Ғәли Соҡорой тормошонан күренеш

«Ырыуым тарихы».

(XIX быуатта йәшәгән шағир,мәғрифәтсе һәм дин белгесе Ғәли Соҡорой тормошонан сәхнәләштерелгән күренеш)

Сәхнәнең һул яғында тирмә, тирмә яғында Ғ. Соҡорой.Уң яҡтан ике бәләкәй бала уға ҡарай йүгереп киләләр:

-Киләләр,киләләр!Ирәктеләр киләләр,-тип ҡысҡыралар.Шул ваҡыт тирмә яғынан 1-2 ҡатын –ҡыҙ күренә. Уң яҡтан килгән ҡунаҡтар күренә.

Осрашалар ,күрешәләр.

Ҡунаҡтар :-Һаумыһығыҙ!

Ғ.Соҡорой:Иҫән-һау килеп еттегеҙме,ҡәҙерле ҡан-ҡорҙаштар?

Ҡунаҡтар:Иҫән- имин килеп еттек ҡорҙаш ,хоҙай ҡушҡан эш булғас.

Ғ.Соҡорой:Бик һәйбәт ,бик һәйбәт.Рәхим итеп ултырышығыҙ,доға ҡылып алайыҡ.

(Ошо арала ҡатын-ҡыҙҙар ҡул йыуырға ҡомған ,таҫ әҙерләйҙәр.Доға ҡылып бөткәс ирҙәрҙең ҡулдарын йыуҙырып ,ҡымыҙ тараталар)

Ҡунаҡтар:(ҡымыҙҙан ауыҙ иткәҫ)

-Һай бик тәмле булған ҡымыҙығыҙ!

-Эйе ,эйе.

-Һыуһағанды ҡандырҙыҡ,хәл алдыҡ,рәхмәт яуһын!

Ғ.Соҡорой:Туғандарым,йылдың бик йәмле миҙгеле-яҙ етте.Ер эштәренә әҙерлекме?Тормошоғоҙға тәбиғәт михнәт килтермәнеме?

Ҡунаҡтар:Аллаға шөкөр,тәбиғәт тә халҡыбыҙ кеүек тыныс, әҙәпле генә үҙен күрһәтә.

Ғ.Соҡорой:Бик дөрөҫ ,бик дөрөҫ.Был хаҡта шиғри юлдар менән әйтеп була:

Биҙәнде ер нияз илә,

Тунанды төрлө наз илә,

Ҡыуанды фаслы яз илә

Нәбәте берлә дәм саздыр.

Тәбиғәт һәм кеше араһында бәйләнеш булған кеүек,ҡәҙерле туғандар ,беҙ ҙә үҙебеҙҙең туғанлыҡ ептәрен оноторға тейеш түгелбеҙ.Һеҙҙе йыйыуымдың сәбәбе лә бик мөһим .Беҙ урман башҡорттары буламыҙ.Ата –бабаларыбыҙ Ҡара табын ырыуы башҡорттары.Ғәмүмән был ырыу кешеләре Иртеш,Силәбе,Миәс,Солман,Ағиҙел,Барда,Ыҡ,Минзәлә йылғалары буйында күсенә-күсенә йәшәгәндәр.Тимәк,беҙ Барда йыйынына –үҙ ырыуҙаштарыбыҙ янына барабыҙ.Улар янына ниндәй әҙерлек менән барыу мәсьәләһен бөгөн эш итербеҙ.Шуға һәр кемгә үҙ тарихын белеү мотлаҡ.Нәсел –нәсәбебеҙҙе Исән хандан башлайым. Ул бөтә башҡорт ырыуҙарына баш булған.Уның хозурында сыуаш,муҡшы,ҡалмыҡ һәм башҡа ҡәүем кешеләр ҙә йәшәгән.Хатта Ҡытай яҡтарынан ҡасып килгән муттар,ҡараҡтар,аҙып-туҙып ер табалмаған теләһә ҡайҙа теләһә ннимә ашап ғүмер уҙҙырыусылар ҙа уға һыйынғандар.

Исән хан беҙҙең ер күп,үрсеһендәр,күбәйһендәр,беҙҙең балаларға ялсы булурҙар тип уларға йәшәү өсөн ирек ҡуйған.

Утраҡ тормошҡа күсеү ҙә Исән хан заманында башланған тиҙәр.Уның өс улы булған:Быраҡ,Мамыҡ,Ҡаржау.Быраҡ Соҡор ауылына нигеҙ һалыусы булған.Мамыҡ-Илмәт,Ҡаржау-Аҡсәйет ауылының бабаһы һанала.Шулай итеп улдарын башҡа сығарыу әнә шул Исән хандан башланған.Исән хандың бүләһе Шәриф тарихта мәғлүм зат.Ул урыҫ батшаһына тоғро хеҙмәт иткән һәм пугачевсыларға ҡаршы көрәшеүсе данлы старшина булған.

Шәрифтең ейәне ,минең атайым ,Ғәбделсәлих_Соҡор ауылында имамлыҡ иткән.Атайымдың күп кенә ерҙәре ,тирмәне ,умарталығы булған.Тимәк ырыуҙаштарыбыҙ алдында беҙҙең нәсел –нәсәбебеҙ бай ,көслө.Шунан сығып Барда йыйынына ентеклк әҙерләнеп барырға кәрәк.Һеҙҙә әҙерлектәр барамы.

Ҡунаҡтар:

-Бара,бара.

-Бүләктәр әҙерләйбеҙ.

-Йыр, бейеү.

Самауыр тирәләй ултырған ҡыҙҙар йыр башҡара.

Ҡара табын ырыуы –

Киң таралған ырыу ул,

Малдары ла күп булған

Ерҙәре лә күп булған…

Көслө нәҫел ырыу ул(2ҡ)

Ҡара табын ырыуы-.

Ырыуҙарға баш ырыу,

Хандары һәм бейҙәре

Ныҡлы тамырлы урын.

Халыҡ данын күтәргән,

Улдары бар ҙур ырыу }2ҡ