Моизм” негиздөөчүсү Лао – цзы Конфуцианаствого каршы чыгып, өзүнүн жалпы сүйүү прицибин киргизген.

Доасизм – Доа дэ цзя. Уламыш боюча б. з. ч. VI – V кылымдарда Чжоу династиясынын хан сарайында тарыхчы, мамлекеттик архивдин башкы кызматкери Лао – цзы ( кытайга – улгайган устат) жашаган. Даоцзынын негизги идеасы дао жөнүндө окуу, Дао – нерселердин жаратылыштын жана прициптердин табигый жашоо жолу. Доа цзы субстанциясы менен бирге дүйнөнүн негизин түзөт дейт. Дүйнө кудай тарабынан эмес, Доа тарабынан башталат деген ойду айткан. Адамдар Доаго жана жаратылыштын табигый көрүнүштөрүнө кийлигишпеши керек. Анткени ал дайым өзгөрүүдө жана кыймылда.

Легизм – ФА цзя. Бул мектеп б. з. ч.VII – II кылымдарда пайда болгон. Легизм ( латын legis – мыйзам деген сөзүнүн lex деген илик жөндөмөсүнөн алынган). – адамды, коомду жана мамлекетти башкаруу тууралуу саясий – этикалык конципциянын авторлору болгон мыйзамчылардын мектеби. Анын негизги өкүлүдөрү болуп Шан Ян, Шен Бухай Шен Дао, Хань Фэй эсептелишет. Алардын ичинен Шан Ян, Хань Фэй легизмдин теориялык системасын иштеп чыгышкан. Легизмде негизинен коомду мамлекеттик закондорду киргизүү менен бирге башкаруу керек.

Дүйнө жана курчап турган дүйнө Кытай философиясында чагылдырылышы.

Кытайды дүйнөнүн борбору катары кабыл алуу.

Белгилүү тарыхзый окуяны цыклдык процесс катары кабыл алуу.

Асман жана жерде өзүнүн жоопкерчилигин сезүү.

Адам, жаратылыш жана космосту бир бүтүн деп кабыл алуу.

Аң сезимдин концерватизми өткөндөргө кайрылуу, жаңылануудан коркуу.

Коллективден жекече бөлүнүп калбоо

Байыркы Грек философиясы.

Байыркы Грек философиясынын негизги өкүлдөрү: Фалес, Анаксимен, Анаксимандр, Гераклит, Демокрит, Платон, Аристотель ж. б.

Антикалык Грек философиясы б. з. ч. VII – VI кылымдарда калыптанган. Өзүнүн мүнөзү жана мазмуну, өзгөчө философиялык ой жүгүртүү методу боюнча антикалык философия. Байыркы Чыгыш философиясынын системаларынан түп тамырынан бери айырмаланып турат жана бул философия тарыхта биринчи болуп курчап турган дүйнөнү рационалдуу таанып билүүгө аракет жасаган.

Антикалык философиянын өнүгүшүн төмөндөгүдөй төрт этапты бөлүп көрсөтүүгө болот:

Антикалык философиянын биринчи этабы ( б. з. ч. VII – V кылымдар) Сократка чейинки мезгил деп аталат.

Классикалык мезгил. V к. экинчи жарымын жана IV кылымдын көп бөлүгүн өзүнө камтыйт. Мында Сократ, Платон, Аристотель сыяктуу ойчулдардын ишмердүүлүгү менен байланышкан.

Эллиндик этап. Б. з. ч. IV – II кылымдарды өз кучагына алып, Александр Македонский ( б. з. ч. 356 -323 ) баскынчылык саясатынан тартып, Грециянын римдиктер тарабынан жеңилишине чейинки мезгилдерге созулган.

Римдик философия ( б. з. ч. I – б. з. V к. ) Рим империясы жашаган доорго туура келет.

- Фалес б. з. ч. 585 – жылдын 28 – майында болуп өткөн күндүн тутумун алдын ала айткан. Фалестин дүйнөнүн башаты суу. Жер жалпак диск сыяктуу болуп сууда сүзүп жүрөт. Жерди ааламдын борбору катары эсептеген.

- Анаксимандр оюу боюнча дүй.. Баш… апейрон ( грекче чексиздик ) Апейрон баш аягы жок, чексиз субстанция. Субстанция – дүйнөнүн негизин түзгөн катмар. Дүйнөдөгү баардык нерселер апейрондон жаралат жана ага айланат деп түшүндүрүлөт. Биринчилерден болуп адам башка жаныбарлардан эвалюциянын негизинде жараган деген ойду айткан.

- Анаксимен – аба деп жооп берген. От бул сейректетилген аба. Коюлануу менен алгач аба шамалга – булутка, тамчысы – сууга – жерге жана ташка айланат. Жан да абадан турат. Аба чексиз мүнөзгө ээ. Абанын коюланышын Анаксимен температуранын төмөндөшү, ал эми сейректешин температуранын жогорулашы менен байланыштырган.