Физикалык чондуктар

№1 Физикалык тушунукторду таблицага болуу:

№2 Физикалык тушунуктун негизги муноздомолору .

А) Мазмуну боюнча.

Б) Колому боюнча бɵлунүшу

В) Физикалык тушунуктордун башка тушунуктор менен байланышы:

№3 А) Тушунукко аныктама беруу

Тушунукко аныктама беруу:

1. Ылдамдык.

Убакыт бирдик ичинде отулгон жолду муноздоочу физикалык чондук ылдамдык деп аталат.

1. Ылдамдануу.

Убакыт бирдиги ичиндеылдамдыктын озгоруусун муноздоочу физикалык чондук ылдамдануу деп аталат.

1. Масса.

Нерсенин инертуулугун муноздоочу физикалык чондук.

1. Тыгыздык.

Колом бирдигиндеги заттын массасын муноздоочу физикалык чондук заттын тыгыздыгы деп аталат.

1. Куч.

Бир нерсенин экинчи нерсеге жасаган арекетин сан жагынан муноздоочу физикалык чондук куч деп аталат.

1. Салмак.

Жердин тартуу кучунун таасиринде нерсенин таянычка же асмага аракет жасаган кучу салмак деп аталат.

1. Зат.

Зат – тынч абалында массага ээ болгон материянын бир туру.

Б) Физикалык тушунукко аныктама беруудогу каталар.

1. Убакыт бирдиги ичинде отулгон жол же аралыкты муноздоочу физикалык чондук ылдамдык

деп аталат.

2. Куч – вектордук чондук.

3. Нерсенин массасынын коломуно болгон катышы тыгыздык деп аталат.

4. Ылдамдыктын озгорушунун убакытка болгон катышын ылдамдануу деп айтабыз.

5. нерсенин озу турган бетине аракет жасашы салмак деп аталат.

В) Физикалык тушунукко жардамчы тушунуктор

№4. Физикалык тушунукторду оздоштурууго коюлуучу талаптар (жалпыланган пландар).

А) Физикалык чондуктар: Масса

1.Заттын санын муноздойт.

2. Нерсенин инерттуулугун муноздоочу физикалык чондук масса.

3 . , m-масса, ν- колом, ρ-тыгыздык,

4. m=

5. Бирдей коломдогу нерселердин ичинен тыгыздыгы канчалык чон болсо ал нерсенин массасы да ошончолук чон болот деп эсептейбиз.

6. Электрондук жана аналитикалык тараза менен.

7. Кандайдыр бир нерсени таразага тартуу менен анын канчалык массага э экенин окуучуларга далилдеп корсотуп беруу.

Б) Физикалык кубулуштар: Кыймыл

1. Нерсенин бир орундан экинчи орунга жылышы кыймыл.

2.Берилген убакыт ичинде нерсенин абалынын башка нерселерге салыштырмалуу озгорушу кыймыл деп аталат.

3. Салыштыруу, автобуста бара жаткан адам менен жерде тынч турган адамдын абалы .

4. Нерселердин кыймылдагы траекториясы боюнча экиге болунот , ийри сызыктуу, туз сызыктуу.

5. Кыймылдын траекториясынын узундугу отулгон жол болот.

6. кадимки шартта кыймылсыз деп эсептелген там жерге салыштырмалуу гана тынч турат, ал эми кунго салыштырмалуу там жер менен кошо кыймылдайт.

7. нерсенин оз абалын сактоого умтулуусу.

В) Физикалык куралдар: Сызгыч

1.Сызгыч, узундукту олчоочу курал.

2. Шкалалары болот , бетинде бирдей болукторго болунгон сызыкчалар корсотулгон . узун сызыкчанын тушунда цифралар коюлган, ушул сызыктар жана ага туура келуучу цифралар шкала деп аталат. Ал ар кандай олчомдо болот.

3. Сызгычтын иштоо принциби ото жонокой, ал ар кандай олчомдо болгондуктан кол менен кармап иштейбиз.

4. Кандайдыр бир нерсенин узунундуктарын олчоодо колдонулат.

5. Куралды практикада нерсенин узунун билуудо колдонобуз, же кандайыр туз сызыкты, чиймени чийуудо колдонобуз.

№5. Физикалык тушунукту салыштыруу, калыптандырууда колдонулуучу конугуулор.

А)

Б) Которулуш :

1. Кумурска жорголоп 12 см откондон кийин дубалга жети, анан дубалдын бети менен тик 9 см аралыкты отту. Кумурсканын которулушун тап ? ЖООБУ: 15см.

Ылдамдык :

1. Велосипедит энкейиште 0,3 ылдамдануу менен журот. Эгер велосипедисттин баштапкы ылдамдыгы 4м/с га барабар болсо анда 20 см откондон кийин ал кандай ылдамдыкка ээ болот? ЖООБУ: 10м/с.

Ылдамдануу :

1. Ылдамдануу менен келе жаткан нерсе 5с ичинде ылдамдыгын 10м/с дан 40м/с га чейин остурду. Анын ылдамданусу эмнеге барабар? ЖООБУ: 6м/ .

Куч :

1. Нерсенин ылдамдануусу 5м/ , массасы 3кг , ага таасир эткен кучтун чондугу эмнеге барабар? ЖООБУ: 15Н.

Куч :

1. Массасы 200г нерсеге перпендикуляр багытталган эки куч аракет этет алардын натыйжасында нерсе 25м/ ылдамдануусу менен кыймылдайт . Эгерде 1чи кучу F=4Н болсо экинчи куч эмнеге барабар. ЖООБУ: 3Н.

№6. Калыптандыруу этабы:

А) Механикалык кыймылдын негизги теориялары.

1- этап: Термелуу ,толкун ылдамдыгы, ундун таралышы , жумуш жана энергия, механикалык энергиянын сакталуу закону , Кеплердин закону.

2- этап: Механикалык кыймылдын негизги теориялары.

3- этап: Физика илиминде - материянын тузулушун жана кобуроок жалпы формадагы башкача айтканда механикалык жылуулук , электромагниттик , ички ядрлук жана ушул сыйактуу уйр

4- этап: Механикалык кыймыл бул траектория болуп эсептелет,траектория экиге болунот. Нерсе кыймылга келген сызык кыймылдын траекториясы деп аталат, эгерде кыймылдын траекториясы ийри болсо ал ийри сызыктуу кыймыл деп аталат. Эгерде кыймылдын траекториясы туз болсо ал туз сызыктуу кыймыл деп аталат.

5- этап: Кыймылдагы нерсенин баштапкы абалы менен акыркы абалын туташтыруучу туз сызыктын узунуна барабар кесинди которулуш деп аталат.

6- этап: Которулуш менен байланышкан .

7- этап: Которулуш - вектордук чондук . Мисалы ; Саат 9 да Бишкек автобекетиненчыккан автобус бир саат ичинде ар кайсы айылдарды аралап журуп, Кант шаарына келди , балким ал бир саат ичинде А,В,С, айылдары аркылуу 50-60 км жол журду. Бирок которулушу Бишкек менен Кант шаарынын борборун туташтырган туз сызык болот.

8- этап: Механикалык кыймыл

Траектори

Ийри сызыктуу кыймыл Туз сызыктуу кыймыл

9-этап: Механикалык кыймыл бул траектория болуп эсептелет,траектория экиге болунот. Нерсе кыймылга келген сызык кыймылдын траекториясы деп аталат, эгерде кыймылдын траекториясы ийри болсо ал ийри сызыктуу кыймыл деп аталат. Эгерде кыймылдын траекториясы туз болсо ал туз сызыктуу кыймыл деп аталат.

№7 Предмет аралык ролу :

Масса жонундо кененирээк тушунук , окуучулар эмнени билиши керек ?

1. Масса нерсенин оздук инерттуулугун муноздойт жана нерсенин инерттуулугун олчомун аныктайт.

2. Нерсенин инерттуулугу нерседеги кыймыл ылдамдыгынын озгорушу. Ошондой эле берилген башка нерселерге белгилуу убакыт ичинде пайда болушу.

3. СИ системасында масса негизги физикалык чондук.

4. СИ системасында масса килограмм менен олчонот

5. Масса сколярдык чондук.

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ИЛИМ ЖАНА БИЛИМ МИНИСТРЛИГИ ЖУСУП БАЛАСАГЫН атындагы КЫРГЫЗ УЛУТТУК УНИВЕРСИТЕТИ

СТУДЕНТТИН өЗ АЛДЫНЧА ИШИ

ТЕМА: Физикалык тушунуктор

Текшерген: Исаева Рапия

Аткарган: Тологон уулу Мирбек

Айталы кызы Уулбу

Искендерова Алина

Жениш уулу Нурсултан

Бишкек 2014